بسمه تعالی خلاصه جلسه دوم درس گفتار جستاری در استعداد فقه امامیه در حل مسائل معاصر فقه امامیه از ناحیه استعداد منابع، متصل به وحی و عقلانیت است. هم معتقد به وجود واقع است هم راه به واقع را گشوده می داند. در حالیکه در نظریات سوبجکتیویسم (ذهنیت گرایی) منبعی خارج از خود ندارد ولذا نه تنها ذهن را با خارج تطبیق نمی دهد بلکه واقع را خود ذهن می داند و براین اساس در ابعاد مختلف علمی مانند حقوق و اخلاق و ...منبعی واقعی ندارد و هم چنین اُبجکتیویسم که در عین اعتراف به واقع و عینیت خارجی با نقص علمی مواجه است. به تعبیر قرآنی«وما أوتيتم من العلم إلا قلیلا» و تجربه، رویه، عرف، منابع معتبری برای مسائل حقوقی، تحلیل علم اجتماعی، توصیه های رفتاری در روان شناسی نمی باشد. همانطور که سید بحرالعلوم گفته است منابع فقه امامیه در آیات الاحکام به عدد خاصی منحصر نمی شود. اخبار احکام نیز در کنار آیات منبعی است برای حل بسیاری از مسائل جدید طبی، اقتصادی، جزایی و قضایی و محیط مجازی . البته عقل در حیطه ملاکات احکام هر چند مصالح و مفاسد را گاهی تا حدودی درک می کند حتی به فرض اینکه تماما هم ملاک را درک کند موانع و مزاحم جعل احکام را نمی یابد. فقه امامیه با اعتماد بر منابع وحیانی استعدادی قوی برای تولید نظریات فقهی در حوزه فقاهت نیز دارد.

درس گفتار جستاری در استعداد فقه امامیه در حل مسائل معاصر_جلسه دوم

باسمه تعالی خلاصه جلسه سوم درس گفتار جستاری در استعداد فقه امامیه در حل مسائل معاصر: مبادی فقه نیز استعدادی خاص به فقه برای ورود به حل مسائل معاصر می دهد. این مبادی گاهی مبادی استنباط احکامند مانند اصول فقه و عربیّت و رجال و گاهی مبادی استنباط موضوعات احکامند و گاهی نیز مبادی مستنبِط احکام موضوعات اند یعنی صفات نفسی فقیه همچون ملکه استنباط و صفای ذهن و اعتدال سلیقه و هوشمندی و فطانت. سید علی قزوینی (ره) تکامل در مبادی فقه را عمده اسباب اقواییت ملکه استنباط می داند و در میان این مبادی، اصول فقه را مقدم بر بقیه می شمارند. استعداد بحث های لفظی در علوم عربیّت و الفاظ منطق و مباحث لفظیه اصول فقه، بُعد دیگری از استعداد زبان شناسی عمومی فقه امامیه و زبان شناسی روانی و زبان شناسی حقوقی است. در این استعداد، بُن، سازمان، فرهنگ و زندگیِ واژه، قابل بررسی است. در کنار استعداد علوم استظهاری، بحث بررسی اَسناد روایی نیز برای گسترش قلمرو فقه در مواجهه با مسائل معاصر در پرتو انجذاب معرفتی مهم است. حوزه فقاهت در جبهه مواجهه مسائل معاصر، با میمنه ای عقلی و میسره ای نقلی و عقبه ای ادبی و قلبی که در آن صاحب ملکه قرار دارد به مصاف حل مسائل معاصر می رود. از جانبی دیگر موضوعات مهمی هم چون محیط زیست و اقلیم شناسی با گستره آن، جانور شناسی با گستره جمعیت و تنوع زیستی و اکولوژی زیستی و آبهای سطحی و زیر زمینی و همچنین مباحث فیزیولوژی انسانی و...از جمله مفاهیم موازی با موضوعات در استعداد فقه امامیه می باشد که فقیه را در کنار موضوعات حقوقیِ معاملات قادر بر استنباط قضایا و تولید نظریات فقهی می کند.‌

