🔻کارنگی: نهادهای اسلامی در کشورهای عربی؛ نگاشتی از پویایی‌های کنترل، مشارکت و نزاع

✍️ در ژوئن گذشته، اندیشکده #کارنگی مجموعه گزارش‌هایی را منتشر کرد که حاصل دو سال تحقیقات میدانی پژوهشگران آن در زمینه روابط پویای #نهادهای_اسلامی با دولت‌های عربی بود. این مجموعه ارزشمند بینش‌های تازه‌ای را پیرامون روابط پیچیده نهادهای دین و دولت در کشورهای گوناگون اسلامی، از #عربستان و #یمن و #سوریه گرفته تا #لیبی و #مصر و #الجزایر و #مراکش، آشکار می‌سازد. سرویراستار اين مجموعه گزارش‌ها، فردریک وری، خلاصه‌ای بر آن نگاشته که ترجمه آن در سایت اندیشکده مرصاد منتشر شده است. ⭕️ آنچه در ادامه می‌آید، گوشه‌هایی از یادداشت فردیک وری است: 🔹امروزه در سراسر جهان عرب، رژیم‌ها به طور فزاینده‌ای در نهادها و موسسات اسلامی مداخله می‌کنند. به طور گسترده، اینها شامل #وزارتخانه‌های_مذهبی، #مدارس_علوم_دینی، #دانشگاه‌های_اسلامی، #مساجد، موسسات خیریه، #اوقاف، #زوایای_صوفیه، #سازمان‌های_جوانان، پایگاه‌های رسانه‌ای و سایر نهادها. این فرایندهای کنترل و دخالت که از طریق انتصابات، تصفیه‌ها، قوانین جدید، سازماندهی مجدد اداری، نظارت مالی و سایر ابزارها صورت می‌گیرد، چندان جدید نیست: بسیاری از کشورهای عربی مدرن، از زمان تأسیس، بوروکراتیزاسیون اسلام را گسترش داده یا آنچه از حکومت استعماری اروپا و قبل از آن امپراتوری عثمانی به ارث رسیده است، را ادامه داده‌اند. از این جهت، نهادسازی اسلامی به موازات نفوذ دولت عرب به زندگی روزمره شهروندان پیش رفته است. 🔹با این حال، این فرآیند به سختی یک‌طرفه است. شخصیت‌ها و سازمان‌های اسلامی حامی دولت نیز اغلب به دلیل نقش واسطه‌گر آنها در جامعه، دارای عاملیت و قدرت نفوذ بیشتری نسبت به آنچه تصور می‌شود، هستند. بسته به محبوبیت و سرمایه اجتماعی آنها، گاهی اوقات می‌توانند در ازای سکوت در برابر سیاست، در مورد حفظ برخی اختیارات در مسائل شخصی و اجتماعی، مذاکره کنند (گرچه رژیم‌ها اغلب به این مسائل نیز دست‌درازی می‌کنند). با این حال، شخصیت‌های مذهبی که در کنترل دولت قرار گرفته‌اند نیز باید اقتدار اخلاقی خود را مدیریت کنند و این تصور را که به عنوان سخنگوی برنامه‌های دنیوی سیاستمداران عمل می‌کنند، با تمرکز بر موضوعاتی مانند ایمان و تقوا، از بین ببرند. 🔹فراتر از این، مرز بین #اسلام_رسمی و #اسلام_غیررسمی اغلب مبهم و روان است. طیف وسیعی از بازیگران با درجات مختلف نزدیکی به دولت در مورد اسلام اظهار نظر می‌کنند، از روحانیون آموزش‌دیده رسمی گرفته تا قضات و قانون‌گذاران تا شخصیت‌های رسانه‌ای که پیروان قابل توجهی دارند اما دانش رسمی آنها از موضوعات حقوقی اسلامی اغلب کم است. در برخی موارد، دولت حوزه‌های اجتماعی و سیاسی جدیدی را ایجاد، پرداخت و پایدار کرده است که نقش آنها لابی و تبلیغات برای اصلاحات به اصطلاح اسلامی از طریق تغییرات قانونی و اداری است. #خلاصه_گزارش #ترجمه @dolatedin

