ویژگی های کتاب رجال تفسیری
🔹 اولین کتاب رجالی به زبان فارسی
اما در ارتباط با ویژگی‌های این کتاب اولین ویژگی اش این است که #نخستین_کتاب_رجالی است که به #زبان_فارسی نوشته شده است. علاقه مندان اطلاع دارند که تمام کتاب های رجالی ما عربی است، به این جهت که علم رجال یک عمل خاصی بوده و مشتریان و مخاطبان شان هم یک قشر خاصی بوده اند. فضلای حوزه که درس خارج فقه می رفتند با روایات فقهی ارتباط داشتند و اولین مساله این بود که این روایت را از نظر سندی بررسی کنند و لذا نیاز داشتند به کتاب های رجالی مراجعه کنند تا اطلاعاتی از راویان آن روایت فقهی بیابند.
به این سبب تمام کتاب های رجالی -از قدما گرفته تا کتاب های رجالی متاخران و معاصران- به زبان عربی بوده است اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و تاسیس مراکز مختلف آموزشی و پژوهشگاهی چه در حوزه چه در دانشگاه و احیای علوم مختلف قرآنی و حدیثی، مخاطبان این علم توسعه پیدا کردند، لذا نیاز بود که یک کتاب رجالی آن هم به زبان فارسی در اختیار باشد و #آیت_الله_جوادی_آملی این خلأ را احساس کردند، چنانچه ایشان در #تفسیر_تسنیم هم این نگاه را داشتند.
در رابطه با رجال نیز همینطور، نظر ایشان به فارسی بودن اثر بود، لذا اولین ویژگی این است که نخستین کتاب رجالی است که به زبان فارسی نوشته شده، البته معنی اش این نیست که مباحث رجالی فارسی نداریم، محققان و پژوهشگران مختلفی هستند که کتاب‌هایی نوشته اند اما هرکدام از آنها به بخشی از مباحث رجالی اشاره کرده‌اند و نسبت به راویان حدیث یک کتاب رجالی به زبان فارسی نداشتیم و لذا این امر از ویژگی های بسیار مهم چنین اثری است.
🔹 محور بودن یک تفسیر روایی
دومین ویژگی اش این است که با #محوریت_یک_تفسیر_روایی نوشته شده و محققان و پژوهشگران می دانند کتاب های رجالی با محوریت روایات کتب فقهی یعنی کتاب کافی، تهذیب الأحکام، استبصار و من لا‌یحضره الفقیه نوشته شده بودند، چون این چهارکتاب بیشترین روایات فقهی را در خودشان جا داده‌اند و در حوزه‌ها توجه فقها، مجتهدان و فضلا به این روایات بوده و لذا جامع الرویات محقق اردبیلی در قرن یازدهم با محوریت کتب اربعه نوشته شده بود. همچنین معجم رواة الحدیث #آیت_الله_خوئی -که خودش یک فقیه بزرگی بوده- در عصر ما با محوریت کتب اربعه نوشته شده اما نیاز بود یک کتاب رجالی داشته باشیم که محور را یک کتاب تفسیر روایی قرار بدهد. این بی سابقه است وجود نداشته، لذا #آیت_الله_جوادی_آملی به این خلأ توجه کرده و یک تفسیر روایی به نام تفسیر کنز الدقائق را محور قرار داده و راویان این کتاب در رجال تفسیری معرفی شده است. این دومین ویژگی است که واقعا #بی_سابقه است.
🔹 استفاده از منابع رجال شیعی و سنی
سومین ویژگی‌ا ی که این اثر دارد، این است که ما در این نوشتار در معرفی راویان تنها به گفته ها و دیدگاه های رجالیون شیعه بسنده نکردیم، یعنی در منابعی که ما به آنها مراجعه می کردیم، این گونه نبوده که فقط به منابع رجالی شیعه بسنده کنیم، بلکه درکنارش به #منابع_اهل_سنت هم مراجعه داشتیم و لذا در کتاب با هر عنوانی که برخورد می کنید در پاورقی ارجاع به منابع داده شده است. ما منابع را دو بخش کرده‌ایم؛ منابع رجالی شیعه، منابع رجالی سنی. این بی نظیر و بی سابقه است و اینکه یک کتاب رجالی داشته باشیم که به هر دو منبع ارجاع دهد، بی سابقه است. به همین جهت #کتابی_مقارنه ای و تطبیقی است.
