▪️نقش گزاره‌های تاریخی در نقد محتوایی احادیث مسمومیت براء بن معرور در خیبر 🔹بر طبق نقل تفسیر قمی، رسول خدا هنگام بازگشت از خیبر با زن یهودیه‌ای مواجه شد که کتف گوسفند مسمومی را نزد حضرت آورد. براء بن معرور که در آنجا بود لقمه‌ای از آن گوشت را در دهان گذاشت و مرد. 🔹براء از بزرگان صحابه است که به اتفاق مورخانْ قبل از هجرت از دنیا رفته است، در حالی که نبرد خیبر در سال ششم یا هفتم اتفاق افتاده است. 📗«بازکاوی نقش گزاره های تاریخی در نقد محتوایی احادیث»، نوشتۀ ناصر رفیعی. 🔅دوستان خود را از طریق نشانی زیر به کانال مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام دعوت کنید (بازنشر مطالب کانال فقط با ذکر نشانی کانال مرکز و ذکر منبع جایز است): ⬇️⬇️ @chsiqs

#معرفی_کتاب ▪️بهره‌مندی فقه از تاریخ ✍️نوشتۀ مصطفی صادقی کاشانی 🔹فقه دانشی است که پیوسته در میان مردم کارآمد بوده و پانزده قرن پیشینۀ این علم، آن را با تاریخ اسلام آمیخته است. از این رو فقیهان و مورخان در پی آن بوده‌اند از این تاریخچۀ دراز و پیشینۀ پرحادثه برای فهم بهتر احکام و شرایط آن از نزول آیات و صدور روایات بهره برند. در طرف دیگر برخی برآنند که اگر باید برای تاریخ از فقه بهره برد، فقه نیز خود را بسیار به تاریخ وابسته کرده و به عبارتی تاریخ‌زده شده است. 🔹نوشتار حاضر که به عنوان رسالۀ دکتری تدوین شد در پی هدف نخست بود. راهنمای آن استاد مورخ جناب حجة الاسلام والمسلمین رسول جعفریان طرحی نو درانداخت و پیشنهاد کرد این وابستگی تاریخی فقه در رساله نشان داده شود تا روشن شود چقدر و چگونه احکام فقه اسلامی در بستر رویدادها و احوال و اوضاع زندگی و حکومت مسلمانان شکل گرفته است. 🔻اطلاعات کتاب‌شناختی: انتشارات المصطفی (ص) چاپ دوم 1402 292 صفحه پیشگفتار مؤلف و فهرست کتاب را از اینجا ببینید. خرید کتاب از سایت ناشر 🔅دوستان خود را از طریق نشانی زیر به کانال مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام دعوت کنید (بازنشر مطالب کانال فقط با ذکر نشانی کانال مرکز و ذکر منبع جایز است): ⬇️⬇️ @chsiqs

▪️بست‌نشینی در حرم حضرت معصومه (س) 🔹نگارنده اطلاع دقیق و مستندی ندارد از اینکه بست‌نشینی از چه وقت معمول شده بود. نخستین کسی که در ایران بست‌نشینی را از میان برد تا آنجا که نویسنده اطلاع دارد میرزا تقی خان امیرکبیر بود. 🔹بست‌نشینی در آستان حضرت معصومه (س) ظاهراً از قرن‌های هفتم و هشتم معمول بوده است. در زمان صفویه بست‌نشینان حرم حضرت معصومه (س) بیشتر کسانی بودند که قدرت پرداخت قروض خود را نداشتند یا نمی‌خواستند قرض‌هایشان را پرداخت کنند. 🔹«کارری» که در زمان شاه سلیمان صفوی به ایران آمده و قم را دیده به موضوع بست‎‌نشینی اشاره کرده و چنین گفته است: «در اطراف حرم چند حجره است که اشخاص قرض‌داری که نتوانند از عهدۀ پرداخت دین خود برآیند در آنجا متحصن می‌شوند و در طول تحصن به هزینۀ اوقاف [مقصود حرم حضرت معصومه (س) است] امرار معاش می‌کنند و طلبکاران نیز راه و اختیاری برای مطالبۀ طلب خود ندارند» (سفرنامۀ کارری، ص 55). 🔹در زمان قاجاریه جنایتکاران و متمردان نیز بست می‌نشستند. هانری رنه دالمانی در ضمن وصف قم می‌گوید: «بزهکاران و جنایتکاران برای فرار از مجازات به این شهر [قم] می‌آیند و در زیر دیواره‌های مقبره پناهنده می‌گردند» (از خراسان تا بختیاری، ص857). 🔹دوراند انگلیسی که حدود هفتاد سال پیش در ایران بوده چنین گفته است: «قم برای پناهنده شدن و به قول خود ایرانی‌ها «بست نشستن» مکان جالب توجهی است و سنت بست‌ نشستن در این کشور توسعۀ عجیبی دارد» (سفرنامۀ دوراند، ص 31). 📗تاریخ مذهبی قم، ص 228 🔅دوستان خود را از طریق نشانی زیر به کانال مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام دعوت کنید (بازنشر مطالب کانال فقط با ذکر نشانی کانال مرکز و ذکر منبع جایز است): ⬇️⬇️ @chsiqs

