💢 شیعه حسینی، و زیست اخلاقی در فضای مجازی (۱) (به یاد پدر و مادر سفرکرده ام؛ که مرا درس آموز مدرسه حسینی کردند) 🔻 1. فضای مجازی عرصه نوین زندگی انسان امروز است. از این رو در این فضا هم، مثل فضای فیزیکی، مراعات اصول اخلاقی امری لازم و ضروری است. اما سوال این است: «بایدها و نبایدهای زیست اخلاقی در این فضا را از کجا به دست آوریم؟». برای این کار، افزون بر آموزه های عقلانی، از گفتار و کردار پیشوایان دینی نیز می توان بهره گیری کرد. این کار برای کسانی که خود را مقید به سلوک دینی و پیروی از پیامبر گرامی اسلام(ص)‌ و امامان معصوم(ع) می دانند دست کم از نظر ایجاد انگیزه اخلاقی نقشی به سزا دارد. 🔻2. هرچند فضای مجازی و فناوری های ارتباطی جدید در صدر اسلام وجود نداشته است ولی برای کسانی که اعتقاد به جاودانگی دستورات اسلامی و الگو بودن پیشوایان دینی دارند، سیره و سنت آن بزرگان برای این فضا هم کاربرد دارد (همان طور که اندیشه های اخلاقی فیلسوفانی که قرن ها پیش زندگی می کرده اند امروزه برای فیلسوفان فضای مجازی کاربرد دارد). اما کاری که فیلسوفان اخلاق فضای مجازی باید انجام دهند آن است که با بهره گیری از نوعی «اجتهاد و بصیرت اخلاقی»، گفتار و رفتار اخلاقی آن پیشوایان را به زبان امروز و متناسب با فضای مجازی بازتعریف، مصداق یابی و بومی سازی کنند. 🔻3. از بین پیشوایان دینی، زندگی و زمانه امام حسین(ع) برای علاقه مندان به آن حضرت و خاندانش بیشتر با محرم و عزاداری برای واقعه کربلا شناخته می شود، اما از این نکته مهم نباید غفلت کرد که هدف اصلی از بزرگداشت این حماسه، در واقع زنده نگاه داشتن و عمل کردن به ارزش ها و فضائلی است که آن حضرت برای احیای آنها جان عزیز خود و خاندان و یاران گرامی اش را فدا کرد. «فضای مجازی» یکی از مهم ترین عرصه هایی است که این ارزش ها باید در آن زنده نگاه داشته شود. از این رو، تدوین شیوه نامه زیست اخلاقی در این فضا با بهره گیری از معارف حسینی، یکی از مهم ترین وظایف اخلاق پژوهان علاقه مند به این مکتب است. اینها هستند که باید برای کاربران فضای مجازی توضیح دهند که اگر امروز امام و یارانش در بین ما زیست می کردند شیوه رفتارشان در فضای مجازی چگونه بود. اخلاق پژوهان فضای مجازی اگر بتوانند این نکته را که «شیعه حسینی شیعه اخلاقی است؛ حتی در فضای مجازی» برای کاربران این فضا تبیین کنند وظیفه خود را در این زمینه انجام داده اند. 🔻4. برای موفقیت در تبیین اخلاق حسینی (و به طور کلی معارف دینی) برای فضای مجازی، توجه به چند نکته لازم است: یک) آشنایی با سازوکارها و مناسبات حاکم بر فضای مجازی دو) شناخت مسائل، موضوعات و نیازهای اخلاقیِ مرتبطان با این فضا (به ویژه کاربران این فضا) سه) بازخوانی سیره و سنت حضرت اباعبدالله (ع) (و دیگران پیشوایان دینی) باتوجه به مسائل و چالش های اخلاقی مربوط به فضای مجازی، برای یافتن پاسخ ها و رهنمودهای لازم برای این مسائل چهار) ارایه راهکارهای یافته شده به مخاطبان، با ادبیات قابل فهم برای آنها و با ذکر مصادیق مناسب از فضای مجازی ✅ با توجه به آنچه گفته شد در قسمت های بعد، نمونه هایی از معارف حسینی را متناسب با اخلاق فضای مجازی بازخوانی خواهیم کرد. طبیعتا چون این گونه تلاش ها در ابتدای راه است بایستی از سوی اهل فن و فضل مورد ارزیابی قرار گیرد تا با تضارب اندیشه ها و انباشت تجارب، به مروز زمان «نظام اخلاقی اسلام درباره فضای مجازی»‌ شکل و شمایل لازم خود را پیدا کند. ان شاءالله. ✍️حسینعلی رحمتی 8 مرداد 1401 (اول محرم 1444ق) @harahmati #شیعه_اخلاقی