🔻گزارش مغرضانه رسانه سعودی از وفات آیت الله حکیم

🔹"آیت الله حکیم، امانت‌دار میراث نجف و صلح" عنوانی است که سایت شبکه العربیه برای یادداشتی انتخاب کرده که در آن به شرح حالی جهت‌دار از مرحوم آیت الله سید محمد سعيد #حکیم پرداخته است. 🔹در این یادداشت نویسنده تلاش دارد از آیت الله حکیم شخصیتی سیاست‌گریز، مخالف با سیاست‌های جمهوری اسلامی، در تعامل با کشورهای حاشیه خلیج فارس و تنها دارای دغدغه‌های اجتماعی، فرهنگی و دینی معرفی کند. 🔹یادداشت شبکه العربیه به این امر بسنده نمی‌کند و این نهج را سلوک غالب حوزه علمیه نجف اشرف می‌داند و آیت الله حکیم را با توجه به چنین رویکردی بهترین جانشین آیت الله #سیستانی معرفی کرده است که اجل مانع از تحقق آن شد! 🔹نشر چنین مقاله‌ای را باید در کنار پیام تسلیت سفارت #عربستان سعودی و #رابطة_العالم الاسلامی در پی رحلت آن مرجع فقید و نیز برگزاری همایش مراجع عراقی در مکه مکرمه در مردادماه گذشته تفسیر کرد. 🔹از مهمترین اهداف این رویکرد هماهنگ دین و دولت سعودی‌ها، گذشته از نشان دادن وجهه روادارانه خود نسبت به تمامی مذاهب و ادیان، تشریک مساعی جریان‌های اسلامی مخالف با جمهوری اسلامی و همچنین بازسازی بدنه مردمی و نفوذ به بدنه طلاب و فضلای حوزه علمیه نجف اشرف است. 📌 [تصویر ضمیمه، مربوط به یکی از دیدارهای اعضای حشد شعبی با مرحوم آیت الله حکیم است.] #عراق #مرجعیت @dolatedin

⭕️با وجود اظهار شادمانی برخی طرفداران جریان صدر پس از وفات آیت الله حکیم و برخلاف گمازنی‌ها، سید #مقتدی_صدر در مجلس ترحیم آیت الله #حکیم حضور یافت. @dolatedin

🔻نماینده شیخ زکزاکی: از دولت ایران می‌خواهیم به موضوع درمان فوری شیخ زکزاکی در خارج کمک کند

🔹اسلام تایمز: از روز 28 جولای گذشته یعنی بعد از اتمام آخرین جلسه دادگاه «شیخ زکزاکی» و همسرش «زینت ابراهیم» که منتهی به آزادی بدون تشریفات آنها از زندان شد، دوستداران و پیروان شیخ در جای جای جهان هر روز انتظار شنیدن خبر انتقال شیخ را به خارج از این کشور به منظور درمان و معالجه دارند، اما از آن روز تاکنون هنوز گذرنامه رهبر جنبش اسلامی نیجریه در دست دولت ابوجا است. 🔹در این راستا، خبرنگار «اسلام تایمز» با «آدم احمد سوهو جوس» نماینده «شیخ زکزاکی» در استان جوس نیجریه تماس گرفت و در این باره با وی به گفتگو پرداخت. 🔹«شیخ آدم احمد» با اشاره به اینکه بعد از آزادی شیخ با وی و همسرش ملاقاتی داشت، درباره جلسه ملاقاتش گفت: ما بعد از آزادی «شیخ» با وی ملاقات و گفتگویی داشتیم و از همین جا باید بگویم که شیخ و همسرش نیاز به انتقال به بیمارستان دارند به ویژه همسر شیخ، که اصلا نمی‌تواند راه برود، زیرا بسیار بیمار است. 🔹«شیخ آدم احمد سوهو» درباره انتظار مردم نیجریه از دولت این کشور در قبال موضوع «شیخ زکزاکی» گفت: نیجریه‌ای‌ها امیدوارند که دولت به «شیخ زکزاکی» و همسرش اجازه بدهد که در خارج از کشور معالجه شوند، چراکه مردم نیجریه به خوبی درک کرده‌اند که این دو شخصیت نیجریه‌ای به شدت مورد ظلم واقع شده‌اند. 🔹این روحانی نیجریه‌ای از دولت جمهوری اسلامی ایران به ریاست «سید ابراهیم رئیسی» خواست تا از همه راه‌های دیپلماتیک برای تحت فشار قرار دادن دولت نیجریه با هدف کمک به پیشبرد موضوع انتقال «شیخ زکزاکی» و همسرش به خارج از کشور استفاده کند. #نیجریه #زکزاکی #ایران @dolatedin

⭕️بر اساس یک سنت حوزوی و به منظور حفظ امانت، مهر شخصی مرحوم آیت الله سید محمد سعید #حکیم و مهر دفتر وی در حضور پسر بزرگش و تعدادی از شخصیت‌ها و علمای برجسته دینی شکسته شد. #عراق #مرجعیت #مهرشکنی @dolatedin

🔻زیارت اربعین در میانه اختلافات مالی ایران و عراق

🔹روز یکشنبه، با لغو پرواز العراقیه از مبدا تهران به مقصد نجف اشرف که در پی آن درگیری‌هایی میان کادر این هواپیمایی و مسافرین جا مانده از سفر در فرودگاه امام خمینی رخ داد، دفتر این شرکت بیانیه‌ای با مضمون لزوم پیروی از دستورات هیات وزیران #عراق صادر کرد. در این اطلاعیه آمده است که با توجه به مصوبه هیات وزیران و دستور نخست‌وزیری از تاریخ 24 اوت تنها دستگاه رسمی برای اعطای ویزا، وزارت فرهنگ و گردشگری عراق می‌باشد. همزمان با این اتفاق، دولت عراق به سفارت ایران در بغداد اعلام کرد که سهمیه در نظر گرفته شده برای زائرین ایرانی زیارت #اربعین 30 هزار نفر خواهد بود. 🔹این درحالی است که هفته گذشته مقامات ایرانی تمایل خود را برای اعزام 500 هزار زائر ایرانی برای شرکت در زیارت اربعین رسانه‌ای کردند. دو روز پس از آن روسیا الیوم از قول یک منبع مطلع عراقی خبر داد که دولت این کشور با درخواست نیم میلیون زائر ایرانی موافقت نکرده و کاهش شدید صادرات گاز #ایران به عراق، از 49 به 3 میلیون متر مکعب، در واکنش به همین عدم موافقت بوده است. 🔹اما احمد موسی، سخنگوی رسمی وزارت برق عراق در مصاحبه با اسپوتنیک ضمن اعلام کاهش صادرات گاز ایران به عراق به 8 میلیون متر مکعب، از علت این کاهش ناگهانی و ارتباط آن به موضوع زیارت اربعین، اظهار بی‌اطلاعی کرد. 🔹گفتنی است پیش از این در دی ماه سال گذشته نیز ایران صادرات گاز خود به عراق را به علت انباشت بدهی عراق قطع کرده بود. @dolatedin