درس گفتار جستاری در استعداد فقه امامیه در حل مسائل معاصر_جلسه سوم

باسمه تعالی خلاصه جلسه چهارم درس گفتار جستاری در استعداد فقه امامیه در حل مسائل معاصر منهج اجتهاد، استعدادی دیگر برای فقه امامیه در حل مسائل معاصر می باشد. طریق کشف شریعت به نحو عادی منحصر در اجتهاد است؛ روش اجتهاد در خدمت توصیفِ پدیدار شناس نیست بلکه در خدمت دستورِ پدیدار ساز است. شناخت منابع، مفاهیم معرفتی، شبهه، حکم، مقصد، ابزار، صفات نفسانی فقیه، پیشینه اقوال و پسینه فتوی، زیست فقاهی و کتب استدلالی از مولفه های استعداد اجتهاد برای حل مسائل معاصر است. محقق کرکی(ره)، (اجتهاد تطبیقی) و (اجتهاد تفریعی) را دو استعداد برای استنباط حکمِ حوادث واقعه و معاصر مجتهد می داند و می توان به آن، اجتهاد اجهزه ی فقهیه(اجتهاد تجهیزی) و اجتهاد نظام فقه(اجتهاد تنظیمی) درحوزه فقاهت را اضافه نمود. روش استفاده از قواعد فقهیه، اشباه و نظائر، فهم عرفی، تمسک به دلیل عقل، بهره از امور عقلائی، ذوق‌ فقهی، استدلال و جواب نقض آنها و تعمیق و تحلیل ادله، زوایای استعداد اجتهاد به نحو استطباقات، استیناسات، استظهارات، استنتاجات، استفادات، استذاقات، استدلالات، استحکامات و استقامات می باشد و سِرّ استعداد اجتهاد، وراثت علمی است که به صورت قهری از والد علمی یعنی استاد به ولد علمی یعنی شاگرد می رسد نه با مطالعه کتب که شهید ثانی(ره) فرمود: ان العلم لایوخذ من الکتب فانه من اَضرّ المفاسد سیما الفقه.

درس گفتار جستاری در استعداد فقه امامیه در حل مسائل معاصر_جلسه چهارم

باسمه تعالی. أسعد الله أیامکم (الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَنَا مِنَ الْمُتَمَسِّکِینَ بِوِلاَیَهِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّهِ عَلَیْهِمُ السَّلاَمُ) قيل لجعفر بن محمد (عليهما السلام): ما أراد رسول الله (صلى الله عليه وآله) بقوله لعلي يوم الغدير: (من كنت مولاه فعلي مولاه، اللهم وال من والاه وعاد من عاداه)؟ قال: فاستوى جعفر بن محمد (عليهما السلام) قاعدا ثم قال: سئل والله عنها رسول الله فقال: الله مولاي أولى بي من نفسي لا أمر لي معه وأنا مولى المؤمنين أولى بهم من أنفسهم لا أمر معي لهم ومن كنت مولاه أولى به من نفسه لا أمر له معي فعلي بن أبي طالب مولاه أولى به من نفسه لا أمر له معه " (بشارة المصطفى صلى الله عليه و آله لشيعة المرتضى عليه السلام ص ٩٢ )

