هوا به معنای خواسته است و پیروی از هوای نفس، یعنی پیروی از خواسته های افراطی نفس اماره.
از نظر قرآن کریم، نفس دارای مراتبی است که پایین ترین مرتبه آن نفس اماره است؛ یعنی نفسی که به بدی ها امر می کند و پس از نفس اماره و در مرحله بالاتر، بعد از آن که شخص با خودسازی به مرتبه نفس لوامه، یعنی نفس ملامت گر می رسد، این نفس او را به خوبی ها امر می کند و از بدی ها با سرزنش کردن از درون، باز می دارد. به این نفس، وجدان اخلاقی نیز گفته می شود.
هوای نفس به هر عمل و رفتار ظاهری و باطنی گفته می شود که در جهت مخالف خواسته و اراده خداوند متعال باشد. غفلت از یاد خدا، فراموش کردن نعمت ها، نیکی ها، حکومت و اقتدار الهی و پیروی از شیطان و شیطان صفتان، افراط و تفریط در اعمال و رفتار، برخی از مصادیق پیروی از هوای نفس می باشد.
در قرآن پیروی از هوا نفس، مورد نکوهش و مذمت قرار گرفته است و کسانی که از هوا و هوس پیروی نمی کنند مورد ستایش و تشویق پروردگار متعال قرار گرفته اند؛ «وَ أَمّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَی النَّفْسَ عَنِ الْهَوی * فَإِنَّ الْجَنَّه هِیَ الْمَأْوی؛و اما کسی که از ایستادن در برابر پروردگارش هراسید و نفس خود را از هوس بازداشت، پس جایگاه او همان بهشت است».
در روایتی از حضرت علی علیه السلام چنین آمده است: «فرمان بری از نفس و پیروی از هوس های آن، شالوده هر رنج و سرچشمه هر گمراهی است».
شهوت و افراطی گری در خوردن، سخن گفتن، خوابیدن، نگاه کردن به نامحرم، شهوت جنسی، خشم و عصبانیت بی مورد و لذت طلبی زیاد، از مواردی هستند که باید با آنها مبارزه کرد.