#خلاصه
#جلسه_پنجم
#استاد_حیدری‌فطرت
بسم الله الرحمن الرحیم
📍موضوع این جلسه بازخوانی مقدمه بحار الانوار است.
🔹مقدمه بحار حدود 80 صفحه است که اطلاعات فراوانی در اختیار خواننده قرار می‌دهد.
🔸 مراجعه به منابع حدیثی نشان می‌دهد برخی منابع مقدمه ندارند و آثار داری مقدمه نیز خود سه دسته دارند:
▪️1) برخی کتب مانند رجال کشی تنها روایت یا روایتی را به عنوان مقدمه کتاب نقل می‌کنند
▫️۲) برخی مانند مقدمه تفسیر علی بن ابراهیم ترکیبی از عبارت مولف و تعداد زیادی حدیث است
▪️3) برخی کتب مانند کتب اربعه، کتابهای رجال و فهرست قرن 5 و در کتابهای متاخر بحار الانوار مقدمه‌ای با عبارت‌پردازی مولف دارند.
📍کارکردهای تحلیل مقدمه:
🔺1) ترسیم فضای حاکم بر حوزه‌های علمیه عصر تدوین کتاب.
🔅برای نمونه مطالعه مقدمه من لا یحضره الفقیه سودمند است.
🔻2) استخراج داده‌های دانشی از مقدمه کتاب‌ها
👈مرحوم شیخ حرعاملی شاید نخستین کسی است که با این نگاه به مقدمه کتب حدیثی نگریسته و در خاتمه ششم کتاب وسایل الشیعه عبارات اطمینان آور محدثان شیعی در مقدمه کتبشان را جمع‌آوری کرد: في ذكر شهادة جمع كثير من علمائنا بصحة الكتب المذكورة، و أمثالها، و تواترها، و ثبوتها عن مؤلفيها، و ثبوت أحاديثها عن أهل العصمة عليهم السلام) ....
📍اقدامات لازم در مواجهه با مقدمه کتب
🔺1) اثبات اصالت یک مقدمه و صحت انتساب آن به مولف.
🔅برای مثال انتساب مقدمه تفسیر علی بن ابراهیم قمی به او روشن نیست.
👌درباره بحارالانوار هیچ تردیدی در صحت انتساب به علامه مجلسی وجود ندارد.
🔻2) تخمین زمان نگارش مقدمه.
👌اگر مقدمه پیش از نگارش کتاب باشد ممکن است در طول نگارش کتاب مولف نتوانسته باشد به آن عمل کند و یا از آن عدول کرده باشد بخلاف مقدمه‌ای که پس از اتمام کتاب نگارش شود.
👈قرائن متعددی وجود دارد که مقدمه بحار پس از نگارش کتاب نوشته شده است.
🔅برای مثال در مقدمه بحار می‌خوانیم: فجاء بحمد الله كما أردت على أحسن الوفاء و أتاني بفضل ربي فوق ما مهدت و قصدت على أفضل الرجاء .
🔺3) توجه به فضای حاکم و مبانی حدیثی آن زمان برای فهم درست مقدمه.
🔅برای نمونه اگر بخواهیم مراد از احادیث صحیحه عن الصادقین را در مقدمه کتاب کافی بفهمیم باید معنای واژه صحت در آن زمان را بدانیم نه اینکه بر اصطلاح متاخر آن حمل کنیم.
🔅نمونه دیگر عبارت: لكن ما وقع لنا من جهة الثقات من أصحابنا، در مقدمه کامل الزیارات است که باید با توجه به آن عصر فهمیده شود.
🔻4) نمایه زنی و تحلیل مقدمه کتابهای حدیثی به منظور ترسیم واقعیات حاکم بر عصر تدوین حدیث
❇️ آشنایی با بحار الانوار
🔸 نگارش کتاب بحار در سال 1070 که سال وفات مجلسی پدر است آغاز شده و تا سال 1106 نزدیک به 36 سال به طول انجامید.
🔹 نگارش آخرین کتاب بحار، السماء و العالم در سال 1104 آغاز شد.
🔸در زمان نگارش بحار علامه مجلسی به منصب شیخ الاسلامی منصوب شد.
🔹کتاب بحار در اصل 25 جلد است که امروزه قالب 110 جلد چاپ می‌شود.
🔸علامه مجلسی در مقدمه فهرستی از مصادر خود را بیان کرده است.
🔹378 کتاب شیعی و 85 کتاب سنی است در این فهرست قرار گرفته است و در این میان اعتبار ۱۸ منبع با نقدهای ایشان همراه شده است.
🔸در متن کتاب اما به 600 منبع ارجاع داده شده است.
ادامه در پیام بعد👇
🔰@emamhadi_qom
❇️ همکاران علامه مجلسی در نگارش بحارالانوار
📍بخش اصلی کار نگارش بحار( تبویب و بیان‌ها و ...) برعهده خود علامه مجلسی بود اما دستیارانی هم داشتند.
🔹سید نعمت الله جزایری و خواهرش آمنه خاتون، ملا ذوالفقار، میر محمد صالح خاتون آبادی، میرزا عبدالله افندی، عبدالله بن نورالدین بحرینی از افرادی هستند که به عنوان دستیاران علامه شمرده می‌شوند.
🔸در برخی منابع بالغ بر هزار نفر در نگارش بحار دخیل دانسته شدند.
❇️ ساختار کلی مقدمه بحارالانوار
📍 علامه مجلسی پس از حمد و ثناء خداوند پنج فصل در مقدمه قرار دادند.