🔻روزگار نه‌چندان خوش شیخ الازهر در عصر تجدید دین

✍️ صبح دوشنبه، محمد عثمان الخُشت، رئیس #دانشگاه_قاهره، در چهارمین دوره اردوی رهبران آینده مصر، دوباره به بحث دینی داغ و دامنه‌دار این سال‌های مصر پرداخت؛ «تجدید الخطاب الدینی» (نوگرایی گفتمان دینی). 🔹رئیس جمهور، عبدالفتاح #السیسی نیز ماه گذشته در جمع شرکت‌کنندگان «همایش بین‌المللی دارالافتاهای جهان»، محور سخنرانی خود را تصحیح خطاب دینی قرار داد. 🔹اما ماجرای این تجدید و تطویر و تصحیح خطاب دینی چیست؟ 🔹#سیسی از همان مراسم تحلیف خود در ۲۰۱۴، کلیدواژه #تجدید_خطاب_دینی را مطرح کرد و خواستار خوانشی تازه و معاصر از دین شد و از آن زمان این پروژه اصلاح دینی خود را به جد دنبال کرده است. 🔹این پروژه از سال ۲۰۱۷ و با تعیین #الخشت به ریاست دانشگاه قاهره، که در طول تاریخ خود در برابر الازهر دوقطبی فکری مصر را شکل می‌دهد، برگزید. چندی نگذشت که کتاب تازه الخشت با عنوان «نحو تأسيس عصر ديني جديد» در همان سال به چاپ رسید و از آن زمان این استاد فلسفه به مهم‌ترین رسانه علمی پروژه سیسی تبدیل شد. 🔹در ژانویه ۲۰۲۰ هیئت کبار العلماء #الازهر همایشی بین‌المللی با عنوان «تجديد الفكر الإسلامي» برگزار کرد و #احمد_الطیب و الخشت برای سخنرانی در این موضوع در کنار یکدیگر نشستند. الخشت در این جلسه از «عصر دینی جدیدی» سخن گفت که با «عبور از تراث»، به جای «احیای علوم دینی» به سراغ «توسعه علوم دینی» می‌رود، عصر دینی جدیدی که «ممکن نیست منشأ آن نهادهای دینی کلاسیک باشد». در مقابل احمد الطیب در مقام پاسخ به سخنرانی طوفانی الخشت برآمد و جلسه عملا به مناظره این دو انجامید و پس از آن گفتگوهای بسیاری را در جامعه علمی و دینی #مصر پیرامون این موضوع شکل داد. 🔹این موضوع بار دیگر در ماه مه گذشته با موضع‌گیری متفاوت احمد الطیب، ابعاد تازه‌ای پیدا کرد؛ در حالی که شیخ الازهر پیش از آن ماجرای تجدید خطاب دینی را «فتنه‌ای سیاسی و نه مسأله‌ای تراثی» می‌خواند و بارها در موضوعات دینی این‌چنینی با سیسی درگیر شده بود، در چندین برنامه ماه رمضان خود به این موضوع پرداخت و آن را لازمه بقا و حیات اسلام دانسته و خود را از «علمای تجدید» و «جنگاوران عرصه اجتهاد» به شمار آورد. وی «تقدیس تراث فقهی و مساوی دانستن آنها با شریعت اسلامی» را از مشکلات امروز مسلمانان خواند که به «جمود فقه اسلامی» انجامیده است، هر چند خود و الازهر را از این جمود برکنار شمرد. 🔹موضوع تجدید خطاب دینی در مصر بسیار دامنه‌دارتر از این چند خط بوده است و چنانکه دست کم آمار گوگل ترندز نشان می‌دهد سیسی به خوبی توانسته گفتمان #تجدید_دین را که پیش از او چندان در مصر خبرساز نبوده، به موضوعی داغ در تمامی این سال‌ها تبدیل کند. شاید همین واقعیت شیخ الازهر را از ادبیات سلبی پیشین خود به داعیه‌دار همیشگی تجدید دین کشانده است. ظاهرا احمد الطیب چنین پنداشته که ماندن در جبهه مخالفت با نوگرایی، در این دوقطبی تنها از او شخصیتی متحجر و واپسگرا می‌سازد. از این رو گرچه سخن از تجدید می‌زند، همچنان در دل آن همان گفتمان #وسطیه پیشین خود را تبلیغ می‌کند. 🔹این روزها برای احمد الطیب همچون روزهای آغازین حکومت سیسی نیست که غالبا چهره پیروز نزاع با دولت بود؛ روزهایی که سیسی -همانطور که به زبان می‌آورد- واقعا از دست او خسته شده بود. روزهایی که احمد الطیب به راحتی از کشتارهای #رابعه تبری جست، مقابل فشار سیسی برای منع #طلاق_شفوی ایستاد، و نپذیرفت قریب صد استاد الازهری با تمایلات اخوانی را اخراج کند. اما شیخ الازهر با تثبیت قدرت سیسی، روز به روز سنگرهای تازه‌ای را از دست داده است، که آخرین آنها دستور سیسی برای تعیین مستقل #مفتی_اعظم مصر بود. @dolatedin