علاوه بر این آیات، احادیثی وجود دارند که مجموعا بیان می کنند که برخی از بزرگان صحابه، قرآن را بر پیامبر گرامی اسلام (ص) قرائت می کرده اند. این احادیث به خوبی موید شکل گیری سوره ها در دوران رسالت هستند در این مورد به عنوان نمونه از دو نقل تاریخی یاد می کنیم؛ ۱- راغب اصفهانی درباره اُبَی بن کعب می نویسد: مسلمانان، قرائت ابی را ملاک و معیار قرار دادند، زیرا وی آخرین کسی بود که قرآن را بر پیامبر باز خواند. ۲- ذهبی درباره عرضه قرآن بر پیامبر نقل می کند: هفت تن قرآن را بر نبی اکرم عرضه می کردند عثمان بن عفان و علی و اُبَی و ابن مسعود و زید و ابوموسی و ابودرداء چنانچه قبلا هم اشاره کردیم نویسندگان وحی مشتاقانه به وظیفه کتابت قرآن جامه عمل می پوشاندند و برای اطمینان بیشتر از صحت نوشته های خود و اینکه مبادا بر اثر استنساخ یا علل احتمالی دیگر اشتباهی به مکتوبات قرآنی رخنه کرده باشد آن را بر پیامبر باز می خواندند.

درباره تشخص سوره های قرآن در دوران نزول باید اضافه نمود که در آن زمان هر بخش معینی از سوره ها عنوان خاصی به خود گرفته بودند که وجود این عناوین خود به خود گویای تعین و شکل گیری سوره ها در آن روزگار است. در این مورد مکرر از نبی مکرم اسلام (ص) روایت شده است که فرمود: اُعطیتُ مکان التوراة، السبع الطوال و مکان الانجیل، المثانی و مکان الزبور، المئين و فُضّلْتُ بالمفصل.

در مورد این حدیث اخیر فردا توضیحاتی خواهم داد انشاالله 🌹🌹🌹

يا فاطمة الزهراء يا فاطمة الزهراء

قال رسول الله (صلی الله علیه و آله وسلم): اُعطیتُ مکان التوراة، السبع الطوال و مکان الانجیل، المثانی و مکان الزبور، المئين و فُضّلْتُ بالمفصل دیروز بنا شد ترجمه این حدیث نبوی را به همراه توضیح آن امروز بیان کنیم، ترجمه؛ خداوند به جای تورات، سبع طوال و به جای انجیل، مثانی و به جای زبور، مئین را به من عطا فرمود و با مفصل برتری یافتم. توضیح؛ سبع طوال نام هفت سوره طولانی قرآن است که عبارت اند: از سوره های بقره - آل عمران- نساء - مائده - انعام - اعراف و انفال به همراه سوره توبه (از آن جا که میان دو سوره انفال و توبه، "بسم الله الرحمن الرحیم" فاصله نشده است در واقع یک سوره قلمداد شده اند). مثانی سوره هایی هستند که پس از مئین قرار گرفتند و شمار آیات آن از صد آیه کمتر است. مئین نام سوره هایی است که به دنبال سوره های سبع طوال قرار گرفته اند و هر یک تقریبا صد آیه دارند. مفصل عبارت است از تمام سوره هایی که دارای "حم" هستند و نیز شامل تمام سور کوتاه قرآن می باشد. (علت نامگذاری آنها به مفصل این است که به علت کوتاهی سوره ها "بسم الله های" زیادی میان آیات آن فاصله و جدایی انداخته است) از این نام گذاری سوره های قرآن به طوال و مثانی و مئین و مفصل معلوم می شود که سوره های قرآن و چینش وتدوین آنها در زمان خود رسول اکرم محقق شده است.