🔹۱) في بيان الأصول و الكتب المأخوذ منها
🔸۲) في بيان الوثوق على الكتب المذكورة و اختلافها في ذلك
🔹۳) في بيان الرموز التي وضعناها للكتب المذكورة
🔸۴) في بيان ما اصطلحنا عليه للاختصار في الأسناد.
👈 در این بخش علامه مجلسی المفردات المشتركة را مطرح کردند که مراد از آن راویان مشترک در اسناد روایات است.
🔹۵) في ذكر بعض ما لا بد من ذكره مما ذكره أصحاب الكتب المأخوذ منها في مفتتحها
👈 در این بخش علامه مجلسی مشابه خاتمه ششم کتاب وسائل عمل کرده است.
❇️ داوری پیراون اعتبار روایات کتاب بحارالانوار
🔸۱) گروهی معتقدند علامه مجلسی تنها گردآوری کننده احادیث بوده و نقش گزینشی نداشتند.
👈متاسفانه این دیدگاه غالب است و برخی بزرگان هم چنین می‌پندارند که ایشان در بحارالانوار فقط روایات را جمع آوری کرده است.
🔹۲) علامه مجلسی دست به گزینش زده است اما لزوما به اعتبار احادیث‌اش اعتقاد ندارد.
🔸۳) برخی گویند علامه مجلسی نه تنها دست به گزینش روایات زده بلکه جز در موارد اندکی که به عدم اعتبار روایت تصریح کرده و یا علمش را به اهل بیت علیهم السلام واگذار کرده روایات را معتبر میداند و جز در موارد اندکی که خود بیان کرده است اعتبار روایات را قبول دارد.
❇️ علت نامگذاری بحارالانوار به این نام؟
📍 لاشتماله علی انواع العلوم و الحکم و الاسرار و اغنائه
👈 وعده نگارش شرح و مستدرک بر بحار در مقدمه:
و في بالي إن أمهلني الأجل و ساعدني فضله عز و جل أن أكتب عليه شرحا كاملا يحتوي على كثير من المقاصد التي لم توجد في مصنفات الأصحاب و أشبع فيها الكلام لأولي الألباب.
❗️همچنین ایشان به نگارش مستدرکی بر بحار الانوار نیز وعده دادند که متاسفانه هیچکدام محقق نشد.
❇️ برخی از کتبی که علامه مجلسی پیرامون اعتبار آن سخن گفته است:
📍 توضیحاتی پیرامون مصادر بحارالانوار
👈 دو دسته کتاب را مجلسی درباره آن سخن گفته است:
🔹۱) کتبی که درباره نگارنده آن اختلاف وجود دارد مانند قرب الاسناد، روضه الواعظین، مکارم الاخلاق و احتجاج.
🔸۲) کتبی که علامه درباره صحت استناد آن بحث می‌کند:
و كتاب مشارق الأنوار و كتاب الألفين للحافظ رجب البرسي و لا أعتمد على ما يتفرد بنقله لاشتمال كتابيه على ما يوهم الخبط و الخلط و الارتفاع و إنما أخرجنا منهما ما يوافق الأخبار المأخوذة من الأصول المعتبرة.
و كتاب مصباح الشريعة فيه بعض ما يريب اللبيب الماهر و أسلوبه لا يشبه سائر كلمات الأئمة و آثارهم
و كتاب الديوان انتسابه إليه صلوات الله عليه مشهور و كثير من الأشعار المذكورة فيها مروية في سائر الكتب و يشكل الحكم بصحة جميعها
و كذا رجال ابن الغضائري و هو إن كان الحسين فهو من أجلة الثقات و إن كان أحمد كما هو الظاهر فلا أعتمد عليه كثيرا و على أي حال فالاعتماد على هذا الكتاب يوجب رد أكثر أخبار الكتب المشهورة.
و كتابا الملحمة مشهوران لكن لا أعتمد عليهما كثيرا.
❇️ چرایی استفاده علامه مجلسی از کتب عامه
📍 و أما كتب المخالفين فقد نرجع إليها لتصحيح ألفاظ الخبر و تعيين معانيه مثل كتب اللغة كصحاح الجوهري و قاموس الفيروزآبادي و شروح أخبارهم و قد نورد من كتب أخبارهم للرد عليهم أو لبيان مورد التقية أو لتأييدما روي من طريقنا
❇️ توثیق مصادر بحارالانوار
📍 اعلم أن أكثر الكتب التي اعتمدنا عليها في النقل مشهورة معلومة الانتساب إلى مؤلفيها ككتب الصدوق رحمه الله فإنها سوى الهداية و صفات الشيعة و فضائل الشيعة و مصادقة الإخوان و فضائل الأشهر لا تقصر في الاشتهار عن الكتب الأربعة التي عليها المدار في هذه الأعصار و هي داخلة في إجازاتنا و نقل منها من تأخر عن الصدوق
❇️ علت نقل نکردن از کتب اربعه:
👌 روایات آن متواتر و مشهور است.
👈 نقل از آنها شاید سبب مهجور شدن آن کتب واقع شود
#خلاصه
#جلسه_پنجم
#ده_شب_در_محضر_بحارالانوار
#استاد_حیدری‌فطرت
#موسسه_امام_هادی_علیه_السلام
🔸معاونت آموزش🔸
🔰 موسسه امام هادی (علیه السلام) 🔰
@emamhadi_qom