▪️ماجرای دستگیری و به شهادت رسیدن برخی از اعضای خاندان حکیم به دست رژیم بعث به مناسبت 16 جمادی الآخر، روز اعلام خبر کشتار ده تن از علمای حوزۀ نجف 🔹در پی تحمیل جنگ به ایران، صدام بسیاری از جوانان شیعه را بالاجبار به جبهه فرستاد تا بیشترین شمار تلفات را به شیعیان تحمیل کند. صدام تلاش کرد تا فتوایی مبنی بر حرمت سرپیچی از دستورات فرماندهان ارتش و این که این قبیل فراریان، محارب با خدا و شریعت هستند از علما اخذ کند. به همین خاطر علمای بزرگ و مراجع تحت شدیدترین فشارها قرار گرفتند. لذا مقامات حکومتی مقدمات برگزاری کنفرانسی را در بغداد فراهم کردند و افراد مختلفی را به نجف اعزام داشتند تا با علما صحبت کرده و آنها را راضی به حضور در این کنفرانس کنند. 🔹در این زمان پیغام‌هایی نیز برای خاندان محترم حکیم فرستاده شد تا در کنفرانس شرکت کنند. رئیس سازمان امنیت نجف به آیت الله سید محمدرضا حکیم اعلام کرد که در صورت عدم حضور در این کنفرانس، خاندان حکیم دشمن حکومت شناخته خواهند شد و هیچ عذری برای نپذیرفتن این خواسته نیست. 🔹وقتی از خاندان حکیم با تهدید خواسته شد در کنفرانس شرکت کنند، آنها می‌دانستند تبعات عدم پذیرش این خواسته چیست. لذا جلسه مهمی برپا کردند. ریاست خاندان در این مقطع با آیت‌الله سید یوسف حکیم است. در آن جلسه تصمیم نهایی خاندان حکیم این شد که: «ما تحت هیچ شرایطی در این کنفرانس شرکت نمی‌کنیم.» پیرو این تصمیم بود که در تاریخ 26 رجب 1403 قمری (برابر با 10 می 1983 میلادی و 19 اردیبهشت 1362 شمسی) بیش از هفتاد تن از خاندان حکیم از پیر و جوان شبانه بازداشت شدند. 🔹مأموریت از ساعت 11 شب با بازداشت بزرگ خاندان حکیم یعنی آیت‌الله سید یوسف حکیم شروع شد. بعد از آن به سراغ آسید محمدعلی حکیم (پدر سید محمدسعید حکیم که اخیراً رحلت کرد) رفتند و بعد از آن به سراغ آیت‌الله شهید سید عبدالصاحب حکیم رفتند. هر تیمی زیر نظر یک افسر وارد بیوت علما می‌شد. آنها وحشیانه درها را می‌شکستند و عده‌ای هم از بالای پشت‌بام و روی دیوار به دورن خانه می ریختند تا ترس و وحشت بیشتری را ایجاد کنند. 🔹درباره اعدام‌ها باید گفت ابتدا شش نفر از خاندان حکیم را تیرباران کردند و به شهادت رساندند. فاصله بین دستگیری و شهادت این شش نفر تقریباً ده روز است. حجت الاسلام سید محمدحسین حکیم به همراه دو نفر از برادرانش یعنی سید عبدالصاحب و سید علاءالدین و سه نفر از نوه های سید حکیم در 7 شعبان 1403 برابر با 30 اردیبهشت 1362 تیرباران شدند. 🔹در نوبت دوم هم ده نفر را اعدام کردند. گروه ده نفری که از خاندان حکیم اعدام شدند عبارت بودند از: عبدالهادی محسن و دو فرزندش به نام‌های حسن و حسین، عبدالمجید محمود که مجتهد بود، محمدعلی محمدجواد، عبدالصاحب محمدحسین، محمد محمدحسین، محمدرضا محمدحسین، ضیاءالدین کمال‌الدین و بهاءالدین کمال الدین. این دو نفر آخر نوه‌های آسید یوسف حکیم (بزرگ خاندان) هستند که همه تیرباران شدند. سه پسر آقای محمدحسین حکیم جلوی چشم پدر تیرباران شدند. در حالی که در این مقطع زمانی آسیدمحمدحسین حدود هفتاد سال سن داشت. جمعا شش نفر از فرزندان مرجع راحل – سید محسن حکیم – به شهادت رسیدند که در تاریخ نهاد مرجعیت شیعه بی سابقه است. 🔻برگرفته از: مصاحبۀ مرکز اسناد انقلاب با دکتر دکتر صفاءالدین تبرائیان 🔗در این باره بخوانید: پیام امام خمینی درباره جنایت رژیم بعث در کشتار اعضای خاندان حکیم در 16 جمادی الآخر 1405 پس از اعلام خبر شهادت آنها 🔅دوستان خود را از طریق نشانی زیر به کانال مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام دعوت کنید (بازنشر مطالب کانال فقط با ذکر نشانی کانال مرکز و ذکر منبع جایز است): ⬇️⬇️ @chsiqs

▪️ماجرای کشته شدن قاضی نورالله شوشتری معروف به شهید ثالث به مناسبت 18 جمادی الآخر سالروز شهادت قاضی نورالله شوشتری 🔹قاضی نورالله شوشتری متولد سال 956 در شوشتر در سال 992 یا 993 و در زمان سلطنت اکبرشاه به هند رفت و در آنجا قاضی القضات شد. مقبرۀ این عالم شیعی در شهر «اگرا» در هند قرار دارد. 🔹شیخ علی حزین در کتاب تذکرۀ خود (معروف به تذکرۀ حزین) درباره قاضی نورالله شوشتری می‌نویسد: 🔹سید جلیل همیشه مذهب خود را از مخالفین مخفی می‌داشته و طریق تقیه که مذهب آباء گرام خود بوده می‌پیموده و به مسائل فقهیۀ مذاهب اربعۀ اهل تسنن احاطۀ تمام داشت. بدین جهت سلطان اکبرشاه و سایر مردم او را در عداد علما و فقهای اهل تسنن می‌دانستند و چون احاطه و کثرت تبحر و لیاقت و علم و عمل او مشاهده شد منصب قاضی القضاتی از طرف اکبرشاه به او تفویض شد. سید قبول فرمود به شرط آنکه چون خود را صاحب نظر و رأی و اجتهاد می‌داند در هر موردی هرچه مؤدای اجتهاد اوست حکم کند و خارج از یکی از مذاهب اربعه نیز نباشد. 🔹سلطان این شرط را قبول نموده و سید در تمام موارد به مذهب امامیه حکم می‌فرمود و اگر کسی اعتراض می‌نمود او را ملزم می‌ساخت که بر یکی از مذاهب اربعه است. 🔹مدتی بدین نحو قضاوت می‌فرمود و در پنهانی مشغول تألیف و تصنیف بود تا اینکه سلطان اکبرشاه بدرود حیات گفت و پسرش جهانگیرشاه به جای او نشست و سید همچنان به منصب قضاوت باقی بود تا آنکه بعضی از علمای مخالفین که با دربار آن روز مراوده داشتند و قول آنها نزد سلطان مسموع بود متفطن تشیع او شده بنای سعایت را گذاردند و اشتهاد بر تشیع سید نموده به اینکه او خود را ملزم به یکی از مذاهب اربعه نمی‌داند و در تمام موارد بر طبق یکی از مذاهب که با فتوای امامیه تطبیق می‌نماید حکم می‌کند. 🔹جهانگیرشاه این موضوع را دلیل بر امامی بودن او ندانست زیرا او قبلاً شرط کرده بود که طبق اجتهاد خود حکم کند. 🔹بالاخره چون از این راه نتوانستند، به حیله‌ای متشبث شده شخصی را واداشتند که به عنوان تلمذ نزد سید مراوده و اظهار تشیع نماید. شخص مزبور پس از آمد و شد بسیار و اطلاع او بر تصانیف سید تقاضای کتاب مزبور نمود. سید شهید پس از اطمینان کتاب را به او داد. او نیز استنساخ نمود بی‌شرمانه نسخه را به آن گمراهان و طواغیت زمان داد و کتاب مزبور را وسیلۀ اثبات تشیع سید نموده تقاضای اجرای حد از سلطان نمودند. جهانگیرشاه امر را واگذار به آنها نمود. آن ناکسان سید را به ضرب تازیانه از پای درآورده و شهید نمودند. گویند با چوب خاردار آنقدر بر او زدند که بدنش قطعه‌قطعه شد. 🔅دوستان خود را از طریق نشانی زیر به کانال مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام دعوت کنید (بازنشر مطالب کانال فقط با ذکر نشانی کانال مرکز و ذکر منبع جایز است): ⬇️⬇️ @chsiqs

