#خلاصه
#جلسه_نهم
#استاد_موسوی‌بروجردی
بسم الله الرحمن الرحیم
📍استاد موسوی بروجردی در این جلسه ابتدا مقدمه‌ای پیرامون جایگاه منبع شناسی در علوم مطرح کرده و پس از آن مولفه‌های این بحث را در کار علامه مجلسی نشان دادند.
📍جمله‌ی معروفی است که هرکس اهل تحقیق است اهل تتبع نیست و هرکس اهل تتبع است اهل تحقیق نیست.
👈 متاسفانه این جمله نوعا درست است و کمتر پیش‌می‌آید که کسی دو عنصر تحقیق و تتبع را بتواند جمع کند لکن علامه مجلسی از نوادر افراد است که میان دقت و تتبع جمع کرده بودند.
❇️ چهار رکن یک پژوهش خوب و تطبیق آن در بحارالانوار:
📍 1) انتخاب موضوع و مساله:
🔹 علامه مجلسی مطابق نقل خود بعد از آنکه دانش‌های مختلف را فراگرفتند علم حقیقی را در قرآن و حدیث یافته و سراغ نگارش بحار رفتند:
🖊 فوجدت العلم كله في كتاب الله العزيز الذي لا يَأْتِيهِ الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ و أخبار أهل بيت الرسالة. علامه مجلسی نیاز زمانه‌ی خود را در نگارش جامع روایی یافته بود و سعی داشت از این رهگذر به اصلاح فرهنگ فاسد آن زمان بپردازد: و لما رأيت الزمان في غاية الفساد و وجدت أكثر أهلها حائدين عما يؤدي إلى الرشاد خشيت أن ترجع عما قليل إلى ما كانت عليه من النسيان و الهجران و خفت أن يتطرق إليها التشتت لعدم مساعدة الدهر الخوان....
📍2) تسلط کافی به دانش مورد بحث
🔸 علامه مجلسی تسلط شگفت‌آوری بر آیات و روایات داشته و در مقدمه بحار نیز از اعمال دقت در نگارش بحار خبر می‌دهد:
🖊 فاخترت الفحص عن أخبار الأئمة الطاهرين الأبرار سلام الله عليهم و أخذت في البحث عنها و أعطيت النظر فيها حقه و أوفيت التدرب فيها حظه
📍 3) ذهن قوی و شیوه های محققانه
📍 4) آشنایی با منابع مساله
🔹 علامه مجلسی در گردآوری احادیث بحار با تلاش فراوان از همه‌ی منابع دست‌یاب حدیث نقل کرده است:
🖊 ثم بعد الإحاطة بالكتب المتداولة المشهورة تتبعت الأصول المعتبرة المهجورة التي تركت في الأعصار المتطاولة و الأزمان المتمادية
📍 از بررسی نسخ کتب حدیثی که در اختیار علامه مجلسی بوده است نشان می‌دهد ایشان کتب حدیثی را چندین بار مقابله کرده است.
🔅 برای نمونه اسامی برخی از کتب و تاریخ مقابله آن چنین است: نهج البلاغه 1072 و 1092 / صحیفه سجادیه 1072 و 1101/ کافی: 1083 و 1076 و 1088 و 1094/ فقیه 1068و 1075 و 1083 و 1088 و 1097 و 1100
❇️ منبع شناسی علوم
📍 منبع شناسی خود یک شاخه علمی است.
👌 مهمترین نکات این دانش که در موضوعات معارفی و تاریخی کاربرد دارد:
▪️1) شناخت کامل از منابع پژوهشی
▫️02) صحت انتساب منبع به مولف
▪️3) اعتبار سنجی مطالب
▫️4) کارکردهای مطالب
▪️5) روشهای دستیابی به مطالب
❇️ منابع علامه مجلسی در بحارالانوار:
🔸 معروف است که علامه مجلسی 365 منبع را در مقدمه بیان کرده است اما با مراجعه به متن بحارالانوار روشن می‌شود که ایشان از بیش از 600 منبع نقل کرده است.
👌 بنابر تحقیق بنده ایشان از 615 منبع نقل بلاواسطه داشته است.
🔹 لازم به ذکر است همه‌ی منابع علامه مجلسی امروزه در اختیار ما نیست.
🔸 کتبی مانند الدرالنضيد في مغازي الإمام الشهيد و نیز کتاب رياض الجنان للشيخ فضل الله بن محمود الفارسي از جمله این منابع است.
🔹 از برخی منابع ایشان هم نسخه موجود است اما چاپ نشده است که نمونه آن کتاب مصباح الانوار است.
❇️ مصادر شیعی بحارالانوار:
🔸 علامه مجلسی در توصیف مصادر شیعی خود می‌فرماید:
🖊 فهذه الكتب هي التي عليها مدار النقل و إن كان من بعضها نادرا و إن أخرجنا من غيرها فنصرح في الكتاب عند إيراد الخبر.
📍در انتهای بحار الانوار علامه مجلسی نامه یکی از شاگردانش را نقل می‌کند که به او متذکر شده است که از برخی کتب نقل نکرده است.
🔹 نگارنده نامه برخلاف تصور مشهور میرزا عبدالله افندی نیست بلکه ملاذوالفقار است.
📍 از برخی شواهد به دست می‌آید علامه مجلسی حتی در سفر نیز نگارش بحار را متوقف نکرده است.
🔅 برای نمونه ایشان پیرامون کتاب عتیق غروی می‌نویسد هنگام تالیف مزار بحارالانوار در نجف اشرف این کتاب را دیده است و گویا این سفر به عتبات در طریق حج بوده است.