🔹 کاربردی بودن تمام مدخل ها
چهارمین ویژگی آن #کاربردی_بودن تمام مدخل‌هاست، یعنی چندمحوری که ما انتخاب کردیم طبقه راوی، استادان و شاگردان راوی، همین طور مذهب او و جرح و تعدیلش همه نقش کاربردی دارند. صرف بحث علمی محض نیست، مثلا در طبقه راوی بحث کرده ایم که این راوی کدام معصوم را درک کرده یا نکرده است؟ از کدام معصوم نقل روایت کرده یا نکرده و... ثمره این موضوع در کجا ظاهر می شود؟ ثمره اش در مسند و مرسل بودن یک روایت خودش را نشان می دهد، مثلا چرا استادان و شاگردان راوی را مطرح کرده ایم؟ برای اینکه می خواهیم توثیق راوی را بررسی کنیم، یکی از جاهایی که می توان به وثاقت وی پی ببریم این است که چه کسی از او روایت کرده است؟ اگر شاگرد راوی از اصحاب اجماع باشد یا از ثقات سه گانه، از آن استفاده می کنند.
چه ضرورتی داشت که مذهب و گرایش راوی را مطرح کنیم؟ برای اینکه این بحث میان علما و فقها مطرح است که روایت کدام راوی معتبر است؟ آیا راوی باید امامی باشد یا وثاقت تنها کفایت می کند؟ بعضی می گویند ما تنها به روایت راویان امامی عمل می کنیم اما بعضی می‌گویند نه، وثاقت کفایت می کند؛ می خواهد راوی امامی باشد یا غیرامامی، پس در هر صورت نیاز است که یک فقیه و یک محقق و پژوهشگر در جریان مذهب راوی قرار بگیرد.
پیشینه کتاب رجال تفسیری
🔹 کتاب های فراوانی در زمینه #علم_رجال نوشته و همین سبب شده است #آیت_الله_جوادی_آملی که سه دهه از عمر بابرکت خود را صرف تالیف کتاب ماندگار #تفسیر_تسنیم کرده‌اند، به این موضوع مهم هم توجهی ویژه پیدا کنند، چون یکی از روش‌هایی که در تفسیر قرآن به کار گرفته می‌شود تفسیر روایی و بهره‌گیری از روایات در تفسیر آیات است. چنانچه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان مبحث مستقلی تحت‌عنوان «بحثٌ روایی» منعقد کرده است. #آیت_الله_جوادی_آملی هم در تفسیر تسنیم ضمن اینکه از روش «تفسیر القرآن بالقرآن» بهره می‌گیرد، بابی را مستقلا اختصاص به بحث روایات داده و از آنجا که این روایات تفسیری -چنانچه اشاره کردیم- درطول تاریخ دچار آسیب هایی شده، ایشان احساس کرده است روی #راویان_تفسیری هم باید کار جدی صورت بگیرد، چون کارهایی که تاکنون شده مربوط به روایات فقهی می شود.
به همین جهت این کار حدود 10 سال قبل آغاز شد. اصول و راهکارهای کلی از جانب ایشان داده شده بود. براساس راهکارهایی که ایشان داده بودند، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب که از تفاسیر معروف روایی به حساب می آید، محور کار قرار گرفت.
چهارهزار راوی استخراج کرده‌ایم و بنا شد درباره هریک از آنان بحثی داشته باشیم. ابتدا درباره هر راوی یک گزارش اجمالی از شرح حال وی ارائه می دهیم و بعد بحث طبقه اش را مطرح می کنیم، بعد استادان و شاگردان او و بعد مبحث مربوط به مذهب و گرایشش را مورد بررسی قرار می دهیم. آخرین بحث هم #تبیین_جایگاه_حدیثی_هر_راوی از نظر توثیق و تضعیف است که آیا می‌شود به حدیث او اعتماد کرد یا نه؟
چند جلد از این کار چاپ شده و مورد توجه قرار گرفته و تاکنون دومقاله در معرفی این اثر نوشته شده‌اند؛ یکی در فصلنامه نقد کتاب، شماره 8 و دیگری هم در مجله علمی-پژوهشی علوم حدیث، شماره 97 که این دومقاله به معرفی این کتاب پرداخته اند و مبانی و قواعدی که در #توثیق_راویان به کار گرفته می شود در آنها ارائه شده است.
👇👇👇👇👇