▪️تصاویری از مزار قاضی نورالله شوشتری در شهر آگرا، کشور هند هجده جمادی الآخر سالروز شهادت این عالم شیعی در کشور هند است. 🔻در این باره بخوانید: 🔹ماجرای کشته شدن قاضی نورالله شوشتری معروف به شهید ثالث 🔅دوستان خود را از طریق نشانی زیر به کانال مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام دعوت کنید (بازنشر مطالب کانال فقط با ذکر نشانی کانال مرکز و ذکر منبع جایز است): ⬇️⬇️ @chsiqs

▪️سال تولد حضرت زهرا؛ آیا حضرت زهرا در نُه سالگی ازدواج کرد و در هجده سالگی شهید شد؟ استاد یوسفی غروی در گفت‌وگو با مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام: 🔹در میان اهل سنت مشهور این است که حضرت پنج سال پیش از بعثت به دنیا آمده است. اما ما این دیدگاه را قبول نداریم. چراکه مثلاً روایاتی داریم درباره انعقاد نور حضرت زهرا (س) از میوه‌های بهشتی. روایات متعددی داریم که جبرئیل به پیامبر میوه‌ای بهشتی داد (برخی این میوه را سیب دانسته‌اند، برخی گلابی و برخی ثمرۀ رطب) و حضرت آن را تناول کرد و نور حضرت زهرا از این میوه منعقد شد و لذا وقتی پیامبر ایشان را می‌بوسید می‌فرمود: «من میوۀ بهشتی را از او بو می‌کنم». این روایات ناظر به معراج پیامبر بعد از بعثت بوده و احدی پیش از بعثت قائل به معراج نیست. لذا این دلیلی است که تولد حضرت پیش از اسلام نبوده است. 🔹اما در میان شیعه مشهور است که حضرت زهرا (س) پنج سال بعد از اسلام به دنیا آمده است. در نتیجه در نُه سالگی ازدواج کرد و در هجده سالگی شهید شد. 🔹شیخ مفید ایشان را متولد سال دوم بعد از اسلام می‌داند و من نیز همین را ترجیح می‌دهیم. در این صورت حضرت هنگام ازدواج سیزده‌ساله و هنگام شهادت حدود بیست و چند سال داشته و نه کمتر. 🔹جالب است با وجود اختلاف درباره سال تولد حضرت در روز تولد ایشان اختلافی نیست و همه بیستم جمادی آخر را روز تولد دانسته‌اند. 🔅دوستان خود را از طریق نشانی زیر به کانال مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام دعوت کنید (بازنشر مطالب کانال فقط با ذکر نشانی کانال مرکز و ذکر منبع جایز است): ⬇️⬇️ @chsiqs

▪️آیا حضرت زهرا (س) تنها دختر پیامبر (ص) بود؟ استاد یوسفی غروی: 🔹یکی از مطالبی که امروزه در محافل و مجالس ما رایج شده این است که حضرت زهرا (س) تنها دختر پیامبر (ص) بوده است. عده‌ای می‌گویند خواهران دیگر ایشان (زینب، ام‌کلثوم و رقیه) در واقع خواهر حضرت نبودند بلکه ربائب پیامبر (ص) بودند، یعنی دخترانی که در دامان پیامبر (س) پرورش یافتند. حال باز اختلاف است که اینها دختران خود حضرت خدیجه (س) از شوهر سابقش بودند و همراه با حضرت خدیجه به خانۀ پیامبر آمدند یا اصلاً ارتباطی با حضرت خدیجه نداشتند و حضرت آنها را از باب رحمت و مهربانی پذیرفته بود و پرورش می‌داد. لذا وقتی به همسری پیامبر (ص) درآمد آنها را به خانۀ پیامبر آورد و در آن خانه بزرگ شدند. 🔹کهن‌ترین نوشتۀ تاریخی‌ای که این مطلب را بیان کرده کتابی است به زبان عربی به نام «الاستغاثة فی بدع الثلاثة» یعنی داد و فریاد از بدعت‌های سه تن (خلفای نخستین). نویسندۀ این کتاب شخصی است به نام «ابوالقاسم کوفی زیدی». در این کتاب در بحث از اینکه آیا خلیفۀ سوم داماد پیامبر (ص) بوده یا خیر در مقام پاسخ گفته شده خلیفۀ سوم داماد پیامبر (ص) نبوده زیرا باید ثابت شود که آن دختران، دختران پیامبر بودند در حالی که چنین نیست. 🔹اما به این حرف نمی‌شود اعتنا کرد. اولاً در هیچ کتاب شرح حالی یا نام این شخص (ابوالقاسم کوفی زیدی) اصلاً ذکر نشده یا اگر ذکر شده همه با کلمه‌ای واحد از او تعبیر کرده‌اند و او را کوفی غالی فاسد المذهب معرفی کرده‌اند. ابوالقاسم کوفی زیدی در سال 370 هجری در راه شیراز فوت شده است. 🔹پس اولین ضعف این باور (که حضرت زهرا (س) تنها دختر پیامبر (ص) بوده) غالی بودن کهن‌ترین قائل آن است. اما همچنین اخبار متعددی از امام باقر و صادق (ع) در کتاب «قرب الاسناد» و «بصائر الدرجات» درباره فرزندان پیامبر (ص) از خدیجه (س) داریم که نام آن سه دختر آمده است. در تعبیری آمده «هن بنات رسول الله من خدیجه» و در تعبیر دیگر آمده «هن بنات خدیجه من رسول الله». همچنین در کتاب خصال مرحوم شیخ صدوق نیز آنها جزو دختران پیامبر شمرده شده‌اند. 🔹در نتیجه، حضرت زهرا (س) چهارمین دختر پیامبر (ص) است. فاطمه (س) چهارمین و کوچک‌ترین دختر حضرت خدیجه (س) است. سه دختر دیگر پیش از بعثت به اسلام و چهارمی پس از بعثت به اسلام به دنیا آمده‌اند. 🔹لذا کسانی که می‌گویند حضرت زهرا (س) تنها دختر پیامبر (ص) بوده اخبار معتبر ائمه (ع) را رها کرده‌اند و سراغ ابوالقاسم کوفی زیدی غالی المذهب رفته‌اند. برگرفته از مصاحبۀ استاد با سایت شفقنا @chsiqs

