📜گسترش فقه امامیه در شام
🔸 ابوالفتح کراجکی، از شاگردان شیخ مفید، به شهرهای صور و صیدا، شامات، هجرت کرد و در آنجا ضمن اقامت، آثار علمی متناسب با نیازهای اعتقادی و فقهی آن دیار تألیف نمود.
📚 شذرات الذهب:۳، ۲۸۳.
🔺 ابن البراج طرابلسی، از فقهای برجسته امامیه و شاگرد شیخ طوسی، نیز پس از تحصیل علم در بغداد و بازگشت به طرابلس، حدود دو دهه منصب قضاوت شیعیان را برعهده داشت و در تثبیت نظام حقوقی فقه امامیه در شامات نقشآفرینی کرد.
📚 روضات الجنات: ۶، ۳۵۱.
🔹حسين بن أحمد بن محمد قطان بغدادی نیز از شاگردان سید مرتضی و شیخ مفید بود که در سال ۳۷۰قمری به حلب وارد شد و مجلس درس در مسجد جامع این شهر تشکیل داد.
📚لسانالمیزان: ۲۷۶.
🔸اسفندیار بن موفق بوشنگی نیز از عالمان شیعه بوده است. او متولد واسط بود اما بعد از آن به حلب آمده است.
📚 معجم اعلام الشیعه: ۸۹.
🔺به نظر میرسد حمایت علمی عالمانی چون شیخ مفید و شیخ طوسی، حکومتهای محلی شیعی نظیر حمدانیان، آلمرداس و آلعمار و مهاجرت عالمان امامیه در قرون چهارم و پنجم هجری، موجب گسترش امامیه در شامات شده است.
🔺این مسئله واکنش تند برخی مورخان اهلسنت را نیز برانگیخت که سیوطی با عنوان احساس خطر عمومی در منطقه، یاد کرده است.
📚 تاریخ الخلفاء: ۱۶۸.
@chsiqs
📜 مکاتبات علمای بغداد با شام
🔸 در قرن پنجم، مکاتبات مردم شامات: طرابلس و صیدا برای حل مسائل فقهی و اعتقادی به سید مرتضی در بغداد ارسال شد. ایشان در پاسخ، رسائل معروف الطرابلسیات و الصیداویات را نگاشت.
📚مناقب آل ابیطالب: ۲، ۶۲.
🔹مرحوم آقا بزرگ تهرانی از شخصی به نام محمد بن هبهالله بن جعفر الورّاق الطرابلسی یاد کرده که شاگرد شیخ مفید و همدوره سید مرتضی بوده است. از وی نیز اثری با عنوان المسائل الصیداویه ثبت شده، هرچند نسخهای از رسالهی او در دست نیست.
📚 طبقات اعلام الشیعه: ۲، ۱۸۹.
@chsiqs
📜 علمای امامیه در شام
🔹 به باور حافظ ابرو، جغرافیدان، طرابلس را بهعنوان ناحیهای از منطقهی شام قابلیت جذب عالمان شیعه برای مهاجرت و تبلیغ را داشت و به همین سبب حوزهی علمیهای در آن تأسیس گردید.
📚جغرافیا: ۳۴۶.
🔸 برجستهترین چهره در انسجام این حوزه، سعدالدین عبدالعزیز بن نحریر بن البراج بود که اصالتاً مصری بود و در بغداد، شاگردان سید مرتضی و سپس شیخ طوسی را درک کرد.
📚 روضات الجنات: ۳۵۱.
🔸 ابنالبراج پس از تحصیل در بغداد و رسیدن به مرتبهی اجتهاد، در سال ۴۳۸ق به طرابلس رفت. او در آنجا مورد حمایت امیر جلالالملک از فرمانروایان بنیعمار قرار گرفت و پیشوای امامیان آن شهر شد. از آثار ماندگار او میتوان به المهذب، جواهر الفقه و شرح جمل العلم اشاره کرد.
📚 فهرست اسماء علماء الشیعة: ۱، ۳۵۱ و ۱۰۷.
