آشپزخانه اپن و اقتصاد تکاثری 🔹تصویر راست نمونه‌ای است از تبلیغ آشپزخانه با دکوراسیون آمریکایی در مجله آرشیتکت در اوایل دوره پهلوی دوم در راستای تلاش برای تغییر ذائقه بانوان ایرانی؛ تصویر چپ نیز مربوط به آموزش بانوان ایرانی برای یادگیری کار با وسایل دکوراسیون غربی در دوره تحصیلی «اقتصاد خانه» است که این دوره، ذیل برنامه اصل چهار ترومن در ایران انجام می‌شد. ذیل این برنامه، آمریکایی‌ها به طور مستقیم برای گسترش سبک زندگی مصرف‌گرا در ایران تلاش کردند و با تأسیس «دپارتمان اقتصاد خانه» سعی در تغییر شیوه زندگی زنان ایرانی داشتند. 🔹هدف از این دوره آن بود که بانوی ایرانی مهارت‌های سنتی خود اعم از شیوه پخت‌وپز، پذیرایی از میهمانان و غیره را با نگاه به الگوهای غربی اصلاح‌کرده و از دکوراسیون خانه‌های آمریکایی برای فضای سکونت خود الهام بگیرد. به دنبال چنین برنامه‌هایی و در کنار انبوه اسباب و اثاثیه وارداتی (که همه در راستای تقویت نظام سرمایه‌داری بود)، فضای سکونت در ایران به تدریج از یک واحد مولّد و دارای استقلال اقتصادی به یک واحد مصرف‌کننده تبدیل ‌شد. 🔹در چنین خانه‌ای، آشپزخانه (به عنوان مهمترین فضای تجلیِ فرهنگ مصرف‌گرایی) دیگر نمی‌توانست خارج از محدوده پذیرایی واقع شود، بلکه چنین آشپزخانه پرتکلفی می‌بایست جلوی چشم مهمانان به فضایی برای مانور تجمل و تجلی اقتصاد تکاثری تبدیل شود و لذا آشپزخانه ایرانی به تدریج به صورت آشپزخانه‌ اپن فعلی درآمد. آشپزخانه‌‌ای که نتیجه تغییر سبک زندگی ما در راستای ترویج فرهنگ مصرف‌گرایی و اقتصاد تکاثری (در مقابل اقتصاد کوثری) است. ✍ دکتر منان رئیسی @baladetayyeb

فرهنگ مقصوره‌ای! 🔹در روایتی از حضرت فاطمه(س) چنین نقل شده است: "وَ الصّلاةَ تَنْزیهاً لَکُمْ عَنِ الْکِبْرِ: و نماز، شما را از کبر منزّه می‌کند". در سنت معماری اسلامی و در صدر اسلام، مساجد کاملا در تطبیق با مضمون همین روایت طراحی می‌شدند و همه افراد برای عبادت و اقامه نماز در فضایی یکسان و به دور از کبر و جدایی گزینی قرار می‌گرفتند اما به تدریج از زمان حکومت امویان، با ساخت فضایی تحت عنوان «مقصوره» در قسمت جلوی مساجد، فضای اقامه نماز رجل سیاسی و حکومتی با عامه مردم از یکدیگر جدا شد. در روایتی از امام باقر(ع) چنین نقل شده است: "اين مقصوره ها در زمان هيچ يك از خلفاى پيشين نبود، ستم پيشگان آن را پديد آوردند" که همانطور که ملاحظه می‌شود در این روایت، این نوع معماری و جداسازی فضای عوام از خواص به صراحت مذمت شده است. 🔹آنچه غیر قابل انکار است این است که متاسفانه امروزه نیز در برخی مصلی‌ها و سایر ابنیه عمومی، فضاهای به اصطلاح VIP که با ابزارهایی نظیر نرده و ... مدیران را از مردم جدا می‌کنند همان نقش مقصوره را ایفا می‌کنند. البته در اینکه در شرایط خاص (مانند اوایل انقلاب که ترورهای سازمانی انجام می‌شد) لازم بود تدابیری برای امنیت مدیران اتخاذ شود بحثی نیست اما واقعا در شرایط فعلی، این نوع جداسازی بین مدیران و مردم در فضاهای مختلف (از مصلی و نماز جمعه گرفته تا پاویون فرودگاه‌ها و مسیرهای رفت و آمد و ...) چقدر توجیه دارد؟! اینکه مصلی و مسجدی که به فرموده حضرت زهرا(ع) با اقامه نماز بایستی بستر زدودن کبر باشد با معماری معکوس و جداسازی مردم از مدیران، خودش به عامل کبرزایی و نه کبرزدایی تبدیل شده چقدر منطق دارد؟! واقعا در شرایط فعلی، حضور در میان صفوف مردم چقدر برای وزرا و وکلا و مدیران ارشد و امثالهم خطرناک است؟! واینکه این فرهنگ مقصوره‌ای و جدایی گزینی چقدر با فرهنگ و شعارهای انقلاب اسلامی سازگار است؟! 🔹پی‌نوشت: درود خدا بر بزرگ مرد بی‌ادعا، شهید سلیمانی. از یکی از دوستان موثق شنیدم که ایشان را یکی دو سال قبل از شهادتش، در فرودگاه شیراز دیده بود. تعریف می‌کرد که این شهید سعید، بعد از پیاده شدن از هواپیما، به رغم آنکه به او اصرار کرده بودند تا برایش اتومبیل ویژه‌ای تهیه کنند تا او را به مقصد برسانند گفته بود نیازی به این کارها نیست و خیلی ساده و بی تکلف و مانند مردم عادی با پای پیاده، خودش را به کنار خیابان رسانده بود و با تکان دادن دست، در نهایت سادگی تاکسی‌ای سفارش داده بود و بدون هر نوع تشریفات و تکلفات، از فرودگاه خارج شده بود! از رموز محبوبیت کم نظیر ایشان همین مردمی بودن و دوری از کبر و فرهنگ مقصوره‌ای بود که باید درس عبرتی برای همه ما به ویژه مدیران ارشدی باشد که این روزها با توجیهات بلاوجه، خود را از صفوف مردم جدا کرده‌اند. @baladetayyeb

