مهربانی با فقرا از منظر امام رضا (ع) هیچ عملی دوست داشتنی تر از مهربانی کردن به مردم و همدردی با فقرا نبود. این ویژگی بزرگ اخلاقی در زیارت ایشان چنین مطرح شده است: سلام و درود بر چاره ساز و فریادرس بیچارگان و سلام بر آن که سرزمین خراسان به برکت وجودش، خراسان شده است.» نمونه های بسیاری از سخاوت و بخشندگی ایشان و مهربانی نسبت به فقرا در منابع ذکر شده است، برای نمونه هنگامی که امام رضا (ع) در خراسان بود، آنچه داشت به فقیران اعطا می کرد که نوشته‌ اند در روز عرفه بوده است. امام آن چنان بخششی داشت که فضل بن سهل از نزدیکان امام به او ایراد گرفت و گفت: این کار شما ضرر است. امام در پاسخ فضل فرمود: هنگامی که چیزی را برای پاداش و سخاوت دادید، آن را از بین نبرید و بخشش، ضرر نیست، بلکه یک سود است. انفاقی که برای خشنودی و رضای خدا صورت می‌گیرد، زیان بار نیست، بلکه هزینه ای که برای اعمال غیرمشروع صرف می‌شود، زیان بار است، مانند پادشاهان و وزرایی که مقداری هزینه برای خوانندگان و بازیگران مصرف می ‌کنند.

مهربانی با بردگان‌ مهربانی نسبت به بردگان و رهایی و آزاد ساختن آن ها یکی دیگر از جلوه های ویژه مهربانی و مهرورزی امام رضا(ع)، بود. روایت شده است که ایشان هزار بنده را آزاد ساخت. عبداللّه ابن صلت از نزدیکان امام مهربانی نقل می کند: یکی از مردم بلخ به او گفته است: به هنگام سفر با امام رضا (ع) به خراسان، من هم در طول سفر با او بودم. روزی به هنگام غذا خوردن، همه غلامان سفید و سیاه را احضار کرد و آنها دور او جمع شدند. من از آن حضرت پرسیدم: فدایت شوم، می‌خواهی غذایت را از این بردگان جدا کنم؟ امام مرا سرزنش کرد و فرمود: پروردگار تبارک و تعالی یکی است، مادر همه یکی است و پاداش بر اساس عمل است. مسلّما این گونه رفتار نزد ائمّه اهل بیت (ع) به منظور از بین بردن تفاوت رنگ و نژاد در میان مردم بوده و نیز عمل امام رضا (ع) در مسجد نشان دهنده عدم تبعیض است و اینکه هیچ کس بر دیگری برتری ندارد مگر اینکه تقوا پیشه کند و نسبت به دیگران عمل نیکو انجام دهد.

مهرورزی با غیرمسلمانان در مرام و مسلک امام رضا (ع)، برخورد مسلمانان با غیرمسلمانان باید مبتنی بر اخلاق انسانی، احترام و مهرورزی، مدارا و تسامح دینی، آزادی فکر و بیان، مخاطب شناسی و آشنایی با زبان و متون مقدس دیگر ادیان و همزیستی مسالمت آمیز باشد. چنان که در شعری که به ایشان منسوب است فرمودند: بسا دشمن پر کینه‌ای که با او صلح و سازش کردم و بر وی غالب آمدم. پس او را زیر بار عفو و بخشش برده و بزرگوار نموده‌ام. و هر شخصی که بدی ها و اعمال زشت دشمن خویش را با احسان و نیکی از خود دفع نکند به روش بزرگواران و برتران عمل نکرده است. و برای از بین بردن کینه‌های قدیمی هیچ چیز را از دوستی و مؤدت و مهربانی با شتاب، بهتر و سریع تر نیافتم. بنابراین امام رضا (ع) در برخورد با مخالفان نیز از روش هایی شایسته بهره می گرفت که یکی از آن ها، احترام و بزرگ داشت فرد بود. ایشان در مناظرات، ادب را در نهایت حد خویش رعایت می کرد و از سرافکندگی دیگران و ناکامی آن ها در پاسخ دادن به سوالات، اظهار مسرت نمی کرد و بعد از اینکه می دید، خصم به زانو درآمده و سکوت کرده یا تقاضا می کرد که از دیگری سوال شود، او را تحقیر نمی کرد.

یاری نیازمندان یکی از ویژگی های مهم اخلاقی اجتماعی پیشوایان ما، همسانی با محرومان است. با آن که امام رضا(علیه السلام) مقام ولایت عهدی داشتند، در این باره به شیوه پدرانش عمل می کرد. آن حضرت در ضرورت رفتار انسانی با بینوایان فرمودند: «کسی که با مسلمانی تهیدست روبه رو شود و همانند سلامی که به ثروتمند می دهد به او سلام ندهد، در قیامت خدا را نسبت به خود، خشمگین خواهد یافت.» درباره اخلاق اجتماعی امام رضا(علیه السلام) و در رابطه با نوع رفتار ایشان با محرومان آن حضرت به عنوان الگویی کامل برای امت خود محسوب می شد. در این باره به دو نمونه از رفتارهای کریمانه حضرت اشاره می شود: الف) «در مسیر هجرت به مرو، در مناطق فقیرنشین منزل می کرد و به خانه های نیازمندان وارد می شد و به پرس و جو می پرداخت و در صورت امکان به مشکلات آنان رسیدگی می کرد.» ب) «بدهی بدهکاران را می پرداخت» یا «بدهی آنان را ضمانت می کرد تا طلبکاران نتوانند بر آنان سخت گیرند». نیز فرمودند: «کسی که به برادر خویش در راه خدا بهره ای رساند برای خود خانه ای در بهشت ساخته است.»

تبسم با مردم مهر و محبت مردم در دل امام رضا(علیه السلام) به عنوان ولی خدا نهادینه بود تا جایی که همواره تلاش می کرد در کنار آنان باشد. به همین سبب مردم را با لبخند، مهربانی و محبت می پذیرفت و همیشه در ملاقات ها با تبسم و لبخند با مردم برخورد می کرد، و بدین گونه به مردم روحیه می داد و آنها را به خودش نزدیک می کرد. و این سبب می شد مردم احساس نزدیکی کنند و خواسته های خودشان را با امام در میان گذارند، از این رو نقل شده است که می فرمودند: «هر کس در حال تواضع به خداوند در چهره برادر مؤمنش لبخند زند، خداوند او را وارد بهشت می گرداند.»

ایجاد اشتیاق و تمایل در دیگران امام رضا(علیه السلام) با توجه به سطح درک و فهم مردم و نیز نیازها و علایق و گرایش های آنها سخن می گفت و در حقیقت با در نظر گرفتن سطح درک و فهم و دانش آنان به نوعی ایجاد هم سطحی و همسانی بین خود و مردم می کرد و با این عمل در حقیقت ایجاد یک رابطه دوستانه همراه با اشتیاق و تمایل مجدد به دیدار را فراهم می کرد؛ به گونه ای که یاسر خادم می گوید: «حضرت بسادگی با مردم ارتباط برقرار می کرد و راه دوستی را با آنان باز و هموار می نمود؛ به نحوی که همه با امام رضا علیه السلام انس می گرفتند.» 6

رفتار با زیردستان امام رضا دوستدار مردم و بویژه زیردستانش بود، و در این باره حتی دوست نداشت کسی به خاطر احترام به وی، دست از غذایش بکشد. در این باره یاسر، خادم امام می گوید: امام به ما فرمودند: «اگر من بالای سر شما ایستادم، و شما در حال غذا خوردن بودید، بلند نشوید، تا این که از غذا خوردن فارغ گردید. گاهی حضرت یکی از ما را برای انجام کاری صدا می زد، وقتی گفته می شد مشغول غذا خوردن است، می فرمود: بگذارید غذایش را بخورد و بعد برخیزد.»

✋جهت شبهای اخر ماه صفر 🔸بیان احکام قبل سخنرانی https://eitaa.com/ahkam31/910 🔻آثار محبت اهلبیت https://eitaa.com/fatemi222/10109 🔻پیامبر اکرم صلی الله https://eitaa.com/fatemi222/4884 🔻نگرانی سیاسی پیامبر https://eitaa.com/fatemi222/10211 🔳امام مجتبی علیه السلام https://eitaa.com/fatemi222/4883 سه نکته در سیره امام https://eitaa.com/fatemi222/15022 🔳امام رضا علیه السلام https://eitaa.com/fatemi222/3540 🔸مباحث بیشتر https://eitaa.com/fatemi222/10236 ◾️روضه های آخر صفر https://eitaa.com/fatemi8/815

