🔅 قاعده «احسان» قاعده احسان را در ۵ ناحیه مورد مطالعه قرار می دهیم: - مدارک - مفاد - اتحاد یا مغایرت با قاعده عدم ضمان أمین - نقض های قاعده - تطبیقات قاعده #قاعده_احسان @Qabasat

#قاعده_چهاردهم 1⃣ مدارک الف) قرآن کریم معروف ترین دلیل اعتبار قاعده احسان، این فقره از قرآن کریم می باشد: «مَا عَلَى الْمُحْسِنِينَ مِنْ سَبِيلٍ». البته شأن نزول آیه شریفه متضمّن بر این فقره، بحث جهاد است اما پرواضح است که مورد، مخصّص نمی باشد؛ بنابراین می توان آن را مدرک مستحکمی برای اثبات اعتبار قاعده به نحو عامّ دانست. 📚 القواعد الفقهیة للبجنوردی: ۴/۱۰ ب) حکم عقل دلیل دوم عقل است. عقل برای خود مستقلاتی دارد و یکی از آن ها «هَلْ جَزَاءُ الْإِحْسَانِ إِلَّا الْإِحْسَانُ» می باشد؛ پاسخ نیکی به نیکی خوب است و پاسخ نیکی به بدی، قبیح و زشت. یک تطبیق این قانون، قاعده احسان است. چطور؟ چون اگر واقعاً انسان بداند که حیوان فردی در حال مرگ است و چنانچه به او رسیدگی نشود، حتماً تلف می‌شود؛ و او از روی احسان به آن حیوان آب و علف بدهد، همه عقلا او را تمجید می‌کند. حالا صاحب حیوان بیاید و بگوید چه کسی به تو اجازه دادن بود که این کار را بکنی؟ مردم او را ملامت خواهند کرد(زیرا کفران احسان می باشد). حکم به ضمان محسن در مورد احسانش، مانند همین مثال است که بیان شد. 📚 درس خارج فقه سبحانی: ۱۳۹۲/۱۱/۸ #قاعده_احسان @Qabasat

#قاعده_چهاردهم 2⃣ مفاد «ما علی المحسنین من سبیل» - «المحسنین» جمع معرّف به لام و مفید عموم است؛ «احسان» هم یعنی صدور قول یا فعل نیکو از شخصی نسبت به دیگری، حال با ایصال منفعت یا دفع ضرر. - «سبیل» هم نکره در سیاق نفی است که تمام افرادش باید منتفی شوند، اما مراد از آن چیست؟ مواخذه! یکی از انواع مواخذه هم ثبوت ضمان است. 🔅 بنابراین مفاد ترکیبی آیه شریفه چنین است: هر فعلی که از شخصی صادر می شود و مصداق «احسان» است، موجب ثبوت ضمان نیست گرچه فی حد نفسه یکی از اسباب ضمان باشد. 🔹 البته تذکر این مطلب لازم است: - چون ظاهر عناوینی که موضوع احکام قرار می گیرند، این است که «حقیقتشان» مورد حکم قرار گرفته؛ در مورد این قاعده هم احسان واقعی باعث عدم ثبوت ضمان می شود حتی اگر شخص نداند بلکه از انجام آن فعل قصد بدی و إسائه کند! 📚 القواعد الفقهیة للبجنوردی: ۴/۱۰ #قاعده_احسان @Qabasat

#قاعده_چهاردهم 3⃣ اتحاد یا مغایرت با #قاعده_عدم_ضمان_أمین مرحوم مراغی معتقد شده اند قاعده احسان، همان قاعده عدم ضمان امین است و تفاوتی ندارند. اما به نظر این مطلب صحیح نیست زیرا: - اولا «محسن» و «أمین» عامین من وجه هستند: الف) گاهی جمع می شوند مانند اینکه: زید اسب خود را پیش بکر به امانت گذاشته و هر روز می‌آمد علف و آب می‌داد، ولی یک روز نیامد و بکر تغذیه حیوان را بر عهده گرفت. اینجا بکر هم مؤتمن است و هم محسن. ب) گاهی شخص صرفا امین است: مانند فرض قبل در هنگامی که بکر تغذیه ای به حیوان ندهد. ج) و گاهی شخص صرفا محسن است، مانند اینکه اسب زید را در بیابان پیدا کرده و تغذیه او را بر عهده می گیرد تا صاحبش پیدا شود. - و ثانیا قاعده عدم ضمان امین مسقط ضمان است، اما در موارد قاعده احسان در واقعا اصلا سببی برای ثبوت ضمان وجود ندارد، پس خروج امین از حکم به ضمان، تخصیصی است اما خروج محسن، تخصصی. بلکه در همان مثال پیدا کردن اسب، اگر محسن نیت کند تغذیه ای که به حیوان می دهم تبرعی نیست، می تواند هزینه هایش را از مالک بگیرد هرچند حیوان بعد از مدتی بدون افراط یا تفریط تلف شود. 📚 درس خارج فقه سبحانی(با مقداری تغییر): ۹۲/۱۱/۷ #قاعده_احسان @Qabasat

