♦️آیا آموزه های اسلامی برای زیست اخلاقی در فضای فجازی کاربرد دارد؟ ☘️به پاسداشت خجسته زادروز امام اخلاق و عدالت، علی(ع) فضای مجازی عرصه ای جدید برای کنشگری اخلاقی در دنیای امروز است. برای زیست اخلاقی در این فضا باید موضوعات، مسائل و چالش های اخلاقی مربوط به آن را شناسایی و برای آنها چاره اندیشی کرد. برای این کار علاوه بر عقل بشری، از آموزه هایی که در قرآن و حدیث و سیره و سنت پیامبرگرامی اسلام(ص) و اهلبیت ایشان(ع) وجود دارد هم می می توان استفاده کرد، چرا که این آموزه ها فرازمانی و فرامکانی است. ✅موارد زیر برخی از مهم ترین کاربردهای آموزه های اسلامی در این زمینه است: 🔻 1. تعیین شاخصه های زیست اخلاقی در فجازی: هریک از مرتبطان با فضای مجازی، از شهروند-کاربران عادی گرفته تا مدیران و مسوولان نهادهای حاکمیتی و غیرحاکمیتی، و مراکز و شرکت هایی که عهده دار کارهایی چون تولید نرم افزار و سخت افزار هستند، باید به مجموعه ای از اصول و قواعد اخلاقی پای بند باشند که برخی از آنها، مانند صداقت و راستگویی و پرهیز از فریبکاری یا آسیب و زیان رساندن به دیگران، آموزه هایی است که عقل بشری هم قادر به درک و تایید آنهاست، ولی شاخصه هایی هم وجود دارد که صرفا از منابع دینی قابل استخراج است، مانند: ناظر دانستن خداوند، تقوا و نظارت درونی، و کار برای خدا(اخلاص)، که هرکدام برای اخلاقی شدن فضای مجازی کاربرد جدی دارد. 🔻 2. حل چالش هایی چون #تزاحم_اخلاقی: برخی افراد هنگام تصمیم گیری در فضای مجازی یا درباره آن، با دوراهه ها و تردیدهایی مواجه می شوند. این تردیدها گاهی ناظر به انجام یا ترک یک رفتار است (مثلا شخص مردد است که آیا عضو یک شبکه بشود یا نه، یا یک مطلب را لایک و فوروارد بکند یا نکند) و گاهی ناظر به چند وظیفه است که انجام همه آنها به طور همزمان برایش مقدور «نیست» و باید دست به انتخاب بزند. مثلا یک مدیر دولتی برای دفاع از منافع مردم در سطح جهانی باید از شبکه های اجتماعی فیلترشده مثل فیس بوک و توییتر استفاده کند و از سوی دیگر این کار مستلزم نقض قانون یا حکم دور زدن فیلترینگ است. در این موارد می توان از مرجحاتی که در منابع دینی ذکرشده، یا از سیره رفتاری معصومین در موارد مشابه استفاده کرد؛ مانند صلح امام حسن(ع) یا پذیرش ولایت عهدی مامون از سوی امام رضا(ع) که حفظ اهداف دین و منافع کلان جامعه را مقدم داشتند. 🔻 3. تعمیق نظارت درونی و احساس مسوولیت نسبت به رفتار اخلاقی در فجازی: باتوجه به ساختار خاص فضای مجازی، و امکان ناشناس ماندن در این فضا، همچنین با توجه به امکان دور زدن نظارت های بیرونی از قبیل فیلترینگ، موثرترین راه برای اخلاقی شدن این فضا استفاده از نظارت درونی است که در آموزه های اسلامی با عناوینی چون تقوا، اعتقاد به عالم و ناظر بودن خداوند، و پاسخگو بودن انسان نسبت به کارهای خود در دنیا و آخرت به آنها اشاره شده است. این نظارت ها البته با نظارت بیرونی و احساس مسوولیت کاربران نسبت به یکدیگر منافاتی ندارد. آموزه هایی که در ادبیات دینی از قبیل «امر به معروف و نهی از منکر» مطرح شده است. 🔻 4. ترویج عملی دین اسلام و مکتب اهلبیت(ع): اخلاقی زیستن بروز و ظهور دینداری یک فرد یا جامعه است. از این رو عمل به اخلاق در فضای مجازی نوعی تبلیغ دین است. امام حسن عسکری(ع) خطاب به شیعیان می فرماید: هرگاه کسی از شما در سخنش راستگو باشد، و امانتداری کند، و با مردم خوش اخلاق باشد دیگران می گویند این شیعه است، و این مرا خوشحال می کند. پس تقوای الاهی پیشه کنید و مایه آراستگی ما باشید نه ننگ و زشتی. طوری عمل کنید که موجب #جلب_محبت دیگران به سوی ما شوید. 🔻 5. ارزیابی اخلاقی رفتار مرتبطان با فجازي: با توجه به معیارهایی از قبیل آنچه از امام حسن عسکری(ع) نقل شد، می توان مشخص کرد که کدامیک از رفتارهای کاربران شبکه های اجتماعی درست یا نادرست است. همچنین می توان سنجید که ادعای مسلمانی افراد در شبکه های اجتماعی چه اندازه مقرون به واقعیت است. ✅نکته آخر: با توجه به نوپدید بودن فضای مجازی استفاده به جا و به اندازه و درست از آموزه های اسلامی برای اخلاقی شدن این فضا نیازمند نوعی تخصص و مهارت است که می توان آن را #اجتهاد_اخلاقی نامید. به خاطر اهمیت این موضوع، آن را در یادداشتی مستقل بررسی خواهیم کرد. #حسینعلی_رحمتی 7 اسفند 1399 @harahmati

