🟥تاریخچه مختصر زبان ترکی در آذربایجان شواهد تاریخی نشان می دهد تا قبل از قرن پنجم هجری قمری و ورود قبائل سلجوقی به آذربایجان زبان ترکی در این منطقه رواج نداشته است. پیش از آن مردم بومی به زبان محلی خودشان که همان فارسی پهلوی بوده تکلم می کردند. بسیاری از نام های جغرافیایی مانند اسامی شهرها، کوه ها، رودخانه ها و .. در سرزمین آذربایجان کنونی به دلیل ثابت ماندن نام های جغرافیایی در طول زمان، هم اکنون با همان نام فارسی خود شناخته می شوند. خودِ نام «آذربایگان» کلمه ای فارسی و به معنای «جایگاه آتش» است که در دوران پیش از اسلام به دلیل وجود آتشکده های مهم در آنجا به این نام نامگذاری شده است. مرحوم بابا صفری شهردار اسبق اردبیل در کتاب «اردبیل در گذرگاه تاریخ» به برخی از این نام ها اشاره کرده است. همچنین او برخی از اسامی و فعل های فارسی پهلوی که هم اکنون نیز در آذربایجان در محاورات مردم مورد استعمال قرار می گیرند، در کتابش آورده است. علاوه بر اینها، در برخی از روستاهای اطراف «نمین» و «خلخال» و حتی روستایی به نام «لاهیج» در جمهوری آذربایجان فعلی مردم هنوز به زبان تاتی تکلم می کنند. به دلیل بکر ماندن این مناطق، زبان ترکی نفوذ چندانی در آن مناطق نداشته است. خودِ نام شهر «بادکوبه» پایتخت جمهوری آذربایجان نیز کلمه ای فارسی بوده که در متون گذشته به همین نام آمده و در دوره اخیر به «باکو» تبدیل شده است.

حتی برخی ها معتقدند تا قبل از ظهور صفویان در قرن دهم هجری قمری زبان ترکی هنوز به طور کامل در آذربایجان بر فارسی استیلا نیافته بود. ضمن آنکه در سفرنامه هایی نظیر «سفرنامه ابن بطوطه» و کتاب هایی مانند "صفوه الصفا" ابن بزاز اردبیلی که در دوره شیخ صدرالدین پسر شیخ صفی الدین نوشته شده است به در اقلیت بودن تعداد ترکان در برابر فارس ها در آذربایجان و اردبیل و اینکه خود شیخ صفی الدین به زبان فارسی تکلم می کرده تاکید شده است. (صفوه الصفا، ص ۱۳۲ و ۹۳) ♦️حسین نوین معتقد است به شهادت تاریخ تا قرن ۱۱ هجری هیچکدام از قبایل ترک نتوانستند زبان ترکی را در آذربایجان رواج دهند (نوین، تاریخ زبان آذری در آذربایجان، ص ۱۲۳) امیر سمیعیان هم می نویسد زبان مردم آذربایجان غیر از فارسی زبان دیگری نبوده است (سمیعیان، آذربایجان در دوره سلجوقیان، ص ۱۴۸ ) نامیده شدن زبان پهلوی رایج در آذربایجان به نام "زبان آذری" هم یکی از گزاره های بی اساس است (زارع شاهمرسی، تاریخ زبان ترکی در آذربایجان، ص ۲۱ ) در واقع زبانی به نام زبان آذری نداریم زبان مردم آذربایجان قبلا فارسی بوده و الان ترکی است. این خطای بزرگ را کسروی انجام داده و از آن با عنوان یک کشف بزرگ تاریخی نام برده اند. کسروی با رضاخان که افکار ملی گرایانه داشته و در صدد یکسان سازی زبان و فرهنگ مردم مناطق مختلف بوده همکاری زیادی در این راه انجام داده است. ♦️یکی دیگر از اسناد بسیار مهم برای اثبات حضور زبان فارسی در بین مردم آذربایجان و بخصوص تبریز در قرن ۱۱ هجری، رساله ای به نام "رساله روحی انارجانی " است که ثابت می کند زبان فارسی پهلوی در قرن ۱۱ هنوز در بین زبان محاوره ای مردم تبریز حیات داشته است. اولین غزل به زبان ترکی در ایران هم مربوط به قرن هفتم و متعلق به عزالدین اسفراینی است( نوین، ص ۱۲۸) از نظامی گنجوی (قرن ششم هجری) هم که تمامی عمرش را تقریباً در همان شهر «گنجه» در جمهوری آذربایجان زیسته، اشعاری به زبان ترکی نداریم. ♦️زوال زبان فارسی در آذربایجان چند دلیل عمده داشته است. جمعیت فراوان مهاجران و تعامل و ازدواج و اختلاط نژادی آنها با ساکنین بومی منطقه، کم بودن چهره های شاخص ادبی در آذربایجان در آن دوره نسبت به مناطقی مانند خراسان، نرمخویی و همزیستی ادبیاتی و سهل انگاری گویشوران آذربایجان در صیانت از زبان فارسی، تداوم حضور ترکان در آذربایجان و تصدی مناصب حکومتی و نیاز مردم به یادگیری زبان آنها برای تعاملات اداری و اجتماعی، ظهور صفویان و تأثیرگذاری شاه اسماعیل و قزلباش ها که رشادت زیادی در راه گسترش تشیع نشان دادند و قلوب مردم را به طرف خود جلب کردند، از جمله این دلائل بوده است.