از بازار رفاقتی تا بازار رقابتی 🔹بازار سنتی با هندسه افقی و خطی و ارزش فضایی یکسان بین حجره‌ها، ترجمان کالبدیِ برادری و برابری بود. اما مراکز تجاری و مالها و پاساژهای معاصر، با هندسه عمودی و مرکزی که معمولا حول یک وُید مرکزی شکل می‌گیرند، ترجمان کالبدی رقابت هستند و نه برادری و رفاقت. زیرا این نوع معماری، سبب ارزشگذاری‌های متفاوت فضایی و اقتصادی می‌شود که نتیجه‌ی فاصله متفاوت مغازه‌ها از وید مرکزی است. 🔹به این معنا که برخلاف بازار سنتی که همه حجره‌ها در هندسه خطیِ آن، تقریبا هم ارزش بودند در بازار معاصر هرچه مغازه به وید مرکزی نزدیکتر باشد و به اصطلاح پاخور بیشتری داشته باشد ارزش اقتصادی بالاتری در فضای رقابتی کسب می‌کند. این نوع معماری با ایجاد تمایزات فضایی و اقتصادی، با به هم زدن فضای برادری و رفاقت، سبب تشدید رقابتی شده است که با آموزه‌های سبک زندگی اسلامی نیز در تعارض است: "تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِي الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا" (قصص/۸۳). https://eitaa.com/joinchat/3390242820C7aa91b8d30 @baladetayyeb

این تصویری است از کاشی‌کاری مسجد کبود تبریز. به انتخاب هوشمندانه مکان صفات الهی دقت بفرمایید؛ صفات عزیز و حکیم در بخش فوقانی بدنه قرار داده شده چون عزت و حکمت، متجانس با برتری و عُلو است و لذا مکان مناسب برای این صفات، قسمت فوقانی کاشی‌کاری است. اما صفات غفور و رحیم در پایین قرار داده شده چون غفران و مهربانی عموما برای بندگانی به کار می‌رود که پس از خبط و اشتباه، و سقوط از مرتبه بالا و عالی به پایین و دانی، چشم امید به رحمت و غفرانیت پروردگار دارند: "ثُمَّ إِنَّ رَبَّكَ لِلَّذِينَ عَمِلُوا السُّوءَ بِجَهَالَةٍ ثُمَّ تَابُوا مِنْ بَعْدِ ذَٰلِكَ وَ أَصْلَحُوا إِنَّ رَبَّكَ مِنْ بَعْدِهَا لَغَفُورٌ رَحِيم" (نحل/۱۱۹). معماری اسلامی مملو است از این تدابیر حکمت آمیز. @baladetayyeb