▪️کتاب مَولد فاطمة (علیها السلام) استاد یوسفی غروی در گفت‌وگو با مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام: 🔹نجاشی در کتاب رجال خود هنگام شمارش کتاب‌های شیخ صدوق از کتابی با عنوان «مَولد فاطمه (علیها السلام) نام می‌برد. اما این کتاب مفقود است. 🔹چند سال پیش مؤسسۀ دارالحدیث از من درخواست کرد که اگر درباره میراث حدیثی شیعه مطلبی داشتم برای آنها ارسال کنم تا در مجموعۀ «میراث حدیث شیعه» به چاپ برسد. 🔹من هم تصمیم گرفتم این کتاب را بازسازی کنم. با اینکه کتاب «مولد فاطمه» مفقود است، اربلی در «کشف الغمة في معرفة الائمة» (693 ه.) بیشتر اخبار آن کتاب مفقود را گزارش کرده و بخش دیگری از اخبار کتاب نیز در «مناقب آل ابی طالب» ابن شهرآشوب (558 ه.) موجود است. من نیز این اخبار را جمع‌آوری و تنظیم کردم و بعضاً تعلیقه‌هایی نیز افزودم و تحت عنوان رسالۀ «مَولد فاطمه» در شمارۀ نوزدهم «میراث حدیث شیعه» به چاپ رسید. 🔹هرچند نام کتاب «مَولد فاطمه» است، فقط مشتمل بر اخبار تولد حضرت فاطمه (س) نیست بلکه شش باب دارد که به ترتیب از این قرار است: مولد فاطمه، فضائلها، تزویجها، ظلامتها، وفاتها و محشرها. 🔅دوستان خود را از طریق نشانی زیر به کانال مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام دعوت کنید (بازنشر مطالب کانال فقط با ذکر نشانی کانال مرکز و ذکر منبع جایز است): ⬇️⬇️ @chsiqs

▪️ متن رسالۀ «مولد فاطمه علیها السلام»؛ رساله‌ای از شیخ صدوق درباره حضرت زهرا (س) جمع‌آوری و تحقیق: استاد محمدهادی یوسفی غروی 🔹چاپ‌شده در شمارۀ نوزده «میراث حدیث شیعه»، دارالحدیث 🔹توضیحاتی درباره این رساله از زبان محقق 🔅دوستان خود را از طریق نشانی زیر به کانال مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام دعوت کنید (بازنشر مطالب کانال فقط با ذکر نشانی کانال مرکز و ذکر منبع جایز است): ⬇️⬇️ @chsiqs

▪️«کوثر» به معنای نسل پاکیزه از حضرت زهراست نه خود حضرت (س) استاد یوسفی غروی 🔹از مطالب و روایات بسیار دایر در مجالس و محافلِ ما شیعیان اهل بیت(ع) موضوع نزول سورۀ کوثر درباره حضرت زهرا(س) است. مرحوم علامه طباطبایی در کتاب وزین خود «المیزان» که به نظر من جامع‌ترین تفسیر است هر مطلبی را که درباره کوثر است و در تفاسیر اهل سنت و شیعه آمده جمع‌آوری کرده است و عجیب این است که بنا بر هیچ کدام از این تفاسیر «کوثر» به معنی خود حضرت زهرا (س) نیست بلکه معنی دقیق این است که «کوثر» در لغت عرب به معنای خیر کثیر است یعنی خیر بسیار، و از نظر مصداق یعنی، نسل کثیر پاکیزه برای پیامبر(ص) از طریق ذریۀ حضرت زهرا(ع). 🔹«اعطیناک» در جمله «إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ» «ما کوثر را به تو خواهیم داد» به معنی ماضی یعنی فعل گذشته نیست بلکه از قبیل این است که در مقام فعل مستقبل تأکید می‌شود یعنی فعلی که راجع به آینده است که آن را به لفظ ماضی تعبیر می‌کنند چون فعل آینده آمد و نیامد دارد اما فعل گذشته چیزی است که انجام یافته است. بنابراین مطلبی را که مربوط به آینده است به لفظ گذشته تعبیر می‌کنند تا نشانه از حتمی واقع شدن باشد. 🔹پس «اعطیناک» در اینجا به معنای «نعطیک» است یعنی ما به تو خیر کثیر خواهیم داد. یعنی تا روز قیامت نسل کثیر پاکیزه خواهیم داد. آن وقت این ذریۀ کثیر طیب و طاهر از طریق حضرت زهرا(س) است. انتساب این نسل کثیر طیب به پیامبر(ص)، از طریق دختر ایشان حضرت زهرا(س) است. بنابراین معنای صحیح این است که حضرت زهرا(س) منبع و مادر کوثر است، سرچشمه کوثر است نه اینکه خود او کوثر باشد. این مطلب جای توجه دارد که متأسفانه بسیاری از گویندگان مداحان و مرثیه‌خوانان حضرت زهرا(س) با مقداری مسامحه در تعبیر و سهل‌انگاری در بیان، تحلیل می‌کنند که حضرت زهرا خودش کوثر است در حالی که در هیچ آیه و روایتی «کوثر» به معنای خود حضرت زهرا(س) نیامده است. در تمام بیست معنی که مرحوم علامه در تفسیر المیزان شمرده هیچ کدام به معنای خود حضرت زهرا(س) نیست بلکه معنی صحیح، نسل بسیار پاکیزه از طریق حضرت زهرا(س) است. 📚برگرفته از مصاحبۀ استاد با شفقنا 🔻همچنین در این باره بخوانید: آیا حضرت زهرا (س) تنها دختر پیامبر (ص) بود؟ سال تولد حضرت زهرا (س) بازسازی رسالۀ «مولد فاطمه (س)» اثر شیخ صدوق 🔅دوستان خود را از طریق نشانی زیر به کانال مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام دعوت کنید (بازنشر مطالب کانال فقط با ذکر نشانی کانال مرکز و ذکر منبع جایز است): ⬇️⬇️ @chsiqs