#قاعده_چهاردهم 4⃣ نقض های قاعده الف) لقطه گفته شده بعضی از افعال است که مصداق احسان اند، اما در شریعت حکم به ثبوت ضمان در آن ها شده، مانند أخذ و تصدّق لقطه؛ خب این مساله با عمومیت قاعده سازگار نیست. توضیح: من اگر لقطه را پیدا کردم باید دست نزنم،‌ اگر دست زدم ضامن هستم یا باید صاحبش را پیدا کنم و برسانم واگر صاحبش پیدا نشد،‌ صدقه بدهم به نیت ضمان، که اگر صاحبش پیدا شد و به عمل من راضی شد اهلاً و سهلاً و اگر راضی نشد، من باید پولش را بدهم! - پاسخ مرحوم مراغی مرحوم مراغی می‌فرماید به این آدم از اول که دست روی لقطه می‌گذارد، می‌گویند دست نزن، اگر دست زدی هر نوع تصرف نیک هم بکنی ضامن هستی. بلی اگر به او گفته نشده بود، ممکن است بگوییم ضامن نیست. بنابراین، قاعده منتقض نیست، قاعده در صورتی منتقض است که این آدم نیکی بکند و بعداً بگوید تو ضامن هستی، اما اگر از اول مقید بکنند تصرفش را، احسانش را، در آنجا قاعده منتقض نیست. - پاسخ آیت الله سبحانی ما جواب دیگری می‌دهیم: آیا مراد از احسان،‌ کارهای دنیوی است یا کارهای اخروی؟ «مَا عَلَى الْمُحْسِنِينَ مِنْ سَبِيلٍ» می‌خواهد در باره دنیا بحث کند یا در باره آخرت؟ ظاهراً می‌خواهد در باره دنیا بحث کند، اگر یک نفر در دنیا به کسی نیکی کرد و از روی اتفاق نیکی و احسانش مصادف با ضرر شد، این آدم ضامن نیست. با این حساب وقتی شما مال مرا صدقه دادید که در آخرت به من اجر بدهند،‌ این جزء مصادیق آیه نیست. بله! از نظر عقلا احسان شمرده می‌شود اما موضوع قاعده احسانی دنیوی است نه مطلق احسان. 📚 درس خارج فقه سبحانی(با مقداری تغییر): ۹۲/۱۱/۱۲ #قاعده_احسان @Qabasat

#قاعده_چهاردهم 4⃣ نقض های قاعده ب) طبابت و معالجه نقض دوم راجع به عمل طبیب است. اگر طبیب واقعاً کسی را جراحی کرد و اتفاقاً این جراحی بر خلاف در آمد، فقهاء می فرمایند طبیب ضامن است مگر اینکه اخذ برائت کند، و حال آنکه طبیب احسان کرده. - پاسخ جواب این نقض دوم هم آن است که مراد از احسان در این آیه مبارکه، احسانی است که محسن در آن ذی نفع نباشد، یعنی کار یا برای خدا باشد یا برای وجدان، اما این طبیب که کار می‌کند، کارش برای دنیاست، بنابراین مسلماً اگر خلاف کرد ضامن است. بله! اگر طبیبی، فقط برای خدا و تبرعاً طبابت را انجام بدهد و هیچ چشم داشت دنیوی نسبت به مریض نداشته باشد،‌ ممکن است در آن مورد بگوییم ضامن نیست. 📚 درس خارج فقه سبحانی(با مقداری تغییر): ۹۲/۱۱/۱۲ #قاعده_احسان @Qabasat

#قاعده_چهاردهم 5⃣ تطبیقات قاعده برخی تطبیقات قاعده احسان چنین اند: ۱. اگر شخصی ببیند لباس فردی دیگر آتش گرفته و محافظت او از هلاکت یا سوختگی در گرو پاره کردن لباس است، می تواند آن قطعه را جدا کند بدون اینکه ضامن باشد ولو لباس بالکل از مالیت بی افتد. ۲. اگر سیلی ویرانگر به سوی منزل شخصی راه افتاد و بتوان با قرار دادن بعضی اسباب منزل در مسیر سیل، آن را منحرف کرد؛ می توان اقدام به این کار کرد و تلف آن وسایل موجب ضمان نیست. ۳. اگر یک کشتی در حال غرق شدن باشد و نجات آن متوقف بر ریختن برخی اموال صاحب کشتی در دریا باشد، می توان آن ها را ریخت و ضمانی هم در کار نیست. ۴. اگر پدری اقدام به اصلاح قناتِ باغ فرزند صغیرش کند اما به صورت اتفاقی آن قنات منهدم شود، حکم به ضمانش نمی شود. ۵. اگر حاکم مالی را که نزدش برای قضاء عبادات میتی سپرده اند، در اختیار شخص ثقه ای بگذارد اما آن شخص قبل از انجام عبادات فوت کند و مالی هم بر جا نگذارد؛ ضمانی متوجه حاکم نیست. ۶. اگر پدر یا جد، وسیله ای از مولّی علیه را کرایه بدهند(تا برای او کسب منفعت شود) اما این وسیله از بین رفت، آن ها ضامن نمی باشند. 📚 القواعد الفقهیة للفاضل: ۲۹۰ #قاعده_احسان @Qabasat

📚جزوه جامع #قاعده_احسان ❗️هر نوع استفاده جایز است، مشروط به قصد قربت. @Qabasat

#قاعده_احسان جلسه اول آیت الله العظمی سبحانی @Qabasat

#قاعده_احسان جلسه دوم آیت الله العظمی سبحانی @Qabasat

#قاعده_احسان جلسه سوم آیت الله العظمی سبحانی @Qabasat

#قاعده_احسان جلسه چهارم آیت الله العظمی سبحانی @Qabasat