↩️و اگر به وسعت مفهوم این جمله نظر بیافکنیم، دعوتى است به رعایت همه حقوق فردى و اجتماعى براى همه اقوام و همه ملت ها، بخس حق در هر محیط و هر عصر و زمان، به شکلى ظهور مى کند، و حتى گاهى در شکل کمک بلا عوض! و تعاون و دادن وام! (همان گونه که روش استثمارگران در عصر و زمان ما است). در پایان آیه، باز هم از این فراتر رفته، مى گوید: در روى زمین فساد مکنید (وَ لاتَعْثَوْا فِی الأَرْضِ مُفْسِدینَ). فساد از طریق کم فروشى. فساد از طریق غصب حقوق مردم و تجاوز به حق دیگران. فساد به خاطر بر هم زدن میزان ها و مقیاس هاