📝 آشنایی با منابع معتبر و نامعتبر تاریخ عاشورا 💠 در اصطلاح تاریخی، مقتل به آثاری می‌گویند که تک‌نگاری تاریخی پیرامون واقعه عاشورا باشد. اما از آنجا که برخی از گزارش‌های تاریخ عاشورا در دیگر منابع تاریخی از جمله کتب تاریخ، تراجم و... نقل شده‌اند، در تقسیم منابع به دو بخش معتبر و نامعتبر، همه منابع تاریخی ذکر می‌شوند. 💠 منابع معتبر، منابعی است که قرائن صحت اطمینان‌آور داشته و مورد استناد تاریخی قرار می‌گیرند. از معتبرترین مقاتل گرفته تا مقاتل درجه دوم. منابع نامعتبر نیز، منابعی است که با توجه به اجتماع ادله تاریخی، بی‌اعتباری و یا حتی جعل در برخی مطالب آنها اثبات شده و امروزه در تاریخ نگاری علمی، قابل استناد نیستند. بیشتر منابع معتبر، متعلق به قرون ۱ تا ۷ هجری هستند. 💠 لیست برخی از معروف‌ترین منابع #معتبر، به ترتیب تاریخ حدودی نگارش: ۱- تَسمیَة مَن قُتِلَ مع الحسین: فضیل بن زبیر اسدی کوفی (قرن ۲) ۲- مقتل الحسین: ابو مِخْنَف (قرن ۲) ۳- الامامة و السیاسة: ابن قُتَیبه دِینَوَری (در حد چند صفحه به قیام عاشورا پرداخته) (قرن ۲ یا ۳) ۴- أَنصابُ الأَشراف بلاذُری (قرن ۳) ۵- الاخبار الطِوال: ابوحنیفه دینَوَری (با ابن قتیبه که در ردیف ۳ ذکر شد، اشتباه نشود) (قرن ۳) ۶- تاریخ الاُمَم و الملوک (تاریخ طبری): محمد بن جریر طبری (قرن ۳ یا ۴) ۷- الفتوح: ابن أَعثَم کوفی: البته کمی داستانی نوشته شده (قرن ۳ یا ۴) ۸- العِقدُ الفَرید: ابن عبدربه اندلسی (قرن ۴) ۹- مُروج الذَّهَب و معادن الجوهر: علی بن حسین مسعودی (قرن ۴) ۱۰- البَدء و التاریخ: مطهر بن طاهر مقدسی (قرن ۴) ۱۱- مَقاتلُ الطالبیین: ابوالفرج اصفهانی (قرن ۴) ۱۲- المُعجَم الکبیر: سلیمان بن احمد طبرانی، محدث شهیر اهل سنت که «المُعجَم الاوسط» هم نوشته اوست. (قرن ۴) ۱۳- أَمالی: شیخ صدوق (قرن ۴) ۱۴- قیام سیدالشهداء و خون‌خواهی مختار: ابوعلی بَلعَمی (قرن ۴) ۱۵- الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد: شیخ مفید (قرن ۵) ۱۶- مقتل الحسین خوارزمی (قرن ۶) ۱۷- مناقب آل ابی‌طالب: ابن شهرآشوب (قرن ۶) ۱۸- تاریخ مدینة دمشق: ابن عساکر دمشقی (قرن ۶) ۱۹- المُنتَظَم فی تاریخ الملوک و الاُمَم: ابوالفرج عبدالرحمان ابن جُوْزی (غیر از سبط ابن جوزی معروف است) (قرن ۶) ۲۰- الکامل فی التاریخ: ابن اَثیر (قرن ۷) ۲۱- اُسدُ الغابة فی معرفة الصحابة: ابن اَثیر (همان نویسنده الکامل است) ۲۲- مُثیر الاَحزان: ابن نمای حِلّی (قرن ۷) ۲۳- الحَدائقُ الوَردیَّة فی مناقب الائمة الزیدیه: حمید بن احمد مَحَلّی (قرن ۷) ۲۴- تَذکرةُ الخَواصِّ مِن الاُمّة بذکر خَصائص الائمة: سبط ابن جُوْزی (قرن ۷) ۲۵- دُرَرُ السِمْط فی خبر السِبط: ابن أَبار بَلَنْسی (قرن ۷) ۲۶- بُغیَةُ الطلب فی تاریخ حلب: ابن عَدیم حَلَبی (قرن ۷) ۲۷- المَلهوف علیٰ قَتْلَی الطُّفُوف (همان لُهوف است): علی بن طاووس (سید بن طاووس) (قرن ۷) ۲۸- کَشفُ الغُمَّة فی معرفة الائمة: علی بن عیسی أَربِلی (قرن ۷) ۲۹- البِدایة و النِّهایة: ابن کثیر دمشقی (قرن 8) ۳۰- تَسلیةُ المُجالس و زینَةُ المَجالس: سید محمد بن ابی‌طالب حسینی کَرَکی (یکی از منابعی که علامه مجلسی در بحارالانوار بسیار از آن استفاده کرده و همین امر موجب ماندگاری این منبع شده) (قرن ۱۰) ۳۱- بحارالانوار: محمد باقر مجلسی (نگاشته شده در قرن ۱۰) ۳۲- عوالم العلوم: عبدالله بحرانی (وی شاگرد مجلسی و یکی از اعضای گروه جمع‌آوری بحارالانوار بوده و در جلد ۱۷ کتاب «عوالم العلوم» خود که همانند بحار یک دایرة‌المعارف حدیثی است، همان اخبار بحار را نقل کرده و مطالب دیگر نیز بر آن افزوده و فصل بندی بهتری نیز صورت داده) (قرن ۱۲) ۳۳- قَمقام زَخّار و صَمصام بَتّار: فرهاد میرزا معتمدالدوله (به معنای دریای آکنده و شمشیر برنده) (قرن ۱۴) 💠 لیست برخی از معروف‌ترین منابع #نامعتبر: ۱- الکامل في السقیفة، معروف به کامل بهائی: عماد الدین طبری معروف به طبری شیعی (قرن ۷) ۲- روضة الشهداء: واعظ کاشفی (از مهمترین منابع گزارش‌های نامعتبر) (قرن ۱۰) ۳- المنتخب في جمع المَراثي و الخُطَب (مشهور به الفخری): محمد بن علی طُرَیحی مؤلف کتاب لغت معروف «مجمع البحرین» (قرن ۱۱) ۴- تظلّم الزهرا: رضی بن نبی قزوینی (قرن ۱۲) ۵- اکسیر العبادات: فاضل دربندی (از مهمترین منابع گزارش‌های نامعتبر) (قرن ۱۳) ۶- تذکرة الشهداء: ملا حبیب الله شریف کاشانی (قرن ۱۴) ۷- معالي السبطَین: محمد مهدی حائری مازندرانی (قرن ۱۴) ۸- نور العین فی مشهد الحسین (ع): منسوب به ابو اسحاق اسفراینی (پر از مطالب نامعتبر بوده و مجهول المؤلف است، لذا تاریخ نگارش آن مشخص نیست) 🌐 اطلاع بیشتر و منبع یادداشت: کتاب مقتل جامع سیدالشهداء ‹ع›، نشر مؤسسه امام خمینی ‹ره›