دلیل سوم بر جمع قرآن در دوران نزول،احادیث نبوی بیانگر ثواب ختم قرآن می باشند که فردا در مورد آنها صحبت خواهیم کرد. انشاالله 🌹🌹🌹

🏴السَّلامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الْمَظْلُومَةُ الْمَغْصُوبَةُ، السَّلامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الْمُضْطَهَدَةُ الْمَقْهُورَةُ، السَّلامُ عَلَيْكِ يا فاطِمَةُ بِنْتَ رَسُولِ اللّٰهِ وَرَحْمَةُ اللّٰهِ وَبَرَكاتُهُ

گفتیم سومین دلیل بر جمع قرآن در زمان پیامبر(ص) احادیثی هستند که درباره ثواب ختم قرآن وارد شده اند. در مورد ختم قرآن و ثواب مترتب بر آن نقل هایی در لابه لای متون روایی به چشم می خورد کهبه چند روایت از دهها روایت نبوی اشاره می کنند؛ ۱- اذا ختم العبد القرآن صلی عند ختمه ستون الف ملک ۲- کان اقویاء اصحاب رسول الله یقرأون القرآن فی سبع و بعضهم فی شهر و بعضهم فی شهرین و بعضهم فی اکثر من ذلك ٣- کان النبی اذا ختم جمع اهله و دعا بر اساس این روایات بی گمان صحیح نخواهد بود که ختم قرآن را پیش از رحلت به معنی قرائت آیات پراکنده بی آنکه در قالب سوره ها عرضه شده باشد قلمداد کنیم بلکه چنین احادیثی را باید حکایت از تلاوت سوره هایی دانست که تا آن زمان تشکل یافته بودند. لازم به یادآوری است پس از اتمام نزول وحی با فاصله ای که تا وقات پیامبر باقی بود به نظر می رسد عموم سوره ها در آن زمان انتظام شایسته را پیدا کرده بودند. احادیث ختم قطع نظر از دلالتی که بر گردآوری و نگارش همه سوره های قرآن قبل از رحلت دارند گویای این واقعیت هم هستند که پیامبر در راهی که برای توجه دادن عموم به قرآن در پیش گرفت موفق شده بود.

دلیل بر جمع قرآن در دوران نزول، وجود مصاحف در زمان حیات رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) می باشد که فردا در مورد آن صحبت خواهيم کرد.انشالله 🌹🌹🌹

تالیفی مستقل در توضیح مناسبة بين سور از جیاب ابو جعفر بن الزبیر (م۸۷۱ ه.ق)

دیدار آیت‌الله علوی گرگانی(ره) و آیت‌الله وحید خراسانی (حفظه‌الله) شهریور ماه سال 1396

وحيدم من اگر در جرم و تقصير سگی بودم شدم در كوی تو پير بر آن خوانی كه يک عالم نشسته سگی هم در كنارش پا شكسته تو كه قاتل به خوان خود بخوانی نپندارم كه اين سگ را برانی

چهارمین دلیل برجمع قرآن در زمان خود رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) روایاتی نبوی هستند که نشان می دهد در دوران رسالت مصاحف متعددی وجود داشته و اصحاب بر اساس آنها قرائت می کردند برخی از این روایات به قرار زیرند؛ ۱- رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: سهم عبادت چشمانتان را از آن دریغ نکنید گفتند ای رسول خدا سهم عبادت چشمان چیست؟ فرمود: نگریستن و اندیشیدن در مصحف و عبرت گرفتن از عجایبش. ۲- حضرت نبی اکرم(ص) فرمودند: چیزی مثل خواندن از روی مصحف بر شیطان سخت نمی آید. ۳- هر کس قرائت از روی مصحف را به فرزند خود بیاموزد خداوند گناهان گذشته و آینده او را مورد عفو قرار می دهد. ۴- چهار چیز در دنیا غریب هستند؛ قرآنی که در حافظه مرد ستمگری جای گرفته باشد- مسجدی که در محله واقع شده که در آن نماز نگذارند- مصحفی که در آن تلاوت نکند - مرد صالحی که در میان جمع بد کرداری به سر برد. این احادیث و امثال آن دلایلی روشن بر وجود مجموعه های تالیفی و مستقلی برای قرآن پیش از درگذشت رسول خدا (ص) هستند.

