✍شرِّ واجب یا عبادت و مجاهدت فی سبیل الله؟! (به بهانه #روز_جهانی_کار_و_کارگر) 💠«آرمانی که فراراه توسعه به شیوهٔ غربی قرار گرفته، نوعی زندگی است که اوقات آن تماماً به #فراغت و تفنن می‌گذرد و فراغت، یکی از ارزش‌های مطلقی است که به مثابهٔ میزانی برای #توسعه_یافتگی اعتبار می‌شود و در مقابل آن، کار، ضد ارزش است. گریز از کار، زاییدهٔ #تنبلی و تن‌آسایی است و این خصوصیت، از گرایش‌های حیوانی‌ای است که در وجود بشر قرار دارد. با غلبهٔ روح حیوانی بر وجود انسانی، تنبلی و تن‌آسایی به‌صورت یکی از صفات ذاتی بشر جلوه می‌کند».(۱) این که آیا این نگرش به کار و فراغت در همهٔ جوامع پیرو #مدرنیته حاکم است یا نه، پرسشی است که باید در جای خود به دنبال آن بود؛ ولی قطعاً نگاه اسلام به کار و جایگاه آن در #تمدن_اسلامی، با نگرش #تمدن_غربی به آن متفاوت است. در منابع وحیانی، نه تنها تنبلی و فراغتِ بیش از اندازه مذموم شمرده شده، که کسب و #کار و طلب روزی حلال یک عبادت و بلکه جهاد در راه خدا دانسته شده است. 💠آموزه‌های اسلامی، تنبلی را یک ضد ارزش و مانع عمل و کار جدی معرفی می کنند که باید از آن پرهیز کرد. امام صادق سلام الله علیه، تنبلی را یکی از دو کلید هر بدی معرفی می‌فرماید: «إِیاک وَ الضَّجَرَ وَ الْکسَلَ إِنَّهُمَا مِفْتَاحُ کلِّ سُوء». (۲) ایشان تنبلی را دشمن کار و عمل می‌داند (عَدُوُّ الْعَمَلِ الْکسَلُ) و در سفارش به برخی از فرزندانش، فرموده است: «إِیاک وَ الْکسَلَ وَ الضَّجَرَ فَإِنَّهُمَا یمْنَعَانِک مِنْ حَظِّک مِنَ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ»؛ از تنبلی و افسردگی بپرهیز که این دو تو را از بهره ات از دنیا و آخرت بازمی دارند. (۳) 💠یکی از شاخصه‌های برجستهٔ #سبک_زندگی غربی، که متأسفانه امروزه طرفداران فراوانی هم در بین جوانان جامعهٔ ما پیدا کرده است، داشتن #اوقات_فراغت فراوان است؛ فراغتی که به تفریح‌ها و سرگرمی‌های شبانه می‌گذرد و #خواب بعد از نیمه‌شب تا ظهر و بعد از ظهر را به دنبال می آورد. روایتی از امام کاظم سلام الله علیه داریم که این سبک زندگی را نقد می‌کند:  «إِنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ یبْغِضُ الْعَبْدَ النَّوَّامَ الْفَارِغَ»؛ خداوند تبارک و تعالی، بنده‌ای را که بسیار می‌خوابد و بیکار است، دشمن می‌دارد. همچنین امام صادق سلام الله علیه فرموده است: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یبْغِضُ کثْرَةَ النَّوْمِ وَ کثْرَةَ الْفَرَاغِ»؛ خداوند تبارک و تعالی، زیاد خوابیدن و فراغت زیاد را دشمن می‌دارد. به نظر می‌رسد مهم‌ترین دلیل چنین مواجههٔ تندی از سوی پروردگار با این پدیده، همان است که امام صادق سلام الله علیه فرموده است: «کثْرَةُ النَّوْمِ مَذْهَبَةٌ لِلدِّینِ وَ الدُّنْیا»؛ خواب زیاد، بستر از بین رفتن دین و دنیای انسان است. (۴) پس در نگاه اسلام، فراغت فراوان و بی رویه نه تنها مطلوب نیست، که یک #ضد_ارزش دانسته می‌شود. 💠پیشوایان دین اسلام، کار را نه تنها یک «#شرّ_واجب» معرفی نکرده‌اند، که آن را یک #عبادت و بلکه از برترین عبادت‌ها دانسته‌اند.  مثلاً پیامبر مکرم اسلام صلی الله علیه و آله فرموده است: «الْعِبَادَةُ سَبْعُونَ جُزْءاً أَفْضَلُهَا طَلَبُ الْحَلَالِ». (۵) بر پایهٔ این روایت، اگر عبادت هفتاد جزء داشته باشد، کار و تلاش برای کسب #روزی_حلال یکی از برترین آن‌هاست. اما ارزش کار در دین شریف اسلام به همین اندازه محدود نیست، بلکه به فرمودهٔ امام صادق سلام الله علیه، کسی که در راه کسب روزی حلال برای خانواده‌اش کار و تلاش می‌کند و سختی می‌کشد، مانند کسی است که در راه خدا #جهاد می‌کند؛ یعنی ثواب و پاداشی همانند او دارد: الْکادُّ عَلَی عِیالِهِ کالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ. (۶) 💠بر پایهٔ منابع وحیانی موجود، بر خلاف تمدن‌های مادی و منحرفی مانند تمدن غربی، پیشوایان دین اسلام مقولهٔ کار را اگر با هدف و نیت درست باشد، یک ارزش معرفی می‌کنند که از برترین عبادت‌هاست و اجر جهاد دارد. این نگاه درست در مقابل نگرشی است که کار را یک شرّ واجب معرفی می کند و به پیروانش می‌آموزد که تا می‌توانند از ساعت‌های کار خود بکاهند و با فراغت حاصل از آن، به سرگرمی و غفلت و  عیش و نوش مشغول باشند. چنین نگرشی به مقولهٔ کار، یک ظرفیت ارزشمند تمدنی است که باید در مباحث مربوط به #تمدن_سازی به صورت جدی به کار گرفته شود. پی‌نوشت‌ها: ۱. سید مرتضی آوینی، توسعه و مبانی تمدن غرب، ص۳۹. ۲. وسائل الشیعه، ج ۱۷، ص۶۱. ۳. الکافی، ج۵، ص۸۵. ۴. همان، ص۸۴. ۵. همان، ص۷۸. ۶. همان، ص۸۸. #مرتضی_رجائی نشانی در ایتا و تلگرام: 🆔️ @rajaaei_ir