گنجینه معارف آزادی از دیدگاه امام علی علیه السلام تاریخ انتشار : 1389/1/19 بازدید : 8484 منبع : فصلنامه معرفت، شماره 39 , داعی نژاد، محمد علی عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمه الله چکیده: در این نوشتار، به مقایسه میان آزادی سکولار با آزادی دینی یا آزادی دنیاطلبانه با آزادی علوی پرداخته شده و نشان داده شده است که محتوا و مفهوم این دو نوع آزادی تفاوت های اساسی با یکدیگر دارند. آزادی سکولار از فلسفه مادی گرایانه و الحادی تغذیه می کند و در سودطلبی دنیوی شکل می گیرد، در حالی که آزادی دینی یا علوی در فلسفه الهی ریشه دارد و با عاقبت اندیشی انسان شکل می گیرد. برای روشن شدن این تفاوت ها، پس از تبیین و نقد مفهوم آزادی در فرهنگ و تفکر غربی، مفهوم آزادی در بینش امام علی علیه السلام و نیز نسبت سنجی آزادی با مفاهیمی از قبیل حقوق انسان، ایمان و دین، عقل و عقل گرایی، و عدل و عدالت ورزی پرداخته شده است. «آزادی » از بزرگ ترین موهبت های خداوند و از متعالی ترین ارزش های انسانی است; (1) از اصولی که هر انسانی در نهاد خود با آن مانوس است و پس از حیات از برترین نعمت های خداوند به شمار می رود. آزادی به عنوان یک کمال و ارزش انسانی، یک وسیله و گذرگاه است، نه هدف و توقفگاه. آزادی در طول تاریخ، همواره از مقوله ای حث برانگیز بوده و دغدغه خاطر بسیاری از اندیشمندان را فراهم آورده است. در دوره معاصر، در میان تمامی ملل، آزادی ازارزش و جایگاه ویژه ای برخوردار می باشد و هر ملتی خود را آزاد و طرفدار آن می داند و بدان افتخار می کند. امروزه عده ای با شعار آزادی، درصددند چنین القا کنند که حکومت دینی و حتی دین، مخالف آزادی است و سرگذشت غرب را پیش روی مسلمانان می نهند و اسلام را با مسیحیت و جامعه اسلامی و رهبران مسلمان را با جامعه قرون وسطای غرب و رهبران مسیحی آن مقایسه می کنند. اینان تفاوت های روشن میان اسلام و مسیحیت و جامعه ایران و غرب را نادیده می گیرند. برخی از خودباختگان و شیفتگان فرهنگ غرب بر این پندارند که غرب خاستگاه آزادی است و حال آن که دین اسلام در چهارده قرن پیش، گوهر آزادی را برای جامعه بشری به ارمغان آورده است. بدین روی، امروزه مساله آزادی، که مهم ترین مطلوب عصر جدید است، باید بیش از گذشته مورد تحلیل قرار گیرد و جایگاه و حدود آن در متون اسلامی مشخص گردد. یکی از بهترین راه ها برای این منظور، بررسی سیره و سخنان امام علی علیه السلام است که می تواند معنا و جایگاه «آزادی » را در اسلام روشن سازد. معنا و مفهوم «آزادی » برخی مفاهیم، هر چند بدیهی می نمایند، اما چندان روشن و دقیق نیستند و اندیشمندان تعریف یکسانی از آن ها ارائه نداده اند; از جمله این موارد، مفهوم «آزادی » است. چه بسا مواردی را که برخی از مصادیق «آزادی » می شمارند، عده ای دیگر عین «اسارت » بدانند و به عکس، مواردی را که برخی «محدودیت » می پندارند، برخی دیگر، «آزادی » نام نهند. شناخت مفهوم، اولین گام در مسیر داوری است و موضوع تحقیق و نقد را روشن می نماید و انسان را از گرفتاری در دام مغالطات نجات می بخشد. بسیاری از واژه ها به تدریج، تحولات معنایی زیادی یافته اند. آزادی نیز یکی از آن هاست. موریس کرنستون گفته است: «آزادی از گستره وسیع معانی ممکن برخوردار است » . (2) آیزایا برلین می گوید: تاکنون بیش از دویست تعریف برای آزادی ذکر شده است. (3) بنابراین، برای مشخص شدن معنای «آزادی » در دیدگاه حضرت علی علیه السلام و تمایز آن از آزادی در عرف جوامع غربی و تفکر غرب ابتدا باید به تبیین مفهوم آزادی در تفکر غرب و سپس نگرش امام علی علیه السلام در تفسیر و معنای آزادی پرداخت. مفهوم «آزادی » در غرب رابرتسون می گوید: نظریه پردازان سیاسی، «آزادی » را غالبا به دو نوع تقسیم می کنند: 1- آزادی منفی; 2- آزادی مثبت. آزادی منفی برفارغ بودن از موانع و محدودیت های خارجی یا بیرونی دلالت دارد و شعار آزادی رایج در کشورهای مردم سالار معاصر غربی و آزادی خواهی لیبرالیسم اصیل و بی پیرایه همین است. (4) فرانتس نویمان نیز در تعریف این قسم از آزادی می گوید: آزادی یعنی فقدان منع و این برداشت پایه نظریه لیبرال درباره آزادی است. این را می توان «آزادی منفی » یا «آزادی حقوقی » تعریف کرد. مراد از منفی، صفت بدی نیست، بلکه یعنی ناکافی. توضیح آن که به صرف داشتن چنین عنصری (فقدان مانع) نمی توان آزادی سیاسی را تبیین کرد. (5) فریمان درباره ناکافی بودن آزادی منفی همچنین می گوید: آزادی منفی لازم است، ولی کافی نیست; زیرا نمی گوید که می خواهیم از این آزادی به چه منظوری استفاده کنیم و جوهر و محتوای آزادی ما بناست چه باشد. (6) برخی دیگر از متفکران غربی، «آزادی سلبی » را چنین معنا کرده اند: قلمروی از کنش فردی که درآن، صاحبان قدرت حق ندارند فردراازکاردل خواه اش بازدارند یابه کاری که نمی خواهد وا دارند. (7) به هر حال، ی

ک معنای «آزادی » در تفکر غرب عبارت است از: فقدان منع و جلوگیری (8) که «آزادی منفی » یا «آزادی سلبی » نامیده می شود و پایه لیبرالیسم است که فیلسوفان انگلیسی آن را طراحی کرده اند. (9) اشکال این معنای از آزادی - چنان که برخی از فیلسوفان غربی نیز گفته اند - این است که متعلق آن مشخص نمی باشد و معلوم نیست ما می خواهیم از این آزادی (یعنی رهایی از مانع) به چه منظور استفاده کنیم (10) و یا چنان که عده ای دیگر از متفکران غربی گفته اند: «عادتمان این است که بگوییم آزادی خوب است. من برآنم که نباید در دم، به چنان تصدیقی قایل شد; زیرا آزادی های بسیار هست; همان گونه که قیود و موانع و بارهای بسیار است. » (11) وی در ادامه می گوید: «برخی از خوانندگان کتاب های فلسفی و سیاسی چندان به نام «آزادی » خو گرفته اند که هرگز به فکرشان نمی گذرد، بپرسند: «آزادی از چه؟ » (12) در نتیجه، دو ضعف اساسی مفهوم سلبی آزادی آن است که روشن نمی سازد که «آزادی از چه؟ » و «آزادی برای چه؟ » و همین ابهام زمینه بهره برداری نادرست و سوءاستفاده فرصت طلبان و دین گریزان را فراهم نموده است. اما معنای مثبت آزادی در تفکر غرب، در رابطه با عقل شکل می گیرد. برخی از تعاریف آزادی بر نقش خرد در اراده و انتخاب استوار است. از باب نمونه، برخی آزادی را چنین معنا می کنند: 1. انسان آزاد کسی است که تنها به موجب حکم عقل زندگی می کند. (اسپینوزا) 2. آزادی، خودانگیختگی عقل است. (لایب نیتس) 3. آزادی عبارت است از استقلال از هر چیز سوای قانون اخلاقی که توسط وجدان یا عقل عملی درک می شود. (کانت) 4. آزادی برای انسان، حکومت روح است. (پاولزن) (13) چنین معنایی از «آزادی » پیوند مستحکمی با انسانیت انسان دارد; زیرا تمایز اساسی انسان و حیوان در برخورداری او از عقل است. بر اساس این تعریف، اگر کسی از حاکمیت عقل بر وجودش محروم باشد، نه تنها از آزادی به معنای «رهایی و رفع موانع » سودی نخواهد برد، بلکه این نوع از آزادی وسیله ای مناسب برای تمنیات حیوانی او خواهد شد و در نهایت، به زیان او خواهد انجامید، بنابراین، تنها انسان های عاقل آزادند و آزادی تنها در پرتو عقل دست یافتنی است. دیوید رابرتسون این نوع آزادی را «آزادی واقعی » می نامد و درباره آن می گوید: ریشه و سابقه آزادی در اروپای قاره ای، که غالبا «آزادی مثبت » (14) نامیده می شود، در اندیشه یونان است و پس از آن، در فلسفه کمال بخش (15) اروپایی; مانندفلسفه هگل و کانت و دراین اواخر هم به ویژه در کارهای متفکران مارکسیست، به خصوص کسانی مانندمارکوزه دیده می شود. در این ها، برخلاف آزادی خواهی (لیبرالی) انگلیسی تکیه بر آزادی واقعی انتخاب درونی است، نه بر آزادی منفی و سلبی. (16) باید گفت: چنین معنایی از آزادی گامی به جلو در جهت شناخت درست مفهوم آن است. اما از آن رو که عقلانیت و خردگرایی غرب درفلسفه مادی گرایی و دین گریزی (سکولار) ریشه دارد، نمی تواند شکلی درست از آزادی ترسیم نماید، بلکه انسان محوری (اومانیسم) و استقلال و تکیه انسان بر عقل خویش در برابر خدا و وحی و تفسیر ابزاری از عقلانیت، موانع دیگری هستند در راه تحقق مفهومی درست از آزادی در مکاتب غربی.

حدادعادل: اکثریت قاطع مردم گفتند که ما کشور اسلامی می خواهیم استاد دانشگاه تهران به شبکه اینترنتی دانشگاه تهران گفت: 🔹ممکن هم هست که بعضی جاها جمهوریت و اسلامیت با هم دچار تعارض شوند 🔹قرار نیست کسی جلوی کسی بایستد. 🔹مردم اکثرا اعتقاد اسلامی دارند؛ ماه محرم و روز عاشورا ببینید چند نفر لباس سیاه به تن دارند؛ من دقت کردم از هر ١٠ نفر ٩ نفر. 🔹کسی که مجبورشان نمی کند لباس سیاه بپوشند. 💡 افزایش اطلاعات عمومی 👇 https://eitaa.com/joinchat/2690515265C84e75162a3

بعد ۴ماه این جاکش داره فرمایش میکنه

‍ ♦️زارعی، کارشناس مسائل خاورمیانه: در دو، سه ماه آینده با یک اسرائیل تجزیه شده مواجه می‌شویم/ با یک هزارم توان نظامی خودمان می‌توانیم روزگار اسرائیل را تیره و تار کنیم/ نتانیاهو تبدیل به یک سیبل برای یهودی های مخالف شده است سعدالله زارعی گفت: 🔺 ارزیابی شخصیت های اصلی رژیم صهیونیستی این است که اوضاع از کنترل خارج شده و حیات اسرائیل را تهدید می کند. 🔺یک نمونه اظهارات هرتزوگ رئیس رژیم صهیونیستی بود و یک نمونه اظهارات خود نتانیاهو بود که گفت اگر این اختلافات حل نشود اسرائیل در لبه پرتگاه قرار می گیرد. لاپید هم گفته در دو سه ماه آینده ما با یک اسرائیل تجزیه شده مواجه می شویم. 🔺یعنی غیر از اینکه فلسطینی ها موقعیت هایی برای خودشان دارند، حتی در بخش یهودی هم اسرائیل دو پارچه خواهد شد. دستگاه اطلاعاتی اسرائیل هم اعلام کرده با این اوضاع ما قطعا به سمت درگیری می رویم. 🔺بعضی ها هم گفته اند یک بار دیگر پروژه تشکیل دولت اسرائیل قبل از 80 سالگی به فرجام می رسد و … 🔴به کانال خبر فوری و مهم #بپیوندید 👇 https://eitaa.com/joinchat/2787246158C5099787f1d

🔴حمایت تمام قد نمایندگان مجلس انگلستان از سازمان تروریستی و خونخوار مجاهدین خلق ▪️باب بلکمن نماینده مجلس انگلیس شخصا به اشرف ۳ رفته و نامه حمایت ۲۵۰ نفر نمایندگان مجلس این کشور را تقدیم مریم رجوی کرده است. ▪️گروه منافقین که روزی در لیست تروریستی اروپا بود، امروز به امید اول براندازی، آشوب و خرابکاری در ایران تبدیل شده. 🌎نهضت جهانی مقاومت🌍 http://eitaa.com/joinchat/1357578243Cf32533097a 🆕آخرین اخبارمنطقه،جهان،جبهه مقاومت #نهضت_جهانی_مقاومت

🔴به یاد اربعین ▪️فلافل مکانیزه و خوشمزه در طریق المهدی قم،حرم تاجمکران 🌎نهضت جهانی مقاومت🌍 http://eitaa.com/joinchat/1357578243Cf32533097a 🆕آخرین اخبارمنطقه،جهان،جبهه مقاومت #نهضت_جهانی_مقاومت

همکار شارلوت در گاندو، بالاخره به دام نهادهای اطلاعاتی افتاد! خبـــرهای فـــوࢪی‌ مهم⇩⇩ ☑️ @Akhbar_Fori

هدیه من به اعضای یاران موعود😍 ولادت امام زمان مهدی موعودمبارک عیدتون مبارک💞🌺💐