🔸 به باور ابن حجر عسقلانی، حسین بن أحمد بن محمد قطّان بغدادی، از علمای قرن چهارم، نیز علاوه بر حلب، در دورهای از زندگی خود در طرابلس اقامت داشت و در حلقهی علمی آن شهر فعالیت میکرد.
📚 لسان المیزان: ۲، ۲۶۷.
@chsiqs
📜 نخستین متون درباره تربت امام حسین(ع)
🔸 قدیمیترین اشاره به مُهر تربت با تعبیر «لوحٌ مِنْ طینِ القبر» در توقیعی از امام عصر (عج) آمده است. این توقیع در سال ۳۰۸ ه.ق در پاسخ به پرسشهای محمد بن عبدالله بن جعفر حِمیری صادر شده و یکی از نخستین متون درباره مشروعیت و قداست مُهر تربت محسوب میشود.
🔹شیخ حر عاملی روایاتی مبنی بر استحباب ذکر گفتن با تسبیح تربت امام حسین(ع) گزارش کرده است.
📚 وسائل الشیعه:۶ ،۴۵۵.
🔸 شهید اول، این روایات را متواتر دانسته و بر اعتبار آنها تأکید کرده است.
📚الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة: ۲، ۲۶.
@chsiqs
پژوهشهای تاریخ اسلام
. 📜شعارهای شیعی بر آثار تاریخی ▫️در طولتاریخ از حکومتهایمختلف، آثاری نظیر سکهها، کتیبهها و ن
📜 حدیث نبوی بر محراب
🔸در ضلع غربی مسجد جامع اصفهان، یکی از زیباترین محرابهای تاریخ اسلام قرار دارد؛ محرابی که در سال ۷۱۰ هجری قمری به دستور سلطان محمد خدابنده، اولجایتو، در دوره ایلخانی ساخته شده است.
🔹بر طاق محراب، حدیثی از جابر بن عبدالله انصاری حکاکی شده که در آن، پیامبر(ص) اسامی دوازده امام شیعه را بهصراحت بیان میکند.
🔺 این حدیث، در منابع امامیه نقل شده است.
📚کمالالدین و تمامالنعمة: ۱، ۲۵۳.
@chsiqs
📜 محل دفن حضرت فاطمه زهرا(س)
🔸سَمهُودِی، عالم شافعی مذهب قرن دهم، بر این باور است که علت نامشخص بودن محل دقیق قبر حضرت فاطمه(س)، و برخی از بزرگان سلف، این بوده که آنان بر ساخت بنا و گچکاری بر روی قبور باور نداشتند.
🔸او به بررسی دو گزارش دربارهی محل دفن حضرت فاطمه(س) میپردازد:
✔️ بنا بر نقل عبدالعزیز، قبر ایشان در مسجدالنبی، روبهروی دری قرار دارد که به سمت خانهی اسماء بنت حسین باز میشود(سمت شمالی بابالنساء). با این حال، این نظر را از نظر جغرافیای تاریخی بعید میداند.
✔️ به نقل از عز بن جماعه، که آن را نظر «اصحّ» میداند، قبر حضرت فاطمه(س) در خانهی خود ایشان قرار دارد؛ در همان محل محراب چوبی واقع درون مقصورهی حجرهی شریفه، پشت ضریح.
📚وفاء الوفا بأخبار دار المصطفى:۹۰۶.
@chsiqs
📜جنگ جمل در ۱۰جمادی الاولی
🔸به گزارش شیخ مفید، جنگ جمل، اولین نبرد بین دو سپاه مسلمان،۱۰ جمادى الاولی سال ۳۶، در یک روز و نزدیکی شهر بصره اتفاق افتاده است.
📚 الجمل والنصره: ۳۳۶.
🔹بلاذری گزارش میکند جنگ جمل، به هنگام ظهر آغاز شد و تا غروب آفتاب ادامه یافت و به شکست اصحاب جمل انجامید.
📚جمل من أنساب الأشراف: ۲، ۳۷.
