📜 تاریخ‌نویسی اسلامی-ایرانی ▫️در تاریخ‌نگاری ایران امروز، تمرکز برخی مورخان بر احوال فرمانروایان تا حدی بازتابی از شیوه‌های وقایع‌نگاری کهن است؛ هرچند این گرایش، منحصر به ایرانیان نبوده و در دیگر تمدن‌ها نیز دیده می‌شود. ▫️در دوران «گزنفون» و «کتزیاس»، گزارش‌های تاریخی ایران عمدتاً پیرامون فرمانروایان تنظیم می‌شد. این رویکرد برخاسته از نوعی نگاه خاص بود که یونانیان آن را ویژگی اقوام غیریونانی می‌دانستند. سنت‌های دیرینه‌ی شرق نزدیک در شکل‌گیری تاریخ‌نگاری اسلامی نقش داشتند، اما بیشترین تأثیر از شیوه‌ی ایرانیِ ثبت تاریخ حاصل شد. ▫️دستاورد مسلمانان در عرصه‌ی تاریخ‌نویسی، از نظر گستره و تنوع، گاه حتی از میراث یونان و روم نیز فراتر می‌رود. 📚 تاریخ در ترازو: عبدالحسین زرین‌کوب @chsiqs

📜 طبرستان خاستگاه شیعه‌گری 🔸سادات مرعشی پس از تأسیس حکومت خود در منطقه طبرستان، مذهب شیعه دوازده‌امامی را به عنوان مذهب رسمی برگزیدند. بر اساس گزارش ابن اسفندیار، انتخاب این مذهب در کنار سیاست‌های مردمی و پرهیز از خشونت، از عوامل کلیدی در گسترش تشیع در این منطقه به‌شمار می‌رود. 📚 تاریخ طبرستان: ۱۷۷. 🔹دوره حکومت مرعشیان (۷۶۰–۱۰۰۵ ه‌‌.ق) یکی از مراحل مهم در تاریخ تشیع ایران محسوب می‌شود. این خاندان نه‌تنها در بازسازی ساختارهای اجتماعی ایران پس از حمله مغول نقش مؤثری ایفا کرد، بلکه زمینه‌ساز شکل‌گیری جنبش‌های شیعی همچون «آل‌کیا» و «صفویان» نیز بود. 📚 ترجمه تقویم‌التواریخ: ۱، ۳۶۰. 🔸از شواهد مهم رسمی‌سازی تشیع در حکومت مرعشیان، ضرب سکه‌هایی با نام ائمه شیعه است. این اقدام نشان‌دهنده پیوند میان مشروعیت سیاسی و هویت مذهبی در ساختار حکومتی آنان بود. 🔹تصویر فوق نمونه‌ای از سکه‌های ضرب‌شده در حکومت مرعشیان است که در سال ۷۶۰ هجری قمری در شهر آمل تولید شده است. @chsiqs

📜آثار واقدی، سرقت یا اصالت؟! ▫️شیخ طوسی درباره ابراهیم بن محمد بن ابی یحیی، شیعه امامیه، بر این باور است که برخی از ثقات عامه گفته‌اند: تمام کتاب‌هایی که به نام «واقدی» معروف بوده، در واقع نوشته‌های ابراهیم بن محمد بن ابی یحیی است که واقدی آن‌ها را گرفته و به نام خود منتشر کرده است. البته واقدی هیچ جا اشاره نکرده که از ابراهیم، نقل قول کرده است... 🏷 و ذكر بعض ثقات العامة ان كتب الواقدي - سائرها ـ انما هي كتب ابراهيم بن محمد بن ابی يحيى ، نقلها الواقدي و ادعاها ، و لم نعرف منها شيئاً منسوباً الى ابراهيم... 📚الفهرست: ۱. ▫️نجاشی نیز بر این نکته تأکید می‌کند که ابراهیم بن یحیی از شیعیان و علمای دوازده امامی بوده و اهل سنت او را تضعیف می‌کردند. برخی از اصحاب ما از مخالفان نقل کرده‌اند که همه کتاب‌های واقدی در حقیقت نوشته‌های ابراهیم بن محمد بن ابی یحیی است که واقدی آن‌ها را گرفته و به نام خود منتشر کرده است... 🏷 وكان خصيصاً والعامة لهذه العلة تضعفه. وحكى بعض أصحابنا عن بعض المخالفين أن كتب الواقدي سائرها إنما هي كتب إبراهيم بن محمد بن أبي يحيى، نقلها الواقدي وادّعاها وذكر بعض أصحابنا أنّ له كتاباً مبوباً في الحلال والحرام عن أبي عبد الله عليه. 📚رجال نجاشی:۱۷. @chsiqs