💠 شیعه حسینی، و زیست اخلاقی در فضای مجازی (2) ✅هدف گذاری درست؛ لازمه فعالیت اخلاقی در فضای مجازی 🔻 1 . یکی از درس های نهضت حسینی برای زیست اخلاقی در فضای مجازی، انتخاب «اهداف» ارزشمند برای فعالیت در این عرصه است . امام حسین(ع) با صراحت اهداف حرکت خود را مشخص کرده است: «أللّهُمَّ إنّكَ تَعْلَمُ إنَّهُ لَمْ يَكُنْ ما كانَ مِنّا تَنافُسا فى سُلْطانٍ وَ لاَ الْتِماسا مِنْ فُضُولِ الْحُطامِ وَلكِنْ لِنَرُدَّ المَعالِمَ مِنْ دينِكَ وَ نُظْهِرَ الاْءصلاحَ فى بِلادِكَ وَ يَأْمَنَ الْمَظْلُومُونَ مِنْ عِبادِكَ وَ يُعْمَلَ بِفَرائِضِكَ وَ سُنَنِكَ وَ أحْكامِكَ»؛ خداوندا! تو آگاهى كه آنچه به دست ما صورت گرفت نه به طمع پادشاهى و جاه بود، نه به طلب ثروت و مال، بلكه ما خواستيم تا نشانه هاى راه دينت را ارائه دهيم، و در شهرهاى تو اصلاح را آشكار كنيم، تا بندگان مظلوم تو در امنيت باشند و به فرائض و سنت¬ها و احکام تو عمل کنند» (تحفالعقول،‌ص 329). 🔻 2. بنابراین، یکی از لوازم حسینی زیستن در فضای مجازی آن است که هرگونه فعالیت ما در این فضا، چه به صورت فردی (مانند گذاشتن یک پست یا انتشار یک تصویر)، چه گروهی (مانند مشارکت در چالش های اینترنتی) در راستای اهداف اخلاقی باشد. 🔻 3. مشخص کردن هدف، یک وظیفه اخلاقی هم محسوب می¬شود چرا که تکلیف دیگران را برای همراهی یا عدم همراهی با یک فعالیت مشخص می کند، و آنان را از افتادن در دام فعالیت های ناآگاهانه و کورکورانه در امان می دارد. آنها براساس اهدافِ مشخص شده تصمیم می گیرند که مثلا عضو یک گروه یا کانال بشوند یا نه، یک صفحه را در شبکه های اجتماعی فالو بکنند یا خیر، یک مطلب را لایک بکنند یا نکنند، یک محتوا را برای دیگران ارسال کنند یا این که آن را نادیده بگیرند. مدیران گروه ها و صفحه ها هم براساس هدف یا اهدافی که یک کاربر دارد می توانند به او اجازه ماندن و فعالیت بدهند یا به او اخطار دهند و حتی او را اخراج و حذف کنند. نهادهای حاکمیتی هم براساس اهداف اعلام شده از سوی سایت ها و شبکه ها می توانند درباره موافقت یا مخالفت با فعالیت آنها در فضای مجازی تصمیم گیری کنند. همچنین هدف ها هستند که«ابزار و روش ها» را معلوم می کنند، و زمینه ارزشداوری و قضاوت اخلاقی درباره گفتار و رفتار افراد در فضای مجازی را مشخص می کنند. به این ترتیب مشاهده می کنیم که تعیین اهداف برای هرگونه فعالیت در فضای مجازی تا چه اندازه می تواند تاثیرگذار باشد. 🔻 4. هدف وقتی ارزشمند و قابل دفاع است که از نظر اخلاقی قابل توجیه باشد. به عنوان مثال،‌ مواردی چون افزایش آگاهی شهروندان، آموزش مهارت های مورد نیاز زندگی، امر به معروف و نهی از منکر، حفظ محیط زیست، کمک به نیازمندان واقعی، شکوفا کردن استعدادها، گسترش اخوت و برادری در جامعه از جمله اهدافی است که از نظر اخلاقی قابل دفاع است. 