#معرفی_کتاب ▪️فیضیه در گذر تاریخ ✍️نوشتۀ محمد رجائی‌نژاد و محمدحسن عباسی 🔹این کتاب که به مناسبت یکصدمین سال تأسیس حوزه علمیه قم تهیه و تنظیم شده، به تشریح سرگذشت مدرسه فیضیه از بدو تأسیس در دوره سلجوقیان تا امروز به صورتی بسیار خلاصه پرداخته است. 🔹بر اساس آنچه در پیشگفتار کتاب آمده، هدف از تدوین این اثر عبارت است از: 1- روشن ساختن پیشینه مدرسه فیضیه؛ 2- شناساندن شاکله ساختاری این بنا؛ 3- شناخت کارگزاران تأثیرگذار در این نهاد مذهبی – سیاسی؛ 4- معرفی سیر تحولات فیضیه در طول تاریخ. 🔹همچنین بنا بر روایت نویسندگان کتاب، در این اثر برای درک تاریخ فیضیه سعی شده به سه سؤال مبنایی زیر پاسخ داده شود: 1- فرآیند تحول فیضیه از تأسیس تاکنون، تحت تأثیر چه عواملی بوده است؟ 2- ساختارهای مؤثر بر فیضیه در مسیر تحولات تاریخی کدام است؟ 3- کنشگران مؤثر بر روند تحولات تاریخی فیضیه چه کسانی بوده‌اند؟ 🔻اطلاعات کتاب‌شناختی: انتشارات مرکز اسناد انقلاب چاپ اول 1401 188 صفحه 🔅دوستان خود را از طریق نشانی زیر به کانال مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام دعوت کنید (بازنشر مطالب کانال فقط با ذکر نشانی کانال مرکز و ذکر منبع جایز است): ⬇️⬇️ @chsiqs

▪️عمر بن عبدالعزیز: صالح یا فاسق؟ 🔻چندی پیش در کانال پژوهش‌های تاریخ اسلام مطلبی درباره بازگردانده شدن فدک به دست عمر بن عبدالعزیز از کتاب «مجالس المؤمنین» قاضی نورالله شوشتری قرار گرفت (اینجا را ببینید). قاضی نورالله در وصف عمر بن عبدالعزیز از عبارت «صالح بنی امیه» استفاده می‌کند. به همین مناسبت یادداشتی از آقای مهدی صادقی شهمیرزادی به دست تحریریۀ کانال رسید که در ادامه آمده است. ✍️مهدی صادقی شهمیرزادی 🔹عمدتاً در مورد عمر بن‌ عبدالعزیز از لفظ «صالح» یا «نجیب» استفاده می‌شود. در حالی که دودمان بنی امیه در آیۀ قرآن، ادعیه و روایات مورد لعن و نفرین قرار گرفتند و اساسا فرد صالحی در میان حاکمان بنی‌ امیه وجود ندارد. عمر بن عبدالعزیز هم از این نفرین مستثنی نخواهد بود. 🔹مطابق تفاسیر فریقین مراد از شجرۀ ملعونه در آیۀ «و ما جعلنا الرؤیا التی اریناک الا فتنةً للناس و الشجرة الملعونه فی‌ القرآن و نخوفهم فما یزید الا طغیاناً کبیراً» بنی‌امیه هستند که خلافت را از اهل بیت(ع) غصب نمودند. (در این زمینه ذیل آیه به تفاسیر اهل سنت مانند روح‌ المعانی آلوسی، تفسیر کبیر فخررازی، تفسیر القرآن سمعانی مراجعه بفرمایید). 🔹مرحوم مجلسی در بحار روایتی را نقل می‌کند که در آن امام علی‌ بن الحسین(ع) فسق عمر بن عبد‌العزیز را تایید نمود. خلاصه روایت آن است که عبدالله بن عطاء نقل می‌کند با امام زین‌ العابدین(ع) در مسجد بودم که عمر بن عبدالعزیز وارد شد. عبایی فاخر و نقره‌کوب به دوش داشت. آن حضرت رو به من کرده فرمود: «أتری هذالمترف؟» این اسراف‌کار را می‌بینی؟ او روزی زمام امور را به دست خواهد گرفت. پرسیدم این فاسق خلیفه می‌شود؟ فرمود: آری؛ و هنگامی که خلیفه می‌شود اهل آسمان لعنش می‌کنند و زمینیان برای او طلب آمرزش می‌کنند.» 🔹مگر کسی که اهل آسمان (ملائکه مقرب خداوند) او را لعن کنند، صالح و نجیب می‌شود؟! مؤید این لعن سماوی هم زیارت عاشورا است که در آن می‌خوانیم «اللهم العن بنی‌ أمیة قاطبة». 🔹ثانیاً بازگرداندن فدک به خاندان رسالت، ممنوعیت سب و لعن، ابراز محبت به ایشان و حضرت زهرا(س) _بنا بر تحقیق_ به جهت فشار سیاسی بود که از ناحیۀ مسلمانان و شیعیان از سویی و قدرت گرفتن بنی‌عباس از سمت دیگر بر بنی‌امیه وارد آمده بود. رضایت شیعیان به عنوان گروهی بزرگ و مؤثر در جامعه برای حاکمیت و رقبای آنان به حدی بود که بنی عباس با شعار «الرضا من آل محمد» به حکومت رسیدند و اگر چنین شعاری نبود رسیدن به قدرت هم منتفی بود. بنابراین در آن زمان بنی‌امیه و در رأس آنان عمر بن عبدالعزیز برای تثبیت اوضاع و سرکوب کردن شورش‌ها مجبور بودند تا به شیعیان امتیازاتی بدهند که از جمله آن برداشته شدن لعن علی (ع) و برگرداندن موقتی فدک بود. (البته این اقدام هم در تاریخ همواره توسط حکومت‌های طاغوت تکرار شده است. مثلا صدام که اوضاع عراق را دگرگون دید از رادیوی عراق نوحه پخش کرد، آمد با ضریح امام (ع) عکس گرفت در حالی که واضح بود که خودش به این کارهایی که الان می‌کند اعتقادی ندارد). 🔹ثالثاً اگر عمر بن عبدالعزیز واقعاً صالح بود چرا مانند «معاویة بن یزید بن معاویة» از حکومت کنار نرفت و اعلام نکرد که خلافت حق بنی‌امیه نیست و باید به اهلش سپرده شود؟ همین که در حکومت ماند مؤیدی است آشکار بر ظلم و فسق این شخص. 🔹بنی امیه برای تثبیت امور به شخصیت ممدوح ساختگی مانند بن عبدالعزیز احتیاج داشت. 📚 ارجاعات: - مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، مسترحمی، هدایت الله ودیگران. ۱۳۶۸–۱۴۰۳. بحار الأنوار. ۱۱۱ ج. بیروت - لبنان: دار إحياء التراث العربي. ج ۴۶ ص ۲۳. 🔅دوستان خود را از طریق نشانی زیر به کانال مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام دعوت کنید (بازنشر مطالب کانال فقط با ذکر نشانی کانال مرکز و ذکر منبع جایز است): ⬇️⬇️ @chsiqs

▪️نبودن شراب در قم 🔹هرکس وارد قم می‌شد از عربده‌جویی و بدمستی اثری نمی‌دید، زیرا مشروب‌فروشی و باده‌گساری در این شهر ممنوع بود و معمول نبود. این مطلب در آثار شعرا و نویسندگان دیده می‌شود؛ از جمله قاآنی شاعر معروف عصر قاجار چنین سروده است: در قم شراب نیست حریفان، خدای را / برتر نهید گامی و از ری بیاورید 🔹دیولا فوا گوید: «شرب خمر در قم ممنوع است و هر کس بنوشد حاکم او را چوب می‌زند» (سفرنامۀ دیولا فوا، ص 88). 🔹دوراند گفته است: «مشروبات الکلی در دزفول مانند قم غدغن است» و در جای دیگر از سفرنامه‌اش تصریح کرده که شراب در قم به فروش نمی‌رسد (سفرنامۀ دوراند، ص 31 و 126). 📚تاریخ مذهبی قم، ص 238. 🔅دوستان خود را از طریق نشانی زیر به کانال مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام دعوت کنید (بازنشر مطالب کانال فقط با ذکر نشانی کانال مرکز و ذکر منبع جایز است): ⬇️⬇️ @chsiqs

✅ مرکز احیای آثار اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار می کند 🌀 سین همایش «بررسی اندیشه‌های شیخ بهاء الدین عاملی» 🔹 قرائت قرآن و سرود ملی | ساعت: ۹ تا ۹:۱۵ 🔹 سخنرانی/ حجت الاسلام و المسلمین اسد علیزاده (معرفی اجمالی موسوعه شیخ بهایی و بررسی اندیشه‌های کلامی) | ساعت:۹:۱۵ تا ۹:۴۰ 🔹 سخنرانی/ حضرت آیت الله یوسفی غروی ( بررسی آثار ادبی شیخ بهایی) | ساعت: ۹:۴۰ تا ۱۰ 🔹 سخنرانی/ حجت الاسلام و المسلمین مهدوی‌راد (بررسی نظرات تفسیری شیخ بهایی) | ساعت: ۱۰ تا ۱۰:۲۰ 🔹 پخش کلیپ | ساعت:۱۰:۲۰ تا ۱۰:۳۵ 🔹 سخنرانی/ حجت الاسلام و المسلمین استاد نجف لک‌زایی (بررسی اندیشه‌های سیاسی شیخ بهایی) | ساعت: ۱۰:۴۰ تا ۱۱ 🔹 سخنرانی/ آیة الله شیخ جواد فاضل لنکرانی (بررسی نظرات فقهی شیخ بهایی) | ساعت: ۱۱ تا ۱۱:۳۰ 🌐 لینک ورود به جلسه: dte.bz/ehyaconf 📆 زمان: پنچشنبه ۱۴۰۲/۱۰/۲۱ ⏰ ساعت: ۹ تا ۱۱:۳۰ 🏫 مکان: قم، پردیسان، بلوار دانشگاه،پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی طبقه همکف، سالن امام حسین علیه السلام 📂 مجری: مرکز همکاری های علمی و بین الملل و مرکز احیای آثار اسلامی ⬅️ پژوهشگاه را در فضای مجازی دنبال کنید 🌐 https://takl.ink/Isca.ac.ir

▪️مقالۀ «شخصیت و عملکرد عمر بن عبدالعزیز و دیدگاه امام باقر (ع) درباره او» ✍️نویسنده: احمد دیلمی 📚فصلنامۀ تاریخ اسلام، سال هشتم، 1386. 🔅دوستان خود را از طریق نشانی زیر به کانال مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام دعوت کنید (بازنشر مطالب کانال فقط با ذکر نشانی کانال مرکز و ذکر منبع جایز است): ⬇️⬇️ @chsiqs

▪️عمر بن عبد العزیز از دیدگاه امام باقر (ع): 🔹قالَ أَبُو بَصِيرٍ كُنْتُ مَعَ الْبَاقِرِ ع فِي الْمَسْجِدِ إِذْ دَخَلَ عَلَيْهِ عُمَرُ بْنُ عَبْدِ الْعَزِيزِ عَلَيْهِ ثَوْبَانِ مُمَصَّرَانِ‌ مُتَّكِئاً عَلَى مَوْلًى لَهُ فَقَالَ ع لَيَلِيَنَ‌[4] هَذَا الْغُلَامُ فَيُظْهِرُ الْعَدْلَ وَ يَعِيشُ أَرْبَعَ سِنِينَ ثُمَّ يَمُوتُ فَيَبْكِي عَلَيْهِ أَهْلُ الْأَرْضِ وَ يَلْعَنُهُ أَهْلُ السَّمَاءِ فَقُلْنَا يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَ لَيْسَ ذَكَرْتَ عَدْلَهُ وَ إِنْصَافَهُ قَالَ يَجْلِسُ فِي مَجْلِسِنَا وَ لَا حَقَّ لَهُ فِيهِ ثُمَّ مَلَكَ وَ أَظْهَرَ الْعَدْلَ جُهْدَهُ‌ 🔹ابوبصیر می‌گوید با امام باقر (ع) در مسجد بودم که عمر بن عبدالعزیز وارد شد در حالی که لباس زرد ملایم بر تن کرده و بر غلامی تکیه داده بود. امام (ع) فرمود به زودی این جوان به ریاست و امارت خواهد رسید و اظهار عدالت‌ می‌کند و چهار سالی زنده می‌ماند و بعد از آن می‌میرد. پس از مرگ او اهل زمین بر او خواهند گریست و اهل آسمان بر او لعنت خواهند فرستاد. ابوبصیر می‌گوید پرسیدیم یا ابن رسول الله این امر چگونه ممکن است درحالی که شما از عدالت و انصاف او یاد کردید؟ امام فرمود: زیرا در جایگاه و منصب ما نشسته است در حالی که هیچ گونه حقی بر این منصب ندارد. 📚(الخرائج والجرائح، ج1، ص 276) 🔅دوستان خود را از طریق نشانی زیر به کانال مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام دعوت کنید (بازنشر مطالب کانال فقط با ذکر نشانی کانال مرکز و ذکر منبع جایز است): ⬇️⬇️ @chsiqs

▪️فرقه‌گرایی در پژوهش‌های تاریخی کتاب‌سوزی اسکندریه به دست عمر 🔹فرقه‌گرایان می‌کوشند هر چیزی را که به نفع فرقۀ مقابل به حساب می‌آید از اساس منکر شوند یا درباره آن سکوت کنند. مثلاً برخی فرقه‌گرایان شیعی از شهید مطهری درخواست می‌کنند درباره کتاب‌سوزی اسکندریه به دست عمر حرفی نزد و آن را انکار نکند، زیرا تا وقتی عوام شیعه عمر را مرتکب این جنایت بدانند، فهرست خطاهای او بلندبالا می‌شود و او را علم‌ستیز واقعی به حساب می‌آورند. 🔻پیوست: نقل شهید مطهری در این باره: «چند سال پیش در مؤسسۀ اسلامی حسینیۀ ارشاد دو سخنرانی ایراد کردم که عنوانش «کتاب‌سوزی اسکندریه» بود و بی‌پایگی آن را روشن کردم. یادم هست که بعد از پایان آن سخنرانی‌ها از مؤمن مقدسی نامه‌ای دریافتم به این مضمون که تو چه داعی داری که دروغ بودن این قضیه را اثبات کنی؟ بگذار اگر دروغ هم هست مردم بگویند، زیرا دروغی است به مصلحت و تبلیغی است علیه عمر بن الخطاب و عمرو بن العاص» (مجموعه آثار شهید مطهری، ج 14، ص 311). 📚 کتاب تاریخ‌یار؛ درآمدی بر پژوهش در تاریخ اسلام، ص 252. 🔅دوستان خود را از طریق نشانی زیر به کانال مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام دعوت کنید (بازنشر مطالب کانال فقط با ذکر نشانی کانال مرکز و ذکر منبع جایز است): ⬇️⬇️ @chsiqs

▪️زندگی طلبگی در قرن یازدهم بخش‌هایی از زندگی‌نامۀ خودنوشت سید نعمت الله جزائری (1) 🔹تولدم در سال 1050 بود و اینک که سال 1089 است 39 سال از عمرم می‌گذرد، عمر کوتاهی که سرشار از سختی‌ها و تیره‌بختی‌ها بوده است. پنج سالم بود که با یکی از دوستانم نشسته بودیم و بازی می‌کردیم که مرحوم پدرم به نزد ما آمد و گفت: پسرم با من بیا تا نزد معلم برویم تا تعلیم خط و کتابت بیابی و به مقامی والا برسی. من از این سخن او گریستم و گفتم نمی‌آیم. من و دوستم را به مکتب برد. به خود گفتم بهتر است جدوجهد کنم و کار مکتب را زودتر به پایان رسانم تا به بازی مشغول شوم. دیری نگذشت که قرآن را ختم کردم و قصائد و اشعار بسیار فراگرفتم، حال آنکه از عمرم پنج سال و شش ماه بیشتر نگذشته بود. چون از قرائت قرآن فارغ شدم نزد پدرم رفتم و گفتم مرا رها کنید تا با کودکان بازی کنم. پدرم در جواب گفت: پسرم کتاب امثله را بگیر و بیا تا نزد مردی برویم که برای تو امثله درس بگوید و من گریستم و پدرم برای آنکه مرا خفیف سازد دستم را گرفت و نزد مرد کوری برد که امثله و بصرویه و قسمت‌هایی از تصریف زنجانی را خوب می‌دانست. او آن‌ها را به من درس می‌داد و من هم در عوض عصاکشی او را می‌کردم. 🔹سپس نزد سیدی از اقارب خویش رفتم که در تدریس تصریف و کافیه استاد بود. در تمام مدتی که نزد او درس می‌خواندم هر روز مرا به باغ خودش می‌برد و داسی به دستم می‌داد و می‌گفت پسرم این علف‌ها را بچین تا بدهم گاو و گوسفندهایم بخورند. چون از کار درو فارغ می‌شدم از علف‌ها پشتۀ بزرگ می‌بستم، بالای سرم می‌گذاشتم و به خانۀ او می‌بردم و او هم به من می‌گفت به کسانت از این بابت چیزی نگو. 📚زندگی طلبگی در قرن یازدهم، کامران فانی. 🔅دوستان خود را از طریق نشانی زیر به کانال مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام دعوت کنید (بازنشر مطالب کانال فقط با ذکر نشانی کانال مرکز و ذکر منبع جایز است): ⬇️⬇️ @chsiqs