ادب و مهربانی ایرانی ها نسبت به مسیحیان از نگاه سفرنامه نویسان غربی حاضر در ایران عصر قاجار 🟥ژوبر در این رابطه می نویسد: «ایرانی ها نسبت به بيگانگان مردمانى با تربيت و مؤدب و خوش‌آميزش هستند؛ آنها در برخورد با كسانى كه آنها را به نام كافر مى‌خوانند هيچگونه از ادب و احترام و حتى سلام خوددارى نمى‌كنند و بيزارى نشان نمى‌دهند» (پیِر ژوبر، مسافرت در ارمنستان و ایران، ص 242) 🟥لندور این ویژگی ها را درباره ایرانی ها درونی دانسته و در عین حال بروز چنین رفتاری از اروپایی ها را غالباً ساختگی و فاقد اصالت ذاتی می داند. به نظر او «از نظر اروپایی ها افراد متمدن فقط برای تبلیغات از نرم خوئی و احترام و خیرخواهی یاد می کنند اما ایرانیان در کمال عقل به این آموزش ها و رفتارها پایبندند» (آرنولد لندور، ایران در آستانه مشروطیت، ص 138) 🟥مادام کارلاسرنا هم به انگیزه های خیرخواهانه ایرانیان اشاره کرده و می نویسد: «جمعیت با حسن نیت تمام برای دیدنم علاقه و کنجکاوی بیش از حدی نیز نشان می دادند». (مادام کارلاسرنا، سفرنامه مادام کارلاسرنا، ص 70) 🟥توصیف کلود آنه از رفتار مازندرانی ها هم گویای عطوفت مردم این منطقه با مسیحیان است. او می نویسد: «از مردمی که در جاده مازندران دیدار کرده ام واقعاً چیزی ندارم بگویم جز تعریف فراوان از ادب کاملشان. همیشه خوش استقبال و مهربان و آماده خدمت بوده اند» (کلودآنه، اوراق ایرانی، ص 103) 🟥پیِر لوتی هم از مهربانی های مردم شهر شیراز نسبت به خودش یاد کرده است (پیِر لوتی، سفرنامه به سوی اصفهان، ص 113) 🟥مادام دیولافوآ که از نزدیک شاهد خوش¬رفتاری های ایرانی ها بوده، به نظر می رسد با شگفتی توأم با مسرّت درباره یکی از این نوع سلوک دوست داشتنی ایرانیان نسبت به مسیحیان می نویسد: «در آوه مردم برای تندرستی ما دعا می کردند و حتی لباس ما را گرفته و می بوسیدند و می گفتند خداوند بلا را از جان شما دور کند. (مادام دیولافوآ، سفرنامه مادام دیولافوآ، ص 210) 🟥جونز بریجز هم معتقد است ایرانی ها بدون تردید، مردمانی مؤدب اند (جونز بریجز، گزارشی از دربار ایران، ص 62) و آنها فرانسویان آسیا نامیده می شوند. (همان، 141) 🟥از ادب ایرانیان به عنوان بزرگ ترین هنر آنها یاد شده است. (دو تو کویل، نامه های کنت دو گوبینو و الکسی دو توکویل، ص 79) 🟥ژنرال اسکوبلف هم از مهربانی و مهمان نوازی ایرانی ها نوشته (آویوتان اسکوبلف، سفرنامه ژنرال اسکوبلف، ص93) 🟥سروان فرانکلین هم این¬چنین نظری درباره رفتار ایرانیان با بیگانگان دارد: «ایرانیان بی تردید از لحاظ رفتار ظاهری، پاریسی های مشرق زمین اند. ایرانیان مردمانی مهربان، مؤدب، متمدن و نسبت به بیگانگان دارای روحیه ای همراه و مساعدند» (ویلیام هالینگبری، روزنامه سفر هیئت سرجان ملکم به دربار ایران،ص50) ♦️رفتار ملایم و عطوفت ایرانی ها حتی بر روحیات خود اروپایی ها هم تأثیر گذاشته و در برخی موارد آنها را دچار استحاله شخصیتی کرده است. نظر لندور درباره تحول در رفتار انگلیسی های حاضر در ایران گویای این شرایط است: «انگلیسی های مقیم ایران با کمی استثناء مردمی ساده، بدون تفرعن، جذاب و قابل معاشرتند و اگر از دستشان برآید به هر کس کمک می کنند. این انگلیسی ها خشن و تندخو نیستند و شخصیتی آرام دارند. این ویژگی در انگلیسی های دیگر دیده نمی شود» (آرنولد لندور، ایران در آستانه مشروطیت، ص79) https://eitaa.com/eiscahistory

یکی از معروف ترین جهانگردانی که از ایران عصر صفوی دیدار داشته، شوالیه ژان شاردن است او سالیان زیادی در ایران حضور داشته و سفرنامه ای 10 جلدی به نگارش درآورده است .او در مورد خصوصیات اخلاقی ایرانیان چنین توصیفی ارائه داده است: «ایرانیان بالطبع مخالف مشاجره و وحشیگری هستند آنها هرگز با هم جنگ نمی کنند. و بمانند مردمان ممالک ما (اروپا) قهر و غضب شدیدی ندارند. ایرانیان مؤدب ترین مردم مشرق زمین و خوش خُلق ترین خَلق جهان می باشند. افراد معقول ایرانی با مؤدب ترین اشخاص اروپایی می توانند هم تراز باشند. ایرانیان به حد اعلا خوش حالت و نیک رفتار، و به قدر امکان نرم، متین، موقر، مهربان و ملایم هستند. شاردن در صفحه بعد و در حالتی که گویی احساس می کند هنوز حق مطلب را در مورد اخلاق پسندیده ایرانیان بطور کامل بیان نکرده است، می نویسد: «بازهم یکبار دیگر می گویم که ایرانیان به طور قطع و یقین مهربان ترین خلایق جهان می باشند» سفرنامه شاردن (1335، جلد 4، ص 48 - 61) نکته مهم اینکه، شاردن جهانگردی معمولی نیست. برداشت های او از رفتارهای ایرانیان با در نظر گرفتن مطالعات فلسفی و اجنماعی او ارزش علمی بسیار می یابد. شاردن از مشاهیر فلاسفه جهان در عهد جدید است. چنانکه در دائره المعارف بریتانیکا آمده، فیلسوفان و مورخین مشهور قرن هجدهم از قبیل مونتسکیو، روسو، دیدرو، هلویثیوس، گیبون و حتی لامارک و داروین در تدوین نظریات تاریخی از عقاید فلسفی و اجتماعی او مایه گرفته اند. شاردن به زبان های فارسی و ترکی آشنا و در فارسی محاوره ای تسلط داشته است. https://eitaa.com/eiscahistory

ششمین شماره از دوفصنامه التاریخ والحضارة السلامیة؛ رویة معاصره منتشر شد

به همت پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت ‌(علیهم‌السلام) و اداره نشریات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ششمین شماره دوفصلنامه علمی ـ تخصصی «التاریخ والحضارة الاسلامیة؛ رؤیة معاصرة» مربوط به تابستان وپاییز (2023 میلادی/1445هـ) منتشر و مقالات این شماره بر روی سامانه نشریه به آدرس http://ihc.isca.ac.ir نمایه گردید. «التاريخ المقدس ومكانته في تطور تدوين التاريخ في الحوزات العلمية في القرن الماضي» نوشته محسن الویری؛ «الأمن القومي وسبل تحقيقه من وجهة نظر الامام علي علیه السلام» اثر یدالله حاجی زاده؛ «دراسة ونقد لصورة الإمام الحسن العسكري × في مرآة الموسوعات الغربية» به قلم سعید طاووسي مسرور؛ علیرضا دهقانی ازجمله مقالات این شماره است. همچنین «تقييم روايات واقعة عاشوراء في المصادر الرجالية،‌ دراسة حالة كتاب تنقيح المقال» حمید شاهدادي؛ منصور داداش نجاد؛ سید محمد حسیني؛ «الإشكاليات الفكرية في بيان النص القرآني - قراءة من منظور الإمام العسكري علیه السلام» به قلم سیروان عبدالزهرة الجنابي و «السلفية وحديث الغدير (دراسة وتحليل)» اثر مصطفی کاشانیان؛ مهدي فرمانیان از دیگر مطالبی است که در این شماره منتشر شده است. دوفصلنامه علمی ـ تخصصی «التاریخ والحضارة الاسلامیة؛ رؤیة معاصرة» در بانک اطلاعات نشریات کشور (Magiran.com)؛ پایگاه استنادی سیویلیکا (Civilica.com)؛ پایگاه مجلات تخصصی نور (Noormags.ir)؛ مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (SID)؛ پرتال جامع علوم انسانی (http://ensani.ir) نمایه و در سامانه نشریه (ihc.isca.ac.ir)؛ کتابخوان همراه پژوهان (pajoohaan.ir) و پرتال نشریات دفتر تبلیغات اسلامی (http://journals.dte.ir) بارگذاری می‌شود. 🌐 https://eitaa.com/journals_isca/203

جلسه هم اندیشی مدیران تاریخ مراکز حوزوی قم با دعوت انجمن تاریخ پژوهان حوزه و به میزبانی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام برگزار شد. در این نشست که در دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام برگزار گردید گزارشی کوتاه از فعالیتهای انجمن تاریخ پژوهان، داشگاه باقرالعلوم علیه السلام، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، جامعه المصطفی ، دانشگاه ادیان و مذاهب و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه ارائه شد. این نشست به صورت فصلی با دعوت انجمن تاریخ پژوهان و به میزبانی مراکز مختلف علمی قم برگزار میشود.

سالروز شهادت مظلومانه امام جواد علیه السلام را تسلیت عرض می نمائیم.

امام محمد تقى عليه السلام فرمودند: خـداوند به يكى از پيامبران وحـى كرد: امّا زُهد تو، آسايشى را به دنبال دارد كه به زودى به تو خواهد رسيد، امّا جدايى از ديگران و پيوستنت به من، تو را عزيز خواهد كرد، (اينها براى خودت بود) امّا آيا براى من با دشمنم دشمنى كردى؟ و با دوستم رفاقت كردى؟ (تحف العقول، ص 726.)

با عرض تسلیت شهادت حضرت امام جواد علیه السلام. مجموعه مقالات همایش سیره و زمانه امام جواد ابن الرضا علیه السلام تقدیم به علاقه مندان آن حضرت.