بخش دوم) قصدم زیر سؤال بردن تلاش‌هایی که در این سی سال بعد از نگارش آفتاب در حجاب شده است نیست، اینها بهانه‌ای است که آثار منتشر شده را با دقت بیشتری بررسی کنیم. آنچه که من به فراخور دیدن رمان‌هایی با موضوع حضرت زینب (سلام‌الله علیها) متوجهش شده‌ام چند مسئله اساسی دارند. نخست اینکه این آثار از نظر فرمی، به شدت لاغر و کم‌حجم هستند. رمان‌های کم‌جانی که نشان می‌دهد نویسنده‌اش نتوانسته است از قدرت قصه‌گویی خود به خوبی استفاده کند و تنها به کنار هم گذاشتن چند روایت تاریخی و وصله پینه کردن آنها از طریق دیالوگ و توصیف پرداخته است. رمان گیرایی که هم تاریخی باشد هم داستانی، مثل آب حیات است! دوم این آثار از نظر محتوایی و روایی هم جای پیشرفت داشته‌اند. مثلا نویسنده به سراغ چند مقتل مشهور رفته است و همان‌ها را در اثرش منعکس کرده است و کاش همه چیز همینجا تمام می‌شد. اثری داشته‌ایم که نویسنده عین متن سخنرانی حضرت زینب (سلام‌الله علیها) را از گوگل برداشته و در رمانش قرار داده است بدون اینکه حتی از نظر زبانی بخواهد آن را باقی رمانش ‌هم‌تراز و دراماتیزه کند! ما روایت موثق بسیاری داریم که درباره حضرت زینب (سلام‌الله علیها) و نقش ایشان در کربلا و اتفاقات بعد از آن است اما تنبلی و تخصص کم در زمینه پژوهش باعث شده است نه از وجودشان باخبر شویم نه به سراغشان برویم. مسئله سومی که متأثر از دو مسئله بالاست، خروجی محتوایی رمان است. رمان تاریخی فقط یک بیان جذاب و داستانی به همراه استناد دقیق و درست به تاریخ نیست. در کنار آن تحلیل هم هست. باید مخاطب امروز بتواند با آن واقعه که در تاریخ دوری رخ داده است ارتباط برقرار کند و از آن درس بگیرد. رمان تاریخی، یک موزه مکتوب نیست که مخاطب در آن سیر و سیاحت کند و بعد از پایان گردش تاریخی، آن را فراموش کند. آیا حضرت زینب (سلام‌الله علیها) تنها پرستار یک خانواده جنگ‌زده و یتیم و اسیر بود یا سخنرانی که می‌خواست تسلطش را بر کلمات نشان دهد یا ولی‌ای از اولیای خدا که خودش را وقف خدمت به امامش کرد؟ این سؤال را در رمانمان چگونه دراماتیزه خواهیم کرد؟ مخاطب رمان تاریخی، زائر است نه گردشگر. زائر به زیارت که می‌آید، هنگام بازگشت در خود تغییری حس می‌کند و این تغییر صرفاً شور بیشتر نیست. شعور بیشتر هم هست. اگر نویسنده رمان تاریخی هستید یا می‌‎خواهید در زمینه رمان تاریخی اثری خلق کنید، زمانه و زندگانی حضرت زینب (سلام‌الله علیها) از آن بخش‌های بسیار مشهور است که هنوز هم می‌شود درباره‌اش نوشت. از سلطان‌آباد تا آذرباد یادداشت‌های یک نویسنده و ویراستار داستانی @azarbadir