@chsiqs
📜مصداق نساءنا در آیه مباهله
🔸ابنتیمیه، فقیه حنبلی و سلفی، افراد شرکتکننده مباهله را همان اصحاب کساء( پیامبر، علی، فاطمه و حسنین)میداند، اما برای اینکه حضور ایشان به عنوان امتیازی برای پنج تن تلقی نشود؛ وجه آن را اقربیت آنان به پیامبر(ص) نه فضیلتِ ایشان گزارش کرده است.
📚منهاج السنة النبویه:۴، ۲۷.
🔹ذهبی، تاریخنگار قرن هشتم، بر این باور است همه معترف هستند که فقط پیامبر، علی، فاطمه و حسنین در رویداد مباهله شرکت کردهاند و تأکید میکند که مصداق واژه «نساءنا» در آیه ۶۱ -سوره آل عمران، فقط حضرت فاطمه(س) بوده که در روز مباهله حضور داشته نه همسران پیامبر!
📚 تاریخ الاسلام: ۳، ۶۲۷.
@chsiqs
📜دفن شبانه حضرت زهرا(س) در منابع
🔹بخاری و مسلم، که در قرن سوم زیستهاند، ضمن نقل جریان اعتراض حضرت زهرا(س) به اقدام و عملکرد ابوبکر در مورد غصب فدک و ارث رسول خدا(ص) به دفن شبانه و مخفیانه فاطمه(س)، اشاره میکنند.
📚صحیح بخاری: ۵ ،۱۸۲؛ صحیح مسلم: ۵، ۱۵۴.
🔸یکی از گزارشهای بَلاذُری، عالم نسبشناس قرن سوم، این است که پس از رسول اکرم، فاطمه دیگر خندان دیده نشد تا از دنیا رفت و شوهرش او را شبانه بدون اطلاعدادن به ابوبکر و عمر به خاک سپرد.
📚جمل فی انساب الاشراف: ۲، ۱۴۵.
🔹 یعقوبی، تاریخنگار قرن سوم، به مخفیانه بودن مراسم تشییع اشاره میکند و تنها حاضران این مراسم را ابوذر و سلمان میداند.
📚 تاریخ یعقوبی:۲، ۱۱۵.
🔸حاکم نیشابوری، محدث قرن پنجم، نیز مسئله تدفین شبانه را بیان کردهاست.
📚المستدرک فی الصحيحين: ۳، ۱۶۲.
🔹ابن عبدالبر اندلسی، تاریخنگار قرن پنجم، بر این باور است که فاطمه(س)، به علی(ع) سفارش کرده او را شبانه دفن نماید.
📚 الاستيعاب فی معرفه الأصحاب: ۴، ۳۷۹.
🔹ابن ابی الحدید معتزلی، عالم قرن هفتم، تأکید میکند که مخفیانه بودن خاکسپاری و حتی قبر ایشان مثل روز، روشن است.
📚شرح نهج البلاغه: ۱۶، ۲۸۰.
@chsiqs
📜 آیا حضرتزهرا(س) وصیت کرد تا کسی ایشان را پس از رحلت غسل ندهد؟
🔹️بنابر گزارشی که احمد بن حنبل نقل کرده، حضرت زهرا ساعتی پیش از آنکه از دنیا برود، غسل کرد و لباس های جدید پوشید و رو به قبله دراز کشید و به خدمتکارش خبر رحلت خود را داد و وصیت کرد که پس از رحلت، کسی ایشان را غسل ندهد، زیرا ایشان خود غسل کرده است.
🏷عن أم سلمى قالت: اشتكت فاطمة شكواها التي قبضت فيها فكنت أمرضها فأصبحت يوما كأمثل ما رأيتها في شكواها تلك قالت وخرج علي لبعض حاجته فقالت: يا أمه، اسكبي لي غسلا فسكبت لها غسلا فاغتسلت كأحسن ما رأيتها تغتسل ثم قالت يا أمة، أعطيني ثيابي الجدد فأعطيتها فلبستها ثم قالت لي: يا أمه، اجعلي لي فراشي في وسط البيت ففعلت فاضطجعت واستقبلت القبلة وجعلت يدها تحت خدها ثم قالت: يا أمه، إني مقبوضة الآن، قد تطهرت الآن، فلا يكشفني أحد فقبضت مكانها قالت: فجاء علي فأخبرته.