سیره رضوی 🔰سیره عبادی: در سیره عملی امام رضا(ع) آمده است که آن حضرت در مناظرات علمی که بزرگان ادیان و فرق در آن حضور داشتند، به مجرد شنیدن صدای اذان، جلسه را ترک می‌کرد و در پاسخ به درخواست حاضران برای ادامه بحث علمی، فرمود: نماز می‌گزاریم و بازمی‌گردیم. گزارش‌هایی از عبادت‌های شبانه و شب زنده‌داری ایشان نقل شده است. هنگامی که امام رضا(ع) پیراهن خود را به دعبل خزاعی هدیه داد به او فرمود: از این پیراهن محافظت کن که من با آن، هزار شب، در هر شب هزار رکعت نماز خوانده‌ام و با آن هزار بار قرآن را ختم کرده‌ام. سجده‌های طولانی آن حضرت نیز گزارش شده است. 🔰سیره اخلاقی: نمونه‌های فراوانی از برخورد نیک امام در معاشرت با دیگران نقل شده است. رفتار محبت‌آمیز و همسفره شدن امام با بردگان و زیردستان حتی پس از ولیعهدی نمونه‌ای از این گزارش‌ها است. ابن شهر آشوب نقل کرده است که روزی امام به حمام رفت و یکی از حاضران که امام را نمی‌شناخت از ایشان خواست دلاکی او را انجام دهد. امام پذیرفت و شروع به دلاکی کرد. دیگران با مشاهده این ماجرا امام را به آن مرد معرفی کردند و وقتی آن مرد شرمسار شد و عذرخواهی کرد، امام او را آرام کرد و به دلاکی ادامه داد. 🔰سیره تربیتی: در سیره رضوی بر نقش خانواده در تربیت فرزند تاکید شده و مواردی همچون لزوم ازدواج با همسر صالح،اهتمام به ایام بارداری، نام گذاری نیک،و تکریم کودک گوشزد شده است. در مورد اهتمام امام رضا(ع‏) به انس گرفتن با نزدیکان نیز نقل شده است که هرگاه امام فراغتی پیدا می‌کرد، نزدیکان و اطرافیانش از کوچک و بزرگ را جمع می‌کرد و به گفتگو با آنان می‌پرداخت. 🔰قال الرضا (ع): لَا تَدَعُوا الْعَمَلَ الصَّالِحَ وَالِاجْتِهَادَ فِي الْعِبَادَةِ اتِّكَالًا عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ (ع‏)؛ لَا تَدَعُوا حُبَّ آلِ مُحَمَّدٍ (ع) وَ التَّسْلِيمَ لِأَمْرِهِمْ اتِّكَالًا عَلَى الْعِبَادَةِ فَإِنَّهُ لَا يُقْبَلُ أَحَدُهُمَا دُونَ الْآخَر. انجام کار نیک و کوشش در عبادت را با تکیه بر دوستی آل‌محمد (ص) رها نکنید؛ دوستی آل‌ محمد (ص) و تسلیم بودن در برابر دستورات‌شان را نیز با تکیه بر عبادت وانگذارید، چرا که هیچ‌یک از این دو بدون دیگری پذیرفته نمی‌شود. بحار الأنوار، ج۷۵، ص۳۴۸ 🔰سیره علمی: امام رضا(ع‏) وقتی در مدینه حضور داشت در روضه نبوی می‌نشست و دانشمندانی که از پاسخ سؤالات درمی‌ماندند، از امام یاری می‌خواستند. پس از حضور در مرو نیز از رهگذر مناظراتی که برپا می‌شد، به بسیاری از شبهات و سؤالات پاسخ می‌گفت. افزون بر آن امام در منزل خود و در مسجد مرو حوزه علمی تشکیل داد ولی وقتی مجلس درس امام بالا گرفت مامون دستور تعطیلی آن را صادر کرد و امام او را نفرین کرد. 🔰طب الرضا اهتمام به تندرستی و طب در روایات امام رضا(ع‏) نمود روشنی دارد. در این روایات ضمن تبیین برخی مفاهیم مرتبط با این زمینه، به امر پیشگیری، تغذیه صحیح، بهداشت فردی و درمان نیز پرداخته شده است. کتاب طب الرضا معروف به رساله ذهبیه منسوب به امام رضا(ع‏) است و دربردارنده توصیه‌هایی در این زمینه است. 🔰تقیه نکردن در بحث امامت: دوره امامت امام رضا(ع) تا حدی تقیه را برنمی‌تافت؛ زیرا وقایع مربوط به پیدایش جریان واقفیه، جامعه امامیه را با خطری جدی روبرو ساخته بود. به‌علاوه برخی بازماندگان فرقه فطحیه نیز در زمان امام رضا(ع‏) فعال بودند. با توجه به این شرایط، امام تا حدی از سیاست تقیه فاصله گرفت و با صراحت بیشتری به تبیین ابعاد امامت پرداخت. برای نمونه بحث مفترض الطاعة بودن امام، از زمان امام صادق(ع) در محافل دینی و کلامی مطرح شده بود، ولی امامان در این مسئله با تقیه برخورد می‌کردند. امام رضا بدون آنکه به تعبیر روایات «ترسی از طغیانگر به خود راه دهد»، خود را امام مفترض الطاعه معرفی می‌نمود. [یادداشت ۲] در عین حال امام از شیعیان می‌خواست که «تقوا پیشه کنید و سخن ما را برای همگان پخش نکنید.» ⭕️همچنین امام در پاسخ نامه مأمون که از ایشان خواسته بود درباره اسلام ناب برای او بنویسد، پس از اشاره به توحید و نبوت پیامبر اسلام، امامت و جانشینی امام علی(ع) و یازده امام پس از وی را مطرح می‌کند و عبارت «القائم بامر المسلمین: کسی که امور مسلمانان را بر عهده دارد» را در مورد امام به کار می‌برد.

سخن گفتن با گنجشک گنجشک خودش را انداخت روی عبای امام، جیغ می زد و نوکش را تند تند به هم می زد. امام رو کردند به من: "عجله کن این چوب را بگیر برو زیر سقف ایوان مار را بکش." چوب را برداشتم و دویدم. جوجه های گنجشک مانده بودند توی لانه و مار داشت حمله می کرد بهشان. مار را کشتم و برگشتم با خودم می گفتم امام و حجت خدا باید هم با زبان همه ی موجودات آشنا باشد.