(مطابقت #نهاد و #فعل)
به‌طور عادی #نهاد از جهت #شخص و #شناسه با #فعل مطابقت دارد؛ برای مثال در جمله‌ی زیر، کلمه‌ی #آدم‌ها به‌صورت #جمع به‌کار رفته است، پس فعل متناسب با آن نیز جمع است.
آدم‌ها می‌توانند دروغ بگویند و می‌گویند؛ بی‌اختیار، ناخودآگاه و بیمارگونه، بی‌آنکه به پیامدهایشان فکر کنند.
مواردی که سبب اختلاف نهاد و فعل می‌شود. :
۱- اگر نهاد، انسان و مفرد باشد، فعل می‌تواند برای ادای احترام به‌صورت جمع به کار برده شود.
بازپرس محترم، برای تکمیل هرچه سریعتر این پرونده سؤالاتی پرسیدند.
۲- اگر نهاد جمع و بی‌جان باشد، می‌تواند هم با فعل مفرد هم با فعل جمع به کار برود؛ اگرچه شکل جمع آن در فارسی امروز پرکاربردتر است.
کتاب‌ها از دستم افتاد.
کتاب‌ها از دستم افتادند.
#نکته:
اگر نهاد جمله، #جمع و #بی‌جان باشد، اما با استفاده از آرایه‌های تشخیص، ویژگی انسانی به آن نسبت داده شود، فعل فقط به صورت #جمع به کار می‌رود.
ستاره‌ها نگاه می‌کنند.
۳- هر یک از اسامی جمع نیز درباره‌ی تطابق با فعل، قواعد خاصی دارند.
الف) برای اسم‌های جمع جاندار نظیر قافله، کاروان، لشکر، سپاه، دسته، مجلس، شورا، هیأت، گروه، مجمع، گله و رمه فعل مفرد به‌کار می‌رود.
کاروان به مقصد رسید.
گروه پنج به علاوه یک جلسه تشکیل داد.
ب) اگر کلمه‌ی مردم در جایگاه نهاد به کار رفته باشد، فعل به‌صورت جمع نوشته می‌شود.
مردم برای اهدای خون آمده بودند.
ج) وقتی کلمه‌ی ملت به عنوان نهاد به‌کار می‌رود، فعل هم به‌صورت مفرد و هم به صورت جمع می‌آید.
ملت کوشا نباید زیر بار ستم برود.
ملت کوشا نباید زیر بار ستم بروند.
د) اسم جمع #دسته، اگر برای #بی‌جان به‌کار رود و در جایگاه نهاد باشد، فعل فقط به صورت #مفرد می‌آید.
دسته‌ای پول پیدا شد.
دسته گل‌ها آماده شد.
۴- هر یک از اسامی مبهم از قاعده‌ای خاص پیروی می‌کنند.
الف) اگر اسم‌های مبهم یکی، کسی و هرکسی، برای جاندار به کار رود و در جایگاه نهاد قرار بگیرد، فعل به صورت #مفرد می‌آید.
کسی اینجا نیست؟
هر کسی می‌تونه با ما بیاد.
فکر کنم یک نفر سر رسید.
ب) اگر نهاد، یکی از اسم‌های مبهم جاندار مانند: هر یک، هر کدام، هیچ یک و هیچ کدام باشد، فعل می‌تواند هم به صورت مفرد و هم به صورت جمع بیاید.
هیچ یک با من همراهی نکردند.
هیچ یک با من همراهی نکرد.
هرکدام به راهی رفتند.
هرکدام به راهی رفت.
ج) اگر اسم مبهم #بعضی برای جسمی بی‌جان و در موقعیت نهاد به کار رود، فعلش می‌تواند هم به‌صورت #مفرد و هم به صورت #جمع به کار رود.
بعضی لباس‌ها، بادوام‌تر است.
بعضی لباس‌ها بادوام‌ترند.
۵- فعل برخی از جمع‌های مکسر همیشه با فعل مفرد به کار می‌رود. مهمترین این کلمات عبارتند از: اخلاق، عواقب، روابط، احوال، وظایف، مخارج، مداخل.
اخلاق او ناپسند است.
عواقب این انتخاب، روزی گریبانگیر تو خواهد شد.
۶- درباره کلمه‌ی این‌جانب باید توجه داشته باشید که در نامه‌های اداری وقتی به نشانه‌ی تواضع و ادب، در جایگاه نهاد به کار برود فعل آن به صورت مفرد و سوم شخص به‌کار می‌رود.
این‌جانب تایپیست امور اداری به استحضار می‌رساند که دوره‌ی آموزشی را با موفقیت به پایان رسانده‌ام.
#نکته:
باید توجه داشت که در برخی جملات، همراهی نهاد با حروف در مفرد یا جمع بودنِ فعل تأثیرگذار است:
استاد و دانشجویان برای ارائه‌ی یک مقاله‌ی علمی به دانشگاه رفتند.
استاد با دانشجویان برای ارائه‌ی یک مقاله‌ی علمی به دانشگاه رفت.
آموزش عروض و قافیه و...
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie
✅ #جناس چیست؟
#جناس در فرهنگ اصطلاحات ادبی به معنای هم‌جنسی است؛ یعنی چند چیز از نظر ظاهر، یکی باشند.