🔻 5. آنچه گفته شد البته ناظر به وظایف تولیدکنندگان محتوا و مدیران گروه ها و سایت و صفحات فضای مجازی بود، اما کاربران هم در این زمینه وظایفی دارند؛ از جمله این که: قبل از انجام هر فعالیتی در این فضا (حتی در حد کارهای کوچکی چون لایک کردن) باید ببینند کمک به تحقق این اهداف، آیا به تحقق یک فضیلت اخلاقی می شود یا یک رذیلت اخلاقی ‌. 👈🏿توجه داشته باشیم که در فضای مجازی هم، مثل فضای فیزیکی، کوتاهی دیگران در انجام وظایف اخلاقی خود، مجوز غفلت یا تغافل ما از وظایف خودمان نمی شود. ✍️حسینعلی رحمتی 9 مرداد 1401 @harahmati #شیعه_اخلاقی

🌺 شیعه حسینی، و زیست اخلاقی در فضای مجازی (3) 🔹عزت نفس؛ حصارِ امنِ اخلاق مداری در فضای مجازی ♈️الف) یکی از موضوعات مهم در بحث اخلاق فضای مجازی، چگونگی تقویت کنترل درونی و صیانت داخلی کاربران در برابر وسوسه ارتکاب رذائل اخلاقی در این فضا است. از این رو برای وادار کردن کاربران به زیست اخلاقی در این فضا، بیش و پیش از نظارت های بیرونی و کارهایی چون فیلترینگ، بایستی در صدد تقویت اهرم هایی برای خودکنترلی و نظارت درونی بود. در سیره و سنت حضرت اباعبدالله(ع) خصیصه ای وجود دارد که می تواند به عنوان یکی از این اهرم ها مورد استفاده قرار گیرد. و آن «احساس عزت مندی» و «حفظ کرامت نفس» است. عزت نفس یعنی «حریم، حرمت و احترام» قائل شدن برای خود و ارزشمند دانستن شخصیت خویش. البته این را نباید با غرور و تکبر اشتباه گرفت. ♈️ب) افزون بر سلوک عملی آن حضرت که نشان دهنده این ویژگی است، ایشان در سخنان خود نیز بارها بر اهمیت و ضرورت حفظ عزت¬ و کرامت¬ در زندگی تاکید کرده است. به عنوان مثال، فرموده: «مرگِ با عزّت بهتر است از زندگی با ذلّت است» (مناقب ابن شهرآشوب، ج۴، ص۶۸)، یا سفارش کرده: «چیزی بر زبان تان جاری نکنید که از ارزش شما بکاهد».(جلاءالعیون،ج 2، ص205). ♈️ج) احساس عزت¬مندی و صیانت از کرامت انسانی نه تنها یک وظیفه اخلاقی است که عاملی برای اخلاقی زیستن در فضای مجازی هم هست، چون مانع از ارتکاب رفتارهای غیراخلاقی در این فضا می شود. به عنوان مثال، کسی که برای شخصیت و وقت و زندگی و سرمایه خود ارزش و احترام قائل باشد، در فضای مجازی: 🔻 . 1. برای حضور در فضای مجازی «برنامه ریزی» و «هدف گذاری»، و «اولویت بندی» می کند. 🔻 2. «قوه نقادی» را در خود تقویت می کند و قبل از پذیرش هر مطلب یا قضاوت درباره دیگران، ابتدا از صحت خبر، اتقان منبع آن، و مستند و مستدل بودنش اطمینان حاصل می کند. 🔻 3. قدرتِ «نَه» گفتن را در خود تقویت می کند. قبل از پذیرش دعوت دیگران برای عضویت در یک کانال، گروه و صفحه، یا انتشار یک مطلب، ابتدا ابعاد و جوانب و پیامدهای آن را می سنجد. 🔻 4. وقت خود را صرف مطالعه مطالب زرد و بی ارزش یا کم فایده نمی کند. 🔻 5. عضو گروه ها و کانال هایی نمی شود که افراد بی مایه و کم عمق در آن عضویت دارند. 