📚مسند احمد(الرساله): 45، 587.
🔺️على بن عيسى اربلی، تاریخ نگار شیعه قرن هفتمی، این گزارش را مخالف احکام فقهی موجود می داند، زیرا نبایستی جسد مرده را بدون غسل دادن دفن کرد مگر در موارد خاصی که این مورد از آن موارد محسوب نمی شود. اربلی از اینکه شیعه و سنی، این گزارش را نقل کرده بدون آنکه درباره اش توضیحی بدهند و منافات آن با فقه را گوشزد کنند، تعجب می کند.
🔺️واتفاقهما من طرق الشيعة و السنة على نقله مع كون الحكم على خلافه عجيب فإن الفقهاء من الطريقين لا يجيزون الدفن إلا بعد الغسل إلا في مواضع ليس هذا منه فكيف رويا هذا الحديث و لم يعللاه و لا ذكرا فقهه و لا نبها على الجواز و لا المنع و لعل هذا أمر يخصها و إنما استدل الفقهاء على أنه يجوز للرجل أن يغسل زوجته بأن عليا غسل فاطمة و هو المشهور.
📚کشف الغمه(بنی هاشمی): 1، 502.
🔺️گفتنی است، گزارش مذکور با روایتی که مرحوم کلینی، با اسنادی نامعتبر، نقل کرده دال براینکه امام علی حضرت زهرا را غسل داده، زيرا حضرت زهرا صدیقه بوده اند و صدیقه را بایستی فردی که جزو صدیقان است، غسل دهد، در تنافی می باشد.
🏷عن مفضّل بن عمر قال: قلت لأبي عبد اللَّه جعلت فداك من غسّل فاطمة عليها السلام؟ قال ذاك أمير المؤمنين عليه السلام قال: فكأنّي استعظمت ذلك من قوله قال فكأنّك ضقت ممّا أخبرتك به؟ قلت فقد كان ذلك جعلت فداك قال لا تضيقنّ فإنّها صدّيقة لم يكن يغسّلها إلّا صدّيق أما علمت أنّ مريم لم يغسّلها إلّا عيسى.
📚الکافی: 1، 459.
🔺️به نظر می رسد، اینکه راوی روایت یادشده یعنی مفضل بن عمر تعجب کرده و برایش سخت آمده که چگونه امام علی همسر خود را غسل داده است، به این بر می گردد که او عراقی بوده و فقیهان عراقی در این باره، برخلاف فقیهان اهل مدینه همچون مالک، بر این باور بودند که مرد نبایستی همسر خود را غسل دهد.
🏷 تغسّل المرأة زوجها ولايغسّل الرجل امرأته.
📚الآثار (ابويوسف قاضی): 1، 78.
🔺️با توجه به اینکه در چند روایات دیگری که کلینی با اسناد معتبر از امام صادق نقل کرده و غسل دادن همسر توسط شوهر را بی اشکال دانسته، روایت پیشین نیز از جهت متنی مورد سؤال قرار میگیرد، زیرا مفضل بن عمر که ظاهرا حکم شرعی جواز غسل همسر توسط شوهر را نمیدانسته، چرا در جواب او به این مطلب اشاره نشده بلکه جواب به گونهای بیان شده که گویی غسل همسر توسط شوهر اختصاص به غسل صدیقه توسط صدیق دارد. البته ممکن است، کسی احتمال بدهد که مفضل بن عمر به دلیل تحت تأثیر فضای فقهی عراق بودن، جواب امام یعنی جواز غسل زن توسط شوهر را به گونه ای گزارش کرده که این کار فقط به حضرت زهرا و امام علی اختصاص داشته باشد تا به دیگران اجازه ندهد که مرتکب چنین کاری شوند.