#آرایه‌ی_جناس به ایجاد موسیقی و دلنشینی کلام می‌افزاید و از آنجایی که برخی واژگان مشابه اما با معانی متفاوت هستند، سبب تفکر و تخیل خواننده و در نهایت اثربخشی بیشتر متن یا شعر می‌شود.
چون آرایه‌ی جناس بخش قافیه را نیز در برمی‌گیرد، در بسیاری از اشعار خودنمایی می‌کند و آرایه‌ای است که مورد استفاده و استقبال شاعران است.
#انواع_جناس :
آرایه‌ی جناس به دو بخش کلی #جناس_ناقص و #جناس_تام تقسیم می‌شود که جناس ناقص نیز بر سه قسمت است و در ادامه، هریک را به تفکیک توضیح خواهیم داد.
#جناس_تام :
در جناس تام، ارکان جناس از نظر خوانش و نوشتار و تعداد حروف کاملاً برابر هستند و فقط در معنی تفاوت دارند. مانند:
شیر خوراکی
شیر حیوان
شیر شیر آب
برای درک بهتر این آرایه به مثال زیر هم دقت کنید:
عشق شوری در نهاد ما نهاد
در اینجا دو واژه‌ی #نهاد و #نهاد از نظر خوانش و نوشتار کاملاً مشابه هستند؛ اما #نهاد اول به معنای ذات و وجود انسان است و #نهاد دوم به معنای قرار دادن و گذاشتن. پس در این دو واژه #جناس_تام وجود دارد.
چنان بی بیم و ایمن کرد گرگان
که میشان را شبان بودند گرگان
(فخرالدین اسعد گرگانی)
در بیت بالا، میان واژگان «گرگان» در مصراع اول و دوم، جناس تام هست؛ اولی به معنی «شهر گرگان» است و دومی جمع واژه‌ی «گُرگ» است.
#جناس_لفظی :
گروهی معتقدند نوعی جناس در دسته‌ی جناس تام داریم به نام، #جناس_لفظی. این نوع جناس از لحاظ شنیداری کاملا برابر است. اما املای واج مشترک آن متفاوت است و معانی متفاوتی هم دارد.
دیدی آن ترک ختا دشمن جان بود مرا
گرچه عمری به خطا دوست خطابش کردم
(فرخی یزدی)
در بیت بالا، واژه‌ی #ختا و #خطا در هنگام خواندن دقیقا شبیه هم هستند اما املای متفاوتی دارند. یعنی اگر کسی این بیت را بشنود بدون تأمل نمی‌تواند تفاوت نوشتاری بین #ختا و #خطا را درک کند اما این دو واژه هم از نوع املا و هم معنی متفاوت‌اند پس می‌توان روی آن نام #جناس_لفظ گذاشت.
#جناس_ناقص :
همانطوری که گفته شد #جناس_ناقص از اختلاف یک یا دو حرف در واژه یا معانی مختلف به‌وجود می‌آید و عبارتند از؛
جناس ناقص یا محرف یا ناهمسان
جناسی‌است که در شیوه‌ی نگارش یکسان است، اما از نظر معنایی و حرکت و تعداد حروف به‌کار رفته متفاوت باشد. در واقع به هر جناسی که تام نباشد، جناس ناقص گفته می‌شود که خود انواعی دارد و عبارتند از؛ #جناس ناقص اختلافی، #جناس ناقص افزایشی، و #جناس ناقص حرکتی.
مانند #جویم و #پویم (جناس ناقص اختلافی)
#مِهر و #مُهر (جناس ناقص حرکتی)
#لطیف و #لطیفه (جناس ناقص افزایش)
جناس ناقص اختلافی :
ارکان این جناس در یک حرف با یکدیگر اختلاف دارند و مهم نیست که این اختلاف در اول وسط یا آخر واژه اتفاق بیفتد. در برخی از منابع، بر اساس مکان اختلاف اول، وسط، آخر این جناس را به چندین بخش تقسیم کرده‌اند و نامگذاری‌های متفاوتی دارند.
در بیت زیر، میان واژگان «کوه» و «کاه» #جناس_اختلافی هست.
آرزو میخواه، لیک اندازه خواه
برنتابد کوه را یک برگِ کاه
(مولوی)
در بیت زیر، میان واژگان «ندا» و «صدا» که به معنی انعکاس و پژواک است، #جناس_اختلافی وجود دارد.
این جهان کوه است و فعل ما ندا
سوی ما آید نداها را صدا
(مولوی)
در بیت زیر، میان واژگان «جنگ» و «ننگ» #جناس_اختلافی هست:
من امروز نَز بهر جنگ آمدم
پیِ پوزش و نام و ننگ آمدم
فردوسی
در بیت زیر، میان واژگان «زاغ» و «راغ» #جناس_اختلافی وجود دارد. همچنین واژه‌ی «باغ» با واژگان «زاغ» و «راغ» #جناس دارد و بین واژگان «فراغ» و «راغ» هم #جناس_افزایشی است:
زاغی از آن جا که فراغی گزید
رخت خود از راغ به باغی کشید
(جامی)
کانال آموزش عروض و قافیه و...
سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://eitaa.com/arozghafie