باسمه تعالی خلاصه جلسه پنجم درسگفتار جستاری در استعداد فقه امامیه در حل مسائل معاصر: تنوع و تکثر موضوعات احکام شرعی در فقه امامیه، استعدادی دیگر در حل مسائل معاصر است. شهید ثانی(ره) در رساله الاقتصاد، تقسیم موضوعات به عبادات، عقود، ایقاعات و احکام را منسوب به مشهور فقهای امامیه می داند. شهید اول(ره) از احکام به سیاسات تعبیر کرده است. تنوع موضوعاتِ عبادات، تامین کننده نیاز فطری بشر به پرستش است. میرزای نایینی(ره) در تقریرات منیه الطالب و تقریرات بیع شیخ محمد تقی آملی(ره) عبادات را توضیح می دهد. هریک از موضوعات عبادی، بُعدی از ابعاد نفسی برای پرستش را تامین می کند. عبادات بدنی چه آنهایی که اِبرازی هستند مانند نماز و چه آنهایی که کتمانی هستند مانند روزه لایه های عمیق نفس را تحت تاثیر قرار می دهند. عبادات مالی نیز نقش جهت دهی به امور دنیایی و اموال را در قرب الهی دارد. عبادات، جهت مشترک وسیع ادیان ابراهیمی است و در فقه امامیه با گسترش قلمرو مکانی و زمانی و مصادیق عبادات، نیاز معاصر بشر در بُعد پرستش تامین می شود. موضوعات احکام در فقه امامیه، قلمرویی همچون موضوعات عقایدی، معرفتی، اخلاقی، طبیعی، محاسباتی، حقوقی در ابعاد مختلف خانواده و معاملات و قضایی و جزایی و بین الملل و حقوق اساسی، و همچنین موضوعات سیاسی، تعلیم و تربیت، اقتصادی، عبادی، شخصی، جِهاد و دفاع و نظامی و حکومی دارد و با این قلمرو فقه امامیه استعداد سکولاره شدن چه سکولار جَلّی و چه سکولار خفی در قالب سکولاریزم اسلامی را ندارد واساسا سکولاریزم، مستلزم تفکیک بین موضوعات مذهبی و سیاسی و حکومی و دینی است که تنها در بستر تفکیک کلیسا و کنیسه از دولت بر مبنای غربی از مذهب ممکن است تقریری بشود. ابعاد برنامه ریزی و تقنین دولت ها، اجرا و تنفیذ حکومت ها، دادگستری و قضایی حاکمیت ها، همه در فقه ما واجد موضوع است و لذا فقه امامیه نه تفکیک جغرافیایی واتیکانی را می پذیرد و نه تفکیک معرفتی سکولاری را تا بخواهد در غیر عبادات با مبانی پوپولیسمی یا سوسیالیسمی یا کاپیتالیسمی حرکت کند‌. سکولاریزم اسلامی می تواند به صورت سکولاریزم مخفی باشد که گاهی در پرده رهاورد مشروطیت و مانند آن پنهان می شود و تلاش برای تولید فقه برای حل مسائل معاصر را از دست می دهد.

درس گفتار جستاری در استعداد فقه امامیه در حل مسائل معاصر_جلسه پنجم

باسمه تعالی خلاصه جلسه ششم درس گفتار جُستاری در استعداد فقه امامیه در حل مسائل معاصر ساختار شناسی فقه امامیه استعدادی دیگر برای آن در حل مسائل معاصر است. توجه به ساختار فقه پس از عصر فقه ماثور در کتاب های المراسم دیلمی، الکافی حلبی، المهذب ابن براج به طور واضح پیدا شده است و بعد از آن نیز توسط محقق حلی(ره) در شرایع و شهید اول(ره) طرح و به کار بسته شده است. فیض(ره) در مفاتیح و سید جواد عاملی نیز به عبادات و عادات و معاملات و سیاسات به عنوان ساختار فقه اشاره کرده اند؛ البته نباید ساختار فقه را در این اندازه محدود دانست بلکه منظور ما از ساختار فقه امامیه مجموعه ساختار های کلان و خُردی است که در لابه لای تقسیمات در ابحاث فقهی به چشم می خورد. ساختار های کلان فقهی در فقه امامیه با توجه به مسئله دنیا و آخرت، قرب الهی، نفع و ضرر و مقاصد شریعت تحقق یافته است اما لازم است برای نقشه نگاری فقه مطلوب در دنیای معاصر از نقشه برداری فقه سنتی استفاده کنیم. (نقشه برداری منبعی) و (نقشه برداری مخزنی) در کنار (نقشه برداری منهجی و مقصدی)، استعداد فقه امامیه در بُعد ساختار است که شناخت آن برای (نقشه نگاری مجرایی) و (ساختارسازی اجرایی) ضرورت دارد. ترسیم نقشه دانش فقه مقدمه مدیریت دانش فقه است و برای کشف نقشه صحیح راهبردی و کاربردی کلان و خُرد در حل مسائل معاصر و تعیین دامنه آن باید فقه آرمان ها، فقه راهبردها و اهداف و رویکرد ها، فقه مفرداتی داده ها و اطلاعات، فقه روابط داده ها را معیار طراحی نقشه فقه در حل مسائل معاصر بدانیم. نقشه دانش فقه باید در خدمت تولید، حمایت و توسعه فقه باشد که این امر در پایگاه عملیاتی حوزه فقاهت و کارگاه نقشه نگاری براساس اجتهاد صحیح تحقق می یابد و کسی که بی ساختاری برای فقه را علامت معاصرت فقه می داند حسن ذاتی نظم و تنظیم مسائل و مباحث علمی را انکار کرده و عملا قائل به هرج و مرج دانش شده است.