سلام و احترام. یادداشتی از طرف یکی از اساتید محترم حوزه و دانشگاه دریافت گردید مبنی بر آنکه معماری مسجد را ابتدا معاویه وارد جهان اسلام کرده و سپس به تدریج با جذب برخی عناصر تبدیل به نماد فرهنگی مسلمین شده است. ایشان در ادامه فرموده‌اند در دهه ۷۰ قصد داشته‌اند منابعی درباره معماری اسلامی پیدا کنند اما پس از بررسی، چنین متوجه شده‌اند که هرچه هست معماری جهان اسلام و یا معماری مسلمین اما با برچسب اسلامی است و نه معماری اسلامی. پاسخ تفصیلی به این نکات، از ظرفیت یک یادداشت محدود خارج است اما به صورت اجمالی چند نکته تقدیم می‌شود: ۱- این موضوع که معماری مسجد توسط معاویه وارد جهان اسلام شده است مطلبی است که حقیر تاکنون در هیچ منبع معتبری مشاهده نکرده‌ام و بلکه شواهدی برخلاف آن وجود دارد نظیر روایاتی که درباره کیفیت معماری مسجد النبی و ورود شخص نبی اکرم (ع) به نحوه معماری این مسجد وجود دارد و بلکه قبل از این مسجد، نکاتی که درباره معماری مسجدالحرام در برخی منابع دینی وجود دارد. طی سالهای بعد نیز از برخی حضرات معصومین(ع)، نکاتی درباره معماری (اعم از معماری مسجد، معماری مسکن، معماری بازار و ...) در روایات مختلف نقل شده است که همه اینها بیانگر آن است که معماری اسلامی (مستقل از معماری مسلمین) حقیقتی انکارناپذیر است. ۲- این نگاه که هرچه هست معماری جهان اسلام است و خود اسلام درباره معماری سکوت کرده است لاجرم به نوعی سکولاریسم در عرصه معماری منتج می‌شود که با منابع دینی ما نیز تطبیق ندارد. انبوه روایاتی که صراحتا و یا تلویحا دلالتهای معمارانه و شهرسازانه دارند (هم دلالتهای سلبی و هم ایجابی) نافی این نوع نگاه سکولار است. ۳- منبع احصاء معماری اسلامی نیز همانند سایر علوم اسلامی، منحصر در نقل نیست و عقل نیز در این خصوص نقشی راهبردی دارد. لذا حتی بر فرض آنکه نقل و منابع روایی درخصوص معماری مسجد و مسکن و بازار و ... سکوت کرده بودند (که البته چنین نیست) باز هم نمی‌شد به سادگی چنین نتیجه‌ای گرفت که هرچه هست معماری دوره اسلامی است و نه معماری اسلامی. ۴- علاوه بر منابع دینی، نگاه امامین انقلاب به ویژه رهبر معظم انقلاب نیز بیانگر آن است که معماری اسلامی، حقیقتی انکارناپذیر و بلکه دست یافتنی است که شرح فرمایشات ایشان و استناد به انبوه بیاناتی که در این خصوص ارائه فرموده‌اند از حوصله یک یادداشت محدود خارج است و برخی از این نکات قبلا در یادداشتهای مختلف حقیر در کانال بلد طیب تقدیم شده است. باتجدید احترام، محمدمنان رئیسی، دانشیار معماری دانشگاه قم و مدیر پژوهشکده معماری و شهرسازی اسلامی @baladetayyeb

🔹به تعدّد کانالهای مادرانه‌ در فضای مجازی دقت کرده‌اید؟ مادرهایی که با چهار یا پنج فرزند چنان برای روزگار ما جذاب شده‌اند که کانالهایشان ده‌ها هزار دنبال کننده دارد! چه اتفاقی افتاده است؟! 🔹وقتی ساختمان ۵ طبقه‌ای که تا چند دهه قبل در شهرهای ما پدیده‌ای کاملا شاذ تلقی می‌شد به سکه رایج این روزها تبدیل شده است طبیعی است که مادر پنج فرزندی که تا چند دهه قبل در سبک زندگی ما امری کاملا مرسوم بود، چنان در این روزها خاص تلقی شود که ده‌ها هزار دنبال کننده را به دنبال گزارشهای عادی زندگی روزانه‌اش بکشاند! 🔹البته حق هم همین است؛ پرورش پنج فرزند در این قوطی کبریتهای آپارتمانی که این روزها به جای مسکن سنتی به ما قالب کرده‌اند آنقدر شاذ هست که ارزش دنبال کردن داشته باشد. این چند سطر را نوشتم تا بگویم از وقتی لانه‌های پنج شش طبقه‌ جای خانه‌های تک طبقه‌ را گرفتند ۵ فرزندی‌ها به پدیده عجیب این روزگار غریب تبدیل شدند! آری، فرزندآوری و افزایش جمعیت اقتضائات معمارانه‌ای دارد که گویی در سبد سیاستهای مدیران ما هیچ محلی از اِعراب ندارد! #جمعیت #فرزند_آوری @baladetayyeb

🔹مرحوم آیت الله بهجت: "هر عمل خیری، حدی از آن مطلوب است که اگر از آن حد گذشت، ضدش حاصل می‌شود؛ یعنی اگر انسان، پایین‌تر از حد مطلوب انجام داد، قاصر و یا مقصر است و اگر بالاتر از حدّ مطلوب بود، به صعوبت مبتلا می‌شود، تا اینکه به‌حدی می‌رسد که غیر ممکن و غیر مقدور بشر می‌گردد ... به‌جز «ذکرالله»؛ چنانکه در روایت دارد که حدی برای آن نیست" (در محضر بهجت، ج۱، ص۷). 🔹به ترجمان شهرسازانه کلام ایشان اندیشیده‌اید؟ در شهرهای سنتی ما روح مسجد و بقاع متبرکه چنان در کل فضاهای شهر جاری و ساری بود که الگوها و اجزای معمارانه مساجد، در کل ابنیه دیگر شهر اعم از مسکن و مدرسه و حتی اجزای کاملا مادی شهر نظیر بازار و معابر شهری نیز دیده می‌شد. طاق و قوسهایی که در معابر عادی شهر، حس معنویت مساجد را به شهروندان یادآوری می‌کردند تا شهر اسلامی ایرانی، محملی باشد برای ذکر و یاد حداکثریِ خدا در همه جا و هر زمان. چنین شهری، شهر/عبودیت بود که به هر سوی آن می‌نگریستی، یاد خدا جاری بود: "فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّه: پس به هر جا كه رو كنيد همان جا رو به خداست"(بقره/۱۱۵). 🔹برخلاف شرّهای معاصر که شهر/ثروت هستند و به تدریج، شاهد پیدایش مساجدی هستیم که به جای آنکه بر بازارها و معابر و ... تاثیر بگذارند، خودشان متاثر از معماری مراکز تجاری شده‌اند! فاصله این شرّ تا آن شهر، فاصله شهر/ثروت تا شهر/عبودیت است. و واضح است که آنگاه که یاد خدا در بستر شهر تضعیف شود آنگاه مولفه‌های فرهنگ اسلامی (همچون حجاب و عفاف و ...) نیز در چنین شهری تضعیف خواهد شد، زیرا هر مظروفی ظرف متناسب با خود را می‌طلبد. @baladetayyeb

به عنوان یک کارشناس معماری و شهرسازی عرض می‌کنم که این همه دقت نظر و نکته سنجی رهبر انقلاب حقیقتا هم جای تحسین دارد و هم‌ جای حیرت! به ویژه آنکه این نوع نکته سنجی‌های ایشان، منحصر به معماری نیست و در بسیاری از تخصصهای دیگر نظیر شعر و سینما و ... نیز همین نوع تیزبینی را از ایشان شاهد بوده و هستیم. ای کاش مدیرانی که دائم شعار ولایت مداری سر می‌دهند در مقام عمل (و نه صرفا شعار) حداقل به نیمی از چنین نکاتی که بارها از طرف ایشان گوشزد شده است التزام عملی خود را نشان می‌دادند. @baladetayyeb

این تصویری است از خودروی ضد گلوله شهردار اسبق تهران (جناب کرباسچی) که با نام خودروی خدمت! اخیرا در نمایشگاه شهر آفتاب تهران به نمایش درآمده است. فرهنگ مقصوره‌ای و جدایی گزینی ایشان را مقایسه بفرمایید با روحیه مردمی مرحوم مدرس (نماینده تراز و سمبل مجلس مردمی)؛ نقل است که دختر ایشان گرفتار بیماری حصبه شدید شد. پزشک معالج او به آقا گفت: اجازه بدهید در شمیران محلی تهیه کنیم و فرزند شما را به آن جا منتقل کنیم که معالجات مؤثر افتد. اما شهید مدرّس در پاسخ گفت: «همه فرزندان این مملکت فرزندان من هستند. نمی‌پسندم که فرزند من به ییلاق منتقل شود و دیگران در محیط گرم تهران و یا جاهای دیگر در شرایط سخت به سر ببرند، مگر این که برای همه آنها چنین شرایطی فراهم شود». @baladetayyeb

ویدئویی جالب از خیابانی در شهر لستر انگلستان که خانه‌هایش رنگ پرچم فلسطین به خود گرفته‌اند (مشکی در بالا، سفید در وسط و سبز در پایین)! معماری و شهرسازی علاوه بر کارکردهای معمول، می‌تواند به عنوان ابزاری فرهنگی برای انتقال پیامهای ارزشی، اعتقادی و حتی سیاسی نیز قرار گیرد. @baladetayyeb