❇️ گوناگونی مصادر بحارالانوار
🔸 علامه مجلسی در تالیف بحارالانوار از جمیع اقسام کتب حدیثی، تاریخی، فقهی، لغوی و .... و نیز منابع شیعی، سنی، زیدی و اسماعیلی نقل کرده است.
🔹 علامه مجلسی در توضیح چرایی استفاده از منابع اهل سنت می‌نویسد:
🖊 و أما كتب المخالفين فقد نرجع إليها لتصحيح ألفاظ الخبر و تعيين معانيه..... و شروح أخبارهم كشرح الطيبي على المشكاة و فتح الباري في شرح البخاري لابن حجر و شرح القسطلاني و.... و قد نورد من كتب أخبارهم للرد عليهم أو لبيان مورد التقية أو لتأييد ما روي من طريقنا مثل ما نقلناه عن صحاحهم الستة
ادامه در پیام بعد👇
🔰@emamhadi_qom
📍 برخی از منابع علامه مجلسی منابع شیعی است که مرویات اهل سنت را نقل می‌کند.
🔅 برای نمونه: و كتاب العمدة و كتاب المستدرك و كتاب المناقب كلها في أخبار المخالفين في الإمامة للشيخ أبي الحسين يحيى بن الحسن بن الحسين بن علي بن محمد بن البطريق الأسدي
👈 همچنین: و كتاب طب النبي ص و إن كان أكثر أخباره من طرق المخالفين لكنه مشهور متداول بين علمائنا قال نصير الملة و الدين الطوسي في كتاب آداب المتعلمين و لا بد من أن يتعلم شيئا من الطب و يتبرك بالآثار الواردة في الطب الذي جمعه الشيخ الإمام أبو العباس المستغفري في كتابه المسمى بطب النبي صلی الله علیه و آله
❇️ منابع اعتبار شناسی منابع نزد علامه مجلسی
👌 علامه مجلسی برای وثوق به مصادر خویش گام‌های زیر را طی کرده است
📍الف) اثبات نسبت ها
🔸 برای اثبات نسبت یک کتاب به مولف، علامه مجلسی از راه‌های زیر استفاده کرده است:
👈 تواتر نسبت نسخه‌های کتب به مولف مانند تواتر نسبت نسخ کافی به شیخ کلینی و یا کتاب اقتصاد به شیخ طوسی، انتساب کتاب به مولف در کتب اجازات مانند انتساب کفایه الاثر، استفاده از شواهد تاریخی، استفاده از شواهد درون متنی و استفاده از منابع کتاب شناسی.
📍 در ادامه چند نمونه از بررسی انتساب کتاب به مولف آن در بحار را نقل کرده تا میزان دقت و تسلط ایشان روشن شود:
🔹 1) كتاب مصباح الأنوار في مناقب إمام الأبرار للشيخ هاشم بن محمد و قد ينسب إلى شيخ الطائفة و هو خطأ و كثيرا ما يروي عن الشيخ شاذان بن جبرئيل القمي و هو متأخر عن الشيخ بمراتب
🔸 2) كتاب جامع الأخبار و أخطأ من نسبه إلى الصدوق بل يروي عن الصدوق بخمس وسائط و قد يظن كونه تأليف مؤلف مكارم الأخلاق و يحتمل كونه لعلي بن سعد الخياط لأنه قال الشيخ منتجب الدين في فهرسته الفقيه الصالح أبو الحسن علي بن أبي سعد بن أبي الفرج الخياط عالم ورع واعظ له كتاب الجامع في الأخبار و يظهر من بعض مواضع الكتاب أن اسم مؤلفه محمد بن محمد الشعيري
📍 ب) اعتبارسنجی منابع کتاب
🔹 اول) عدم اعتماد به متن به سبب عدم اعتماد به مولف:
و كتاب طب الأئمة من الكتب المشهورة لكنه ليس في درجة سائر الكتب لجهالة مؤلفه
🔸 دوم) عدم اعتبار متفردات منابع مشکوک
و كتاب صفوة الأخبار و رياض الجنان مشتملان على أخبار غريبة في المناقب و أخرجنا منهما ما وافق أخبار الكتب المعتبرة.
🔹 سوم) نقل اندک از منابع مشکوک
كتابا الملحمة مشهوران لكن لا أعتمد عليهما كثيرا.
🔸 چهارم) عدم اعتماد به مطالب شاذ
و كتاب مشارق الأنوار و كتاب الألفين للحافظ رجب البرسي و لا أعتمد على ما يتفرد بنقله لاشتمال كتابيه على ما يوهم الخبط و الخلط و الارتفاع و إنما أخرجنا منهما ما يوافق الأخبار المأخوذة من الأصول المعتبرة.
🔹 پنجم) ارزیابی متن منابع
و كتاب مصباح الشريعة فيه بعض ما يريب اللبيب الماهر و أسلوبه لا يشبه سائر كلمات الأئمة و آثارهم و روى الشيخ في مجالسه بعض أخباره هكذا أخبرنا جماعة عن أبي المفضل الشيباني بإسناده عن شقيق البلخي عمن أخبره من أهل العلم. هذا يدل على أنه كان عند الشيخ رحمه الله و في عصره و كان يأخذ منه و لكنه لا يثق به كل الوثوق و لم يثبت عنده كونه مرويا عن الصادق ع و أن سنده ينتهي إلى الصوفية و لذا اشتمل على كثير من اصطلاحاتهم و على الرواية عن مشايخهم و من يعتمدون عليه في رواياتهم و الله يعلم.
#خلاصه
#جلسه_نهم
#ده_شب_در_محضر_بحارالانوار
#استاد_موسوی‌بروجردی
#موسسه_امام_هادی_علیه_السلام
🔸معاونت آموزش🔸
🔰 موسسه امام هادی (علیه السلام) 🔰
@emamhadi_qom