📜 جغرافیا، بستر شکل‌گیری تاریخ ▫️جغرافیا نه‌تنها زمینه‌ساز شکل‌گیری تمدن‌هاست، بلکه در مسیر تحولات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی نیز نقش تعیین‌کننده دارد. موقعیت مکانی، منابع طبیعی، اقلیم، و مسیرهای ارتباطی همگی عواملی هستند که بر قدرت، مهاجرت، جنگ، اقتصاد و حتی هویت، اندیشه‌ و فرهنگ نیز اثر می‌گذارند. ▫️ راتزل، بنیان‌گذار جغرافیای سیاسی، معتقد است: «هم‌محلی افراد در یک سرزمین، آنان را به هم پیوند می‌دهد و موجب شکل‌گیری هویت مشترک می‌شود.» 📚 Ratzel, Politische Geographie, Berlin, 1923 ▫️ منتسکیو نیز در تحلیل تاریخی خود، به تأثیر غیرمستقیم جغرافیا اشاره می‌کند؛ به‌گونه‌ای که ویژگی‌های طبیعی یک منطقه می‌توانند به‌صورت واسطه‌ای بر ساختارهای سیاسی و اجتماعی اثرگذار باشند. 📚 تاریخ فلسفه سیاسی غرب:۲، ۳۰۹. @chsiqs

📜غازان و گرایش شیعی ▫️غازان، اولین حاکم ایلخانان مغول بود که در ابتدا اسلام را به عنوان دین رسمی حکومت خود اعلام کرد و بعدها به مذهب تشیع گرایش یافت و بنا بر گزارش قاسانی، مورخ، این مذهب را برگزید. 📚 تاریخ اولجایتو: ۹۴. ▫️ او قصد داشت که شیعه را به عنوان مذهب رسمی ایران اعلام کند که این امر با توصیۀ خواجه رشید الدین فضل الله انجام نگرفت و غازان به مدت کمی بعد از آن از دنیا رفت. 📚تاریخ مبارک غازانی: ۲۸۶. ▫️وی به زیارت حرم‌های امامان شیعه در عراق رفت، اوقاف زیادی را بر این شهرها تعیین نمود و نهر برای این شهرها کشید و سکه‌هایی به نام دوازده امام و یا با شعارهای شیعی ضرب نمود. 📚مجمع الانساب: ۲۶۸. ▫️ تصویر فوق نمونه‌ای از سکه غازان، ضرب استرآباد، با شعار علی ولی الله است. @chsiqs

📜باور شیعیان قرن دوم به علم غیب امام ▫️در اوایل قرن دوم ه.ق، ابوحمزه، یکی از سران خوارج در سال ۱۳۰ ه.ق. شهر مدینه را در اختیار گرفت. 📚تاریخ طبری: ۷، ۳۹۴. ▫️ابوحمزه خارجی، در مدینه، خطبه‌ای طولانی خواند و به بسیاری از باورهای شیعه نظیر باور به علم غیب امام تصریح کرد که نشان از شهرت این اعتقاد در آن دوران و در بین مذاهب دیگر دارد. این خطبه در برخی منابع، به طور کامل گزارش شده است. 📚البيان والتبيين: ۲، ۱۲۲ - ۱۲۵؛ نثر الدر: ۵، ۲۱۳ -۲۱۵. ▫️اما ابن عبد ربه، تصریح می‌کند به دلیل طعن ابوحمزه بر خلفا، این خطبه را تقطیع نموده است. 📚 العقد الفريد: ۴، ۱۹۹ - ۲۰۱. @chsiqs

. 📜سکه‌های شیعی پیشاصفوی ▫️در ایرانِ پیشاصفوی، اسامی دوازده امام، بر سکه‌های زیادی نقر شده است که نشان از حضور تشیع در ایران دارد. ▫️نه تنها حاکمان شیعه مذهب، بلکه حاکمان اهل سنت نیز اسامی دوازده امام شیعه را بر سکه‌ها نقر کرده‌اند، به عنوان نمونه طغا تیمور، امیر ولی استرآبادی، محمود تیموری، سلطان حسین بایقرا از این دست حاکمان هستند. 📚 دانشنامه جهان اسلام: مدخل تغاتیمور؛ زبدة التواریخ:۶۳. ▫️ تصویر فوق، نمونه سکه امیر ولی استرآبادی که در سال 775ه.ق. در سمنان ضرب شده است. @chsiqs

📜 نخستین مجموعه روایی در اسلام ▫️ نخستین مجموعه روایی که در اسلام تدوین شد، صحیفه‌ای است که به املای پیامبر اکرم(ص) و به خط امیرالمؤمنین (ع) نگاشته شده است. این صحیفه نزد امامان شیعه محفوظ بوده و تنها برخی از اصحاب خاص ایشان به آن دسترسی داشته‌اند. محتوای آن شامل احکام دیات، مسائل مربوط به آزادسازی اسیران و نظیر آن بوده است. 📚الفهرست، ابن الندیم:۳۰. ▫️در منابع اهل سنت به وجود این صحیفه اشاره شده است. محمد بن اسماعیل بخاری در چند باب از کتاب خود، از جمله در «کتابة العلم» و «کتاب الدیات»، به نقل از ابوجحیفه، از این صحیفه یاد کرده است: 📚صحیح بخاری: ۱، ۳۸؛ ۹، ۱۳. ▫️ در منابع امامیه، این صحیفه با عنوان «صحیفه علی» یا «صحیفه الفرائض» شناخته می‌شود و یکی از مهم‌ترین منابع علمی امامان شیعه به شمار می‌رود. طبق روایات متعددِ الکافی، این کتاب شامل تمام احکامی است که پیامبر(ص) املاء کرده و امیرالمؤمنین(ع) آن‌ها را نگاشته است و تعداد معدودی از اصحاب خاص آن را دیده‌اند. 📚الکافی:۷، ۹۴. ▫️ اتان کولبرگ، مستشرق یهودی، در مقاله‌ای با عنوان «کتاب‌های مقدس در تشیع امامی نخستین»، این صحیفه را در شمار منابع معتبر و مقدس شیعه معرفی کرده است. 📚Authoritative Scriptures in Early Imami Shi'ism. @chsiqs

📜 تربت امام حسین(ع) 🔸مرحوم کلینی روایاتی را گزارش کرده که هم جایگاه تربت در فرهنگ عبادی شیعه‌ را یادآور می‌شود و هم نماد اتصال معنوی و توسل به اهل‌بیت(ع) را تأکید می‌کند. وی در نقلی از امام صادق(ع) آورده که سجده بر تربت حسین(ع) حجاب‌های هفت‌گانه را می‌درد. 📚الکافی:۴، ۵۸۸. 🔺وی در روایت دیگری از امام صادق(ع) نقل می‌کند که ایشان خاک مزار امام حسین(ع) را به‌عنوان وسیله‌ای برای شفای هر درد معرفی می‌کنند. 📚الکافی:۱، ۳۶۰. @chsiqs

📜 نخستین دولت عربی با شعار شیعه 🔹پیش از استقرار رسمی دولت صفوی در اوایل قرن دهم هجری، حکومت مشعشعیان (۸۴۵–۹۱۴ق) در نواحی خوزستان، به‌ویژه در شهرهایی چون هویزه و شوشتر، قدرت را در دست داشت. این حکومت از نخستین دولت‌های محلی عربی با شعارهای آشکار شیعی در ایران محسوب می‌شود. 📚مؤسس الدولة المشعشعیه: 5. 🔸این حکومت محلی که با ادعای مهدویت شکل گرفت، شعارها و عقاید خاصی داشت که در تاریخ، قابل بازخوانی است. 📚 تاریخ مشعشعیان: ۱۲۳. 🔹تصویر فوق، سکه‌ای از این دوره است که بر پشت آن، تنها نام امام صادق(ع) حک شده است. گرچه این سکه فاقد تاریخ دقیق و محل ضرب است، اما شعارهای خاص مشعشعیان نظیر «علی ولی الله» بر آن دیده می‌شود. @chsiqs

📜چالش تاریخ‌نویسی اسلامی 🔸تاریخ‌نویسی نزد مسلمانان به دلیل وسعت فوق‌العاده‌ قلمروی اسلام، تنوع کم‌نظیری دارد. تاریخ انبیاء، تاریخ امم و قرون، تاریخ مغازی رسول، تاریخ فتوح، تاریخ خلفا، تاریخ سلاطین، تاریخ وزرا، تاریخ بلاد و امصار، تاریخ مذاهب و فرق، تاریخ طبقات رجال، تاریخ حوادث و وفیات، تاریخ مقابر و مزارات و حتی تاریخ آتش‌سوزی‌ها و زلزله‌ها، موضوعاتی هستند که در دنیای اسلام بارها توجه تاریخ‌نویسان را جلب کرده است و در هر یک از این رشته‌ها، کتاب‌های متعددی تألیف شده است. 🔹آنچه تاریخ‌نویسی مسلمانان را امروزه تا حدی مورد نقد قرار داده، نخست، زرق و برق ادبی است که در این تاریخ‌ها وجود دارد و اغلب آن‌ها را دشوار و گاه کم‌عمق می‌کند. دوم، غفلت اکثر مورخان اسلامی از نقد و تعمق کافی در روایات است که برخی از آن‌ها را به رشته‌ای از روایات مبالغه‌آمیز و گاه متضاد تبدیل کرده است. 📚تاریخ در ترازو: عبدالحسین زرین‌کوب @chsiqs

📜معرفی سایت 🔸زنو یکی از بزرگ‌ترین پایگاه‌های تخصصی سکه‌های اسلامی و شرقی 🔗 https://www.zeno.ru/ 🔺این سایت بیشتر جنبه‌ی آرشیوی و پژوهشی دارد و توسط مجموعه‌داران و محققان علم Numismatics اداره می‌شود. 🔻در این سایت سکه‌ها را بر اساس: ✔️دوره تاریخی(اموی، عباسی، صفوی، سلجوقی، عثمانی و...) ✔️محل ضرب( بغداد، دمشق، نیشابور و...) ✔️نوع فلز(طلا، نقره، مس و...) ✔️و حتی متن روی سکه‌ها را می‌توان جست‌وجو کرد. @chsiqs