اکنون نوبت به پاسخ،سوال دوم می‌رسد؛ که مراد از جمع قرآن در زمان خلفا چیست؟ که انشاالله فردا در مورد آن صحبت خواهیم کرد. 🌹🌹🌹

حجةالاسلام والمسلمین استاد محمد حسین الهی زاده (أدام اللّه ظله العالی) از شاگردان تفسیری آیت الله جوادی آملی کسی که در زمینه تناسب آلایات والسور کار کرده ونظرات خاصی دارد. ایشان بحث تناسب را با عنوان تدبر در قرآن مطرح می‌کند وتالیفات متعددی هم در این زمینه دارند. 👇👇👇

بررسی جمع القرآن در زمان خلفا(ابوبکر- عمر-عثمان) پذیرش جمع قرآن در زمان خلفا، توقیفی بودن ترتیب آیات و سور را از بین می برد. لذا لازم است دو امر بررسی شود؛ ۱- چه ادله ای دلالت بر جمع آوری قرآن در زمان خلفا می کنند و آیا این ادله معتبرند یا نه؟ ۲- منظور و مقصود این روایات چیست؟

اجمالا بیان می‌کنیم که سه دسته روایت با تعداد کم، در برخی از صحاح اهل سنت آمده اند که جمع قرآن را به زمان خلفا نسبت می دهند. دسته اول دلالت بر جمع قرآن در زمان ابوبکر می کنند و دسته دوم دلالت بر جمع قرآن در زمان عمر ودسته سوم دلالت بر جمع در زمان عثمان می‌کنند. ما به جهت اختصار فقط یک روایت از دسته اول از صحیح بخاری ج۶ ص۵۸۰ در زیر نقل می کنیم وبعد نکاتی در مورد دسته دوم وسوم هم بیان خواهیم کرد.

روایت؛ زید بن ثابت ضمن حدیثی نسبتا طولانی از جریان جمع آوری قرآن در زمان ابوبکر این گونه گفتگو می کند؛ ابوبکر پس از جنگ یمامه مرا احضار نمود به نزد او رفتم عمر نیز آن جا حضور داشت ابوبکر گفت عمر نزد من آمده و می گوید که در جنگ یمامه عده زیادی از قرّاء به شهادت رسیده اند و من می ترسم که در جنگ های آینده باز تعداد زیادی از آنان شهید شوند و در نتیجه قسمت عمده قرآن از میان برود نظر من این است که به جمع و تدوین قرآن فرمان دهیم، من به عمر گفتم چگونه کاری را که رسول خدا انجام نداده است انجام دهیم عمر گفت: به خدا سوگند کار خوبی است از آن پس او همچنان به نزد من می آمد تا خداوند تحمل آن را بر من آسان نمود و با عمر هم نظر شدم. بعد ابوبکر گفت تو جوان خردمندی هستی و ما درباره تو هیچ تردیدی نداریم تو از کتّاب وحی بوده ای دست نوشته های قرآنی را جستجو کن و آنها را کنار هم گرد بیاور به خدا قسم اگر به من فرمان داده بودند که کوهی را از جای برکنم برایم دشوارتر از این نبود که از من خواستند قرآن را جمع کنم. گفتم چگونه می خواهید کاری را که پیامبر انجام نداده است انجام دهید گفت به خدا قسم کار خوبی است و بالاخره آن قدر در این زمینه با من صحبت کردند تا خداوند تحمل آن را نیز بر من آسان ساخت شروع به جمع قرآن کردم و قرآن را از شاخه های پهن درخت خرما و سنگ های ظریف و الواح سنگی و محفوظات مردمان گرد آوردم تا این که آیات: (و لقد جاءکم رسول من انفسکم عزیز علیه ما عنتم حریص علیکم بالمومنین رئوف رحیم فان تولوا فقل حسبی الله لا اله الا هو علیه توکلت و هو رب العرش العظیم) را تنها نزد ابو خزیمه انصاری یافتم. ابتدا صحیفه های گرد آمده، نزد ابوبکر پس از آن نزد عمر سپس نزد حفضه دختر عمر باقی ماند.

روایات دسته دوم هم که جمع قرآن را به زمان عمر نسبت می دهند بر این سیاق هستند البته شاید انتساب جمع به عمر به معنی سببیت عمر در گردآوری قرآن در زمان ابوبکر باشد.

اشکالات این روایات را انشاالله فردا باهم صحبت خواهیم کرد. 🌹🌹🌹

کتابی خوب وساده و روان به زبان فارسی در این کتاب نویسنده آیاتی که درک تناسب آنها مشکل است نظیر آیات ۱۸۹ بقره، ۱ و ۲ اسراء ، ۲ و ۳ نساء و... ، را هم بررسی کرده اند.