🏷سألته عن الرجل يغسّل إمرأته؟ قال نعم إنما يمنعها أهلها تعصبا.
📚الكافی: ۳، ۱۵۹.
@chsiqs
📜 نماز خواندن خلیفه اول بر پیکر حضرت زهرا!
🔸ابن سعد، تاریخنگار قرن سوم، در مورد نمازخواندن بر پیکر حضرت زهرا(س) دو گونه گزارش میکند:
✔️گزارش اول، حکایتگر این است که ابوبکر بر پیکر ایشان نماز خوانده است.
📚 الطبقات الکبیر: ۸، ۲۹.
🔺به باور مزی، عالم رجالی شافعی، در این گزارش، دو راوی تضعیفشده وجود دارد: «عبدالأعلی بن ابیالمساور» و «شبابة بن سوار فزاری» که هر دو فاقد اعتبارند. همچنین راوی دیگر، «ابراهیم نخعی» (م.۹۶ق) نیز اساساً امکان نقل چنین خبری را نداشته، چون همدوره آنها نبوده است.
📚 تهذیبالکمال: ۲، ۲۴۰.
✔️گزارش دوم، پرسش امام سجاد(ع) از ابنعباس را حکایت میکند که در پاسخ میگوید، فاطمه(س) شبانه دفن شده و علی(ع) بر او نماز خوانده است.
📚 الطبقات الکبیر: ۸، ۳۰.
🔺گزارش اول ابنسعد با حدیث صحیح بخاری در تعارض است:
🏷«لما توفیت فاطمة علیهاالسلام، دفنها علیّ لیلاً ولم یؤذن بها أبابکر، وصلى علیها علیّ».
📚صحیح بخاری: ۵، ۸۲.
🔹حاکم نیشابوری، عالم شافعی، نیز با سندی از عایشه، همین مضمون را نقل کرده است:
🏷«دفنت فاطمه بنت رسول الله لیلاً، دفنها علی و لم یشعر بها أبوبکر حتی دفنت، و صلّی علیها علی بن ابیطالب».
📚 المستدرک علی الصحیحین:۴، ۱۲۶، ح۴۸۱.
🔸عبدالرزاق صنعانی، محدث قرن سوم، نیز گزارش میکند:
🏷«اوصت فاطمه علیاً أن یدفنها لیلاً و أن لا یصلی علیها أبوبکر».
📚 المصنف: ۳، ۵۲۱.
🔹مولف کتاب دلائل الامامه، گزارش میکند که فقط علی(ع)، حسن(ع) و حسین(ع) بر جنازه حضرت فاطمه(س) نماز گزاردند.
📚دلائل الامامه: ۱۳۶.
@chsiqs
📜 افضلیت حضرت فاطمه(س) در منابع
🔸به باور ابن ابی شیبه، محدث و فقیه قرن سوم، لقب سیده نساء العالمین برای فاطمه(س) بوده و پیامبر(ص) این لقب را به ایشان داده است.
📚المصنف فی الاحادیث و الآثار: ۷، ۵۲۷.
🔹به گزارش ابنحجر عسقلانی، عالم قرن نهم، افضلیت حضرت زهرا(س) بر تمام زنان دوران خود و بعد از خود، در حدیث نبوی آمده است که ایشان سرور زنان دو عالم است و در کمال، احدی از زنان امت اسلام با او شریک نیست و بر افضلیت او اجماع صورت گرفته و اختلاف پس از ایشان، بین حضرت خدیجه و عایشه است.
📚 فتح الباری:۷، ۱۰۵-۱۰۹.
🔸 آلوسی، عالم قرن سیزدهم، به افضلیت فاطمه(س) بر زنان معتقد است و بر این باور است که ایشان افضل است سپس مادرش خدیجه(س) و سپس عایشه!
🏷الذي نختاره وندين الله تعالى به أن فاطمة بنت محمد صلى الله تعالى عليه وسلم أفضل . ثم أمها. ثم عائشة.
📚روح المعانی: ۳، ۱۵۶.
@chsiqs