▪️بحث شیعه و سنی ربطی به خارجی‌ها ندارد خاطره‌ای از میرزای شیرازی: 🔹یک وقت در سامرا بین شیعه و سنی اختلاف شدیدی می‌شود و فی‌الجمله کشتاری هم اتفاق می‌افتد. اوضاع این‌قدر آشفته بود که مرحوم آقای مجتهدی تبریزی از قول حاج شیخ عبدالکریم حائری نقل می‌کرد: «باری در سرداب بود که قرار بود بالا بیاورند تا به جای دیگر منتقل شود. هرچه به یکی از حمال‌های سامرا گفتیم برو این بار را بالا بیار حاضر نشد و می‌ترسید که اگر به سرداب رود گرفتار شود و او را بکُشند». خلاصه اوضاع در آن زمان این‌قدر آشفته بود. 🔹از طرف انگلیسی‌ها پیش میرزای شیرازی می‌آیند و برای کمک به ایشان می‌گویند: «هرچه امر بفرمایید در اختیار شما قرار می‌دهیم و از شما اطاعت می‌کنیم». میرزا می‌فرماید: «بحث ما یک بحث داخلی و خانوادگی است. دو تا برادر با هم یک مسئله‌ای دارند. این صحیح نیست که غیر بیاید مداخله کند. خود ما حل می‌کنیم و مسئله‌ای نیست که شما بخواهید دخالت کنید». 📚جرعه‌ای از دریا، ج 1، ص 119 🔅دوستان خود را از طریق نشانی زیر به کانال مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام دعوت کنید (بازنشر مطالب کانال فقط با ذکر نشانی کانال مرکز و ذکر منبع جایز است): ⬇️⬇️ @chsiqs

▪️زندگی طلبگی در قرن یازدهم بخش‌هایی از زندگی‌نامۀ خودنوشت سید نعمت الله جزائری (2) 🔹اما در باب گذران معیشت چنانکه گفتم در خانۀ یکی از بزرگان حویزه منزل داشتیم ولی اغلب تا ظهر برای مباحثه در منزل می‌ماندیم و چون به منزل آن مرد می‌رفتیم می‌دیدیم که غذایشان را خورده‌اند و ما تا شب بی‌غذا می‌ماندیم. 🔹رفیقم به پوست خربزۀ بر زمین ریختۀ به خاک‌آلوده قناعت می‌کرد و از شرم و خجلت حال خود را از من مستور می‌داشت و من هم همان کار را می‌کردم. تا اینکه یک روز که به دنبالش می‌گشتم دیدم که پوست خربزه جمع کرده و کنار در نشسته پوست‌های خاک‌آلود را می‌خورد. بی‌اختیار خنده‌ام گرفت. گفت چرا می‌خندی؟ گفتم آخر حال و روز من هم همین است و هر یک از ما حال خود را از دیگری پنهان می‌کند. گفت حالا که این‌طور است پس بیا هر روز پوست خربزه‌ها را با هم جمع کنیم و با آب بشوییم و بخوریم. 🔹زندگی بدین گونه می‌گذشت و ما در روشنایی ماه کتاب می‌خواندیم و من متونی مثل کافیه و شافیه و الفیۀ ابن مالک را از بر می‌کردم و شب‌هایی که ماه نبود متونی را که از بر کرده بودم از حفظ تکرار می‌کردم تا یادم نرود. 📚زندگی طلبگی در قرن یازدهم، کامران فانی. 🔅دوستان خود را از طریق نشانی زیر به کانال مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام دعوت کنید (بازنشر مطالب کانال فقط با ذکر نشانی کانال مرکز و ذکر منبع جایز است): ⬇️⬇️ @chsiqs

#اطلاع‌رسانی_نشست‌های_تاریخی ▪️تبیین اشتراکات و تمایزات سیرۀ معصومان و معیار جمع آن با تأکید بر سیرۀ سیاسی 🎙استاد حامد قرائتی 📅 پنجشنبه 28دی 1402، ساعت 10 تا 12. 🏢 قم، پردیسان، انتهای بلوار دانشگاه، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، طبقه دوم، اتاق 225 لینک حضور در جلسه به صورت مجازی: dte.bz/cptconf https://takl.ink/Isca.ac.ir/

▪️آثار جعل از سر تا پای حدیث لیلة الرغائب واضح است! آیت‌الله مددی: 🔹همین صلات لیلة الرغائب که باز هم سید بن‌ طاووس این را نقل کرده است. به‌ عین این سند و متن [که اصلاً متن و سند مال آن‌ها (اهل‌تسنن) است] در کتاب موضوعات ابن‌جوزی آمده است! 🔹اسمش را هم گذاشته‌اند شب آرزوها! لیلة الرغائب! یک حدیثی است که آثار جعل از سر تا پای آن واضح است. خوب این چه درجه و قوت احتمالی برای آدم می‌آورد؟! 🔹سید بن‌ طاووس (رحمه‌الله) سید بزرگواری است، سید الصالحین، جمال الصالحین؛ در بزرگواری ایشان بحثی نداریم اما به عینه در موضوعات ابن‌جوزی وجود دارد. 🔹چون اهل‌ سنت که شما می‌دانید به چه وضعی نماز تراویح را می‌خوانند در ماه رمضان! بعد از نماز تراویح، در طی سال، شب جمعه اول ماه رجب در مساجد جمع می‌شوند و این نماز لیلة الرغائب را می‌خوانند. یعنی لیلة الرغائب از لیالی مشهورۀ اهل‌ سنت بعد از تراویح است. تراویح در درجۀ اول، لیلة الرغائب در درجۀ دوم، بعد هم شب نیمۀ شعبان. البته نیمۀ شعبان را ما هم روایت داریم. 🔅دوستان خود را از طریق نشانی زیر به کانال مرکز پژوهش‌های تاریخ اسلام دعوت کنید (بازنشر مطالب کانال فقط با ذکر نشانی کانال مرکز و ذکر منبع جایز است): ⬇️⬇️ @chsiqs