⭕️رهنمایان ره گم کرده: دشواره اخلاقیِ مواجهه با سلبریتی ها ♈️ الف) حضور «سلبریتی»ها امروزه بخشی (جدایی ناپذیر؟) از فضای مجازی شده است. از آن دسته از این افراد که از شهرت خود در راستای #اهداف_اخلاقی استفاده می کنند که بگذریم، نوع حضورِ بخش قابل توجهی از آنها تبدیل به یک معضل اخلاقی شده است. این معضل صرفا به خاطر گفتار و رفتار نادرست این افراد نیست؛ بلکه به خاطر «#چگونگی» برخورد با آنها «هم» هست. مواجهه با آنها انسان های اخلاق مدار را بر سر یک تزاحم اخلاقی (Moral Dilemma) قرار می دهد. توضیح مطلب این که: این افراد تشنه «دیده شدن» و جلب توجه هستند و شهرتی که از این راه به دست می آورند برای شان هم لذت بخش است هم ثروت آفرین. به همین خاطر: 🔻 اولا، برای #دیده_شدنِ بیشتر دست به هر اقدامی می زنند؛ از به اشتراک گذاشتن جزیی ترین مسائل زندگی شان، تا خبرسازی های راست و دروغ درباره خودشان و دیگران. «بُتِ عیّاری» هستند که برای دیده شدن هر لحظه به رنگی در می آیند. 🔻ثانیا، براثر اقبال دیگران کم کم نوعی #اعتماد_به_نفس_کاذب، احساس «خود همه چیز دان بودن»، و احساس مسوولیت برای «راهنما» و مرشد دیگران شدن به آنها دست می دهد. بر همین اساس در عرصه های مختلف ورود می کنند بدون این که صلاحیت لازم را کسب کرده باشند. یک روز شاعر می شوند، یک روز متخصص اخلاق و تعلیم و تربیت، یک روز حقوق دان، یک روز مبلغ دین، یک روز مصلح اجتماعی، یک روز منتقد سیاسی، یک روز روان شناس و مشاور خانواده، و یک روز فیلم ساز. 🔻ثالثا، کم کم #توهمِ «خودبرتر بینی» به آنها دست می دهد و گمان می کنند «همه» آنچه کمتر به مدد تلاش، و بیشتر به خاطر شهرت و ثروت، یا موقعیت جغرافیایی و خانوادگی «امکان» انجام آن را یافته اند «صِرفا» حاصل تلاش و زحمات طاقت فرسا و درایت و ذکاوت شان بوده، و اگر دیگران به چنین جایگاهی نرسیده اند به خاطر «بی دست و پا بودن» و بی عرضه گی خودشان بوده است. این توهم موجب نگاه از بالا به پایین و تحقیرآمیز به دیگران می شود. ♈️ب) با توجه به آنچه گفته شد، مواجهه با این افراد انسان های اخلاق گرا را بر سر یک دو راهی یا #تزاحم_اخلاقی قرار می دهد: 1. اگر به آنها بی توجهی کنند، این کار موجب تداوم توهمات آنها، جری تر شدن در تداوم کارهای نادرست، و جذب طرف داران بیشتر می شود. و این مطلوب آنان است. 2. اگر به آنها توجه کنند، نقد و بررسی آنها موجب جلب توجه دیگران می شود و این همان چیزی است که این دسته از سلبریتی ها از آن استقبال می کنند. برخی از آنها نه تنها از انتقاد دیگران پروایی ندارند بلکه گاه برای دیده شدن دست به سخیف ترین کارها می زنند. ♈️ج) چه باید کرد؟ هرچند با توجه به وضعیتی که ترسیم شد به نظر می رسد هرگونه مواجهه با این افراد در ظاهر به نفع آنان است، ولی روش دوم در مجموع درست تر است. یعنی همه کسانی که دغدغه زیست اخلاقی شهروند-کاربران در فضای مجازی و فضای فیزیکی را دارند نباید نسبت به گفتار و رفتار این دسته از مشهورانِ فضای مجازی بی تفاوت باشند. «مواجهه انتقادی» نسبت به این افراد یک وظیفه اخلاقی و مسوولیت اجتماعی است و منافع آن برای جامعه (و حتی برای خود این افراد) از مضراتش بیشتر است. 🔻البته این رویکرد انتقادی باید ناظر به دو گروه باشد: 1. خود این سلبریتی ها: نقد اینها موجب می شود که به اندازه ای که وجدان اخلاقی شان بیدار است نسبت به #اصلاح رفتارهای خود اقدام کنند. 2. کاربران شبکه های اجتماعی: گوشزد کردن مسوولیت اخلاقی این افراد و افزایش سواد رسانه ای آنها موجب می شود که در مواجهه با سلبریتی ها رویکردی انتقادی داشته باشند و از کارهایی که موجب تشجیع و ترغیب آنها به کارهای نادرست می شود (مانند عضویت در کانال ها و صفحات شان، ارسال مطالب این افراد برای دیگران، و لایک و کامنت گذاری تاییدآمیز ذیل پُست های شان) خودداری کنند. ✍️ حسینعلی رحمتی 18 آبان 1400 @harahmati