🔻 6. از مشارکت در گفت و گوهای بی فایده ای که به جدل می انجامد، یا مشاهده ویدیوها و لایوهایی که چیزی بر دانش او نمی افزاید خودداری می کند. 🔻 7. از افراط در شوخی (به صورت کلامی، تصویری، یا متنی) که موجب می شود از چشم دیگران بیافتد پرهیز می کند، و به طور خاص نسبت به شوخی با مقدسات دینی، شخصیت های محترم، و شوخی های جنسیتی و قومی حساسیت بیشتری نشان می دهد. 🔻 8. از اظهار نظر درباره موضوعاتی که تخصص و اطلاعات کافی و متقن ندارد، و موجب بی اعتبار شدن او نزد دیگران می شود، دوری می کند. 🔻 9. برای دیگران هم، مثل خودش، شخصیت و احترام قائل است، و از هرگونه گفتار و رفتار توهین آمیز نسبت به آنها خودداری می کند. اگر هم مرتکب خطایی شد، از مخاطب خود عذرخواهی کرده و در صدد جبران بر می آید. 👈🏿 10. و بالاخره این که: عزت و احترام خود نزد کاربران فضای مجازی را به عنوان یک «سرمایه»‌ لحاظ می کند که با توجه به ساختار این فضا، همواره در معرض آسیب جدی است و بایستی به طور مداوم از آن محافظت کند؛ چرا که می داند در این فضا با یک حرکت نادرست، حتی اگر به ظاهر کوچک و در حد یک لایک، ارسال یک ایموجی و استیکر، یا انتشار یک خبر نامطمئن باشد، «هفتاد سال عبادت یک شب به باد میره!» (شعر از: افشین یدالهی). ✍️حسینعلی رحمتی 10 مرداد 1401 @harahmati #شیعه_اخلاقی

⭕️ شیعه حسینی، و زیست اخلاقی در فضای مجازی (4) 🔹 نقش «معادباوری» در تقویت انگیزش اخلاقی کاربرانِ فضای مجازی الف) یکی از دغدغه های اصلی اخلاق اندیشان و اخلاق پژوهانِ فضای مجازی یافتن راهکارهایی برای واداشتن کاربران این فضا به مراعات فضائل و پرهیز از ارتکاب رذائل اخلاقی در این فضا است. اما چالشی که در این راه وجود دارد آن است که اولا این فضا چندان نظارت پذیر نیست، ثانیا راهکارهای بیرونی از قبیل نظارت والدین بر فرزندان یا فیلتر کردن سایت ها و شبکه ها به راحتی قابل دور زدن است. از این رو، بایستی بیشتر به دنبال راهکارهایی بود که ناظر به درون شخص باشد. مزیت این راهکارها آن است که اجرایی شدن آن فقط و فقط به خواست و میل درونی خود کاربر بستگی دارد و به همین خاطر انگیزه اش برای عمل کردن به آنها زیاد است. ب) از دین و باورهای دینی هم می توان برای تقویت نظارت درونی و انگیزه سازی برای پرهیز از کارهای نادرست در فضای مجازی بهره فراوان برد. امام حسین(ع) در مواضع مختلف و با بیان های گوناگون راهکاری را برای درست زندگی کردن ارائه کرده اند که امروز می توانیم از آن برای زیست اخلاقی در فضای مجازی هم استفاده کنیم. سخنان امام را، که ناظر به مسئله «زودگذر بودن دنیا» و در پیش بودن «مرگ و زندگی اخروی» است، می توان تحت عنوان «معادباوری» نام¬گذاری کرد. مثلا ایشان پس از اشاره به مرگ انسان های گذشته، می گوید: ای فرزند آدم! «به یاد مرگ و جایگاه خودت در قبر باش. خود را محضر خداوند ببین، در حالی که اعضا و جوارح ات علیه تو شهادت می دهند در روزی که قدم ها لغزان است، و قلب ها از وحشت به گلو ها می رسد،‌ چهره برخی سفید و چهره برخی سیاه می شود،‌ اسرار هویدا، و میزان عدل بر پا می شود» (دیلمی، ارشاد القلوب، ج۱، ص 29-30). ج) انسان معادباورِ می تواند نسبت به دیگر کاربران فضای مجازی انسانی اخلاقی تری باشد، چرا که: 🔸1. معتقد است همه کارهای خوب و بد او در این فضا در نامه اعمالش ثبت می شود، و در آخرت نسبت به تک تک آنها باید پاسخ¬گو باشد و تشویق یا تنبیه می شود؛ حتی اگر بتواند در این دنیا کوکی ها (cookies) یا جای پای فعالیت های خود در فضای مجازی را پاک کند. 