اجتهاد و واقعیت‌های اجتماعی_۱ ✍️ امیر مهاجر میلانی 🔺 از تفطن‌های مهم شهید بزرگوار آیت‌الله صدر، توجه به جنبه‌های سوبژکتیو اجتهاد است. ایشان در تلاش است که این بصیرت معرفت‌شناختی را با دو واژه «ذاتی» و «موضوعی» منتقل کند. ❌ این دو مفهوم برای بسیاری از فقیهان و فقه‌آموزان نامانوس و فهم مختصات آن دو از حیطه مقدورات نظام آگاهی فقه‌محور فراتر است. به دیگر سخن فهم این دو مفهوم، آشنایی نسبتا زیادی با نظام آگاهی مدرن دارد و از این رو تا حدود زیادی برای بسیاری اندیشه‌ناپذیر است. 🔺گاهی از اساتیدمان می‌شنیدیم که شهید صدر، ترمنولوژی علم اصول را رعایت نمی‌کند. این بزرگواران، ذاتی و موضوعی را دو مفهوم نزدیک به شخصی و نوعی فهم می‌کردند و در مقام نقد شهید می‌فرمودند که چه نیازی به تغییر در این ادبیات است؟! 🔹🔸🔹 شهید صدر در کتاب اقتصادنا، در فصلی با عنوان «عملية الاجتهاد و الذاتیة»، به توضیح نسبت اجتهاد و واقعیت‌های اجتماعی می پردازد. برابرنهاد انتخابی برخی مترجمان آثار شهید برای این عنوان، «اجتهاد و اثر شخصیت مجتهد» است که به نظر گویا نمی‌رسد. 🔺بایستی در نظر داشت که در ادبیات عرب معاصر، گاهی ذاتی معادل سوبژکتیو (ذهنی) و موضوعی برابرنهاد ابژکتیو (عینی) است. ⚫️ ایشان در موارد متعددی یادآور شده است که فهم، تصدیق، ظهور و اجتهاد، هنگامی معتبر است که عینی باشند و نه ذهنی. اجتهادی که بر پایه ذهنیت، روحیات شخصی، مناسبات فرهنگی و حالات روحی مجتهد باشد، طبیعی است که معتبر نباشد. 🔴 ایشان در جای دیگر در مقام آسیب‌شناسی اجتهاد، به مثابه کنشی که می تواند متحمل سویه‌های جدی از ذهنیت شود و به اصطلاح سوبژکتیو باشد تاکید دارد که به هر حال مجتهد در هنگام اجتهاد، با ذهنیت، شخصیت، مناسبات فرهنگی و حالات روحی خاصی خود مشغول اجتهاد است. امری که به راحتی می‌تواند در فرآیند اجتهاد اختلال ایجاد کند (اقتصادنا، صص 370 و 383). 🔴 شهید صدر(ره) تاکید دارد که فقیه و اندیشمند اسلامی در برابر خود متونی را دارد که غبار تاریخ بر آنها نشسته است؛ این فاصله زمانی بسیار زیاد، در کنار تاثیر قهری و گریزناپذیر چارچوب‌های غیر اسلامی گذشته در فهم و صورت‌بندی مسائل بر اساس ویژگی و رهیافت‌های همین چارچوب‌ها، اجتهادِ واقع‌نما را به سهل ممتنع تبدیل کرده و زمینه‌ساز دخالت عنصر ذاتی در اجتهاد را فراهم می‌کند. 🔴 از دیگر عوامل زمینه‌ساز برای دخالت عنصر ذاتی در فرآیند اجتهاد، توجه به این واقعیت است که نصوص در بسیاری از موارد شفاف و واضح نیستند و به اصطلاح به راحتی تن به تفسیر می‌دهند. این تمام ماجرا نیست. اصولا «ما این روایات را نمی‌فهمیم مگر آن‌گونه که الآن زندگی می‌کنیم؛ و هرگز نمی‌توانیم فضا و محیطی را که روایات در آن فضا و محیط صادر شده است را روشن و شفاف کنیم؛ امری که می‌توانست روشنگر برخی از ابعاد معنای روایات باشد» (اقتصادنا، ص 396). ♦️ به باور ما این عبارت الزاماتی دارد که از نااندیشیده‌های مکتب فکری ایشان است. اینکه ما آنگونه می‌فهمیم که زندگی می‌کنیم و نه اینکه ما آنگونه زندگی می‌کنیم که می‌فهمیم، سر از ناکجا آبادی در می‌آورد که در مقام شرح و بسط آن نیستم. سعید زیباکلام در کتاب «عقل و استدلال و عقلانیت» به این مهم نظر دارد. #شهید_صدر #واقعیت_های_اجتماعی ✅🌐 https://eitaa.com/ammilani ┄┅═══••✾••═══┅┄ 🌐سایت پژوهشگاه_ مطالعات اسلامی https://pm.jz.ac.ir/ ┄┅═══••✾••═══┅┄ 🌐کانال_پژوهشگاه_مطالعات اسلامی 🆔@motaleat_eslami