اشکالات جمع روایات در زمان خلیفه اول و دوم؛ ۱- روایاتی که در بخش جمع آوری قرآن در حیات پیامبر بیان کردیم کافی است که روایات جمع قرآن در زمان ابوبکر وعمر را از اساس مخدوش سازند. نگارش وحی توسط گروه انبوهی از نویسندگان با اشراف و نظارت پیامبر بر کار آنان و وجود مصاحف متعددی از قرآن در دست صحابه و عرضه آن مصاحف از طرف آنان بر پیامبر همه و همه دلایل روشنی هستند که در آن دوران قرآن در سینه های مسلمانان پراکنده نبوده است تا کسی در زمان خلفا بخواهد آن را جمع کند. ۲- روایات جمع قرآن در زمان خلفا ،حداقل بخشی از آیات قرآن را متکی به گواهی یک یا دو نفر معرفی کردند که با نقل تواتری قرآن مخالفت آشکار دارند و از این رو هیچ تردیدی در رد و انکار آن روایات نباید لحاظ کرد. یعنی چگونه می توان تصور کرد که تنها ابو خزیمه انصاری یا بنابر دیگر نقل ها و خزيمة بن ثابت از آیه و یا آیاتی از قرآن آگاه بودند به گونه ای که دیگر اصحاب حتی امیرالمومنین (ع) از آن بی خبر مانده باشند.

نکته ای هم در مورد مصحف عثمان بعد از جریان احراق مصاحف توسط ایشان عرض کنم و آن اینکه با عنایت به نقل های گوناگون و روایات مختلف شکی نخواهد ماند که عثمان در زمان خلافت خویش مصحفی فراهم آورد البته نه مصحفی جدید، و برخی از بزرگان صحابه از جمله امیرالمومنین علی (ع) بر آن مهر تایید نهادند و از آن به بعد در سراسر بلاد اسلامی گسترش عام یافت.

اکنون بعد از بحث ها ونقل وقولها و بیان روایات در مورد جمع قرآن، نوبت به پاسخ سوال سوم و چهارم می‌رسد؛ آیا ترتیب آیه ها در چارچوب سوره ها توقیفی است یا متکی به اجتهاد صحابه می باشد؟ سازمان یافتن سوره ها چگونه است توقیفی است یا اجتهادی؟

پاسخ این دو سوال را انشاالله فردا عرض خواهیم کرد. 🌹🌹🌹

یکی از منابع مهم ومفصل در بحث تناسب آلایات والسور در ۸ جلد چاپ شده کتاب حاوی مطالب ظریف ادبی می باشد نویسنده شافعی مذهب بوده

برای ایجاد یک حال خوب، چند تا از ظرائف ولطائف افاضات دوست عزیزم به قول خودش (الاستاذ الغالی) العاملی الارموی را ذیلا می آورم؛ ۱- و لباس التقویٰ «ذالك» خیر (ذالك، نه «هذا») و «آن» لباسِ تقویٰ [که وصف‌اش را به‌خوبی و بارها شنیده‌اید ولی عملاً از تلبّس به آن فرسخ‌ها دور هستید] بهتر [از لباس‌های گران و زیبا] است. ‌ ۲- حاشیه: فرق حاشیه با شرح در این است که حاشیه لزوماً در راستای توضیح اصل مطلب نیست. ۳- ‌مشاجره: منازعه. و شجر را شجر گفته‌اند چون شاخه‌هایش با یکدیگر در نزاع‌اند. ۴- «روزی مرحوم اُزری در بغداد در قهوه‌خانه‌ای نشسته بود. جمعی از افندی‌های عثمانی هم بودند. او هم به مناسبتِ قهوه‌خانه این بیت را سرود: إنّ في البُنّة و التُنّة و الشّاي غثاثة الثلاثُ ضَعَّفوني، لَعَنَ الل‍هُ الثّلاثة همانا در قهوه و توتون و چای، لاغری و کاستی است. این سه مرا ضعیف کردند؛ خدا آن سه را لعنت کند. ۵- ‌مسلمان باید در عداوت هم مروّت داشته باشد.