🔸2. می داند کارهای درست یا نادرست او در این فضا در آخرت، آشکار و محاسبه می شود. و حتی اگر با هویت ناشناس هم در فضای مجازی فعالیت کند و بتواند نظارت دیگران را دور بزند، نمی تواند خود را از نگاه نافذ خداوند (که در کمین گاه اوست) پنهان کند. 🔸3. بر این باور است که دنیا و اهل دنیا ماندگار نیستند و بقا مختص ذات خداوند است؛ از این رو فعالیت هایی را که از طریق فضای مجازی انجام می دهد به خاطر رضایت خداوند انجام می دهد، نه رضایت اعضای کانال یا صفحه مجازی اش،‌ یا خرید لایک و کامنت و تبلیغ و تشویق دیگران. 🔸4. در نگاه او،‌ کاربران فضای مجازی «اعضای خانواده خداوند» هستند. از این رو، همان گونه که حرمت و احترام صاحب¬خانه را نگه می دارد، با خانواده او هم مهربان است و قبل از انتشار هر پیام یا نظر در این فضا دقت می کند که مبادا موجب توهین و تحقیر و بی احترامی نسبت به آنها شود. 🔸5. می داند که در آخرت، اعضا و جوارح او نسبت به کارهایی که انجام داده شهادت می دهند. به همین خاطر مواظبت می کند که مبادا در فضای مجازی چشم او هر مطلبی را ببیند یا گوش او هر صدایی را بشنود، یا دست او بر روی هر لینک و پیوندی کلیک کند. 🔸6. نسبت به مراعات «حق الناس» حساسیت ویژه ای دارد، چرا که می داند در قیامت خداوند اگر حق خود بگذرد از حقوق دیگران تا وقتی رضایت نداده اند نمی گذرد. از این رو نسبت به وقت و هزینه ای که دیگران برای استفاده از مطالب ارسالی او مصرف می کنند احساس مسوولیت می کند،‌ و دقت می کندکه مبادا با کارهایی چون ارسال مطالب بی فایده یا کم فایده یا غیرمرتبط با موضوع گروه، گفت و گوهای جدل آمیز و بی ثمر، وقت و سرمایه دیگران را ضایع کند. 🔸7. چون می داند که روزی باید پاسخگوی کارهای خود در فضای مجازی باشد سعی می کند کار این دنیا را به آن دنیا واگذار نکند. به همین خاطر، اگر با گفتار و کردار خود در فضای مجازی موجب تضییع حق الله شد با توبه و انابه به درگاه حضرت حق و انجام کارهای نیک، خطای خود را جبران کند. و اگر حق الناس را زیر پا گذاشت، به هر طریق که ممکن است در صدد جبران خطای خود و جلب رضایت صاحبان حق برآید. ✍️حسینعلی رحمتی 11 مرداد 1401 @harahmati #شیعه_اخلاقی

♦️شیعه حسینی و زیست اخلاقی در فضای مجازی (5) ✅«خودبرتربینی»؛ پاشنه آشیلِ اصلاحات اخلاقی در فضای مجازی ✅الف) شناخت موانع و چالش های فراروی اخلاقی سازی فضای سایبر یکی از وظایف اخلاق پژوهانِ فضای مجازی است. در این یادداشت با بهره گیری از سخنان امام حسین(ع)، «خودبرتربینی» به عنوان یکی از این چالش ها مورد بررسی قرار می گیرد. امام می فرماید: «مبادا از كسانى باشى كه از گناه ديگران بيمناك¬اند، و از كيفر گناه خود آسوده خاطر» ()، مکاتیب الائمه(ع)، ج۳ف ص155). این سخن را می توان بهترین تعریف دانست برای افراد خودبرتربین یا کسانی که خود را از عذاب الهی در امان می بینند. ✅ب) این رذیلت اخلاقی هم وجه فردی دارد هم اجتماعی. در وجه فردی، شخص به خاطر توهمی که درباره میزان تقید اخلاقی و دینی خود، یا تصوری که از موقعیت شغلی، علمی، سیاسی و اقتصادی، یا تسلط خود بر فضای مجازی دارد، احتمال ارتکاب خطا توسط خودش در فضای مجازی را اندک، و، امکان سر زدن اشتباه از سوی دیگران را زیاد می داند. از این رو همواره نگران است که مبادا دیگران در این فضا مرتکب کارهایی شوند که از نظر او خطاست. اما خودبرتربینی اجتماعی به این معناست که کاربر فضای مجازی نسبت به افراد و گروه هایی که با آنها نوعی نسبت و هم¬گرایی فامیلی، شغلی، قومی، مذهبی، سیاسی، و جغرافیایی دارد بسیار خوش بین است و درست بودن کارهای آنها را مفروض می گیرد، اما در مورد کسانی که بیرون از دایره این افراد هستند بسیار حساس است و درباره آنها «مو را از ماست می کشد». ✅ج) درواقع، کاربرِ خودبرتربین: 🔻 1. نسبت ها و تعلقات سیاسی و شغلی و فامیلی و مانند آن را معیار قضاوت اخلاقی درباره کاربران فضای مجازی قرار می دهد، نه اصولی چون صداقت و راستگویی، حق گویی، و تقوا را. 🔻 2. مطالب دیگران را به چشم یک کارآگاه تیزبین یا مامور بهشت و جهنم بررسی می کند، ولی مطالب خود یا هموندانش را بدون بررسی و تامل می پذیرد و چندان در صدد نقد آنها بر نمی آید. 🔻 3. از دیگران برای هر مدعا یا در قِبال ارسال هر پست شان مطالبه دلیل و لینک مطلب می کند، ولی از کنارِ محتوای بدون سند و مدرک هم¬وندان خودش به راحتی گذر می کند. 🔻 4. سواد رسانه و قوه انتقادی ندارد؛ اگر هم داشته باشد آن را بیشتر ابزاری برای پیش گیری از لغزش دیگران یا نقد و تخطئه آنها می داند تا اصلاح رفتارهای خود. 🔻 5. زبانش نسبت به دیگران تند است و بی پروا. از این رو به کار بردن هر تعبیر نامناسب یا ایموجی و استیکرهای برخورنده را برای آنها مجاز می داند، ولی برای هموندانش از عبارت های نرم و ملایم و تصاویر تاییدآمیز استفاده می کند. لایک هایش بیشتر برای هموندان است و دیسلایک ها برای دیگران. 🔻 6. به «نیت خوانی» توجهی ویژه دارد. عمل هم¬وندانش را حمل به صحت می کند و برایش توجیه و محمل می تراشد ولی گفتار و رفتار دیگران را ناشی از خبث باطن، فریب خوردگی، شیطنت و مصداق سوءاستفاده از فضای مجازی می داند. درباره دیگران قضاوت قطعی و حتی قصاص قبل از جنایت می کند ولی درباره هم¬وندان خود حساس است که مبادا غیبت آنها شود یا حقی از ایشان ضایع شود. 🔻 7. چون خواسته یا ناخواسته خود را بر حق و دیگران را همواره در معرض خطا می داند، همچنین به خاطر توجه بیش از اندازه به دیگر کاربران، هم از یاد خداوند، هم از اصلاح خطاهای خود در فضای مجازی غافل می شود (امام علی (ع): «يَا أَيُّهَا النَّاسُ طُوبَى‏ لِمَنْ‏ شَغَلَهُ‏ عَيْبُهُ‏ عَنْ عُيُوبِ النَّاس‏» (نهج البلاغه، 1414ق: 255). در نتیجه، نه تنها سخنان او در دیگران تاثیری ندارد، که خودش نیز همواره در زنجیره ای از کارهای غیراخلاقی در این فضا گرفتار می شود. ✍️حسینعلی رحمتی 30 مرداد 1401 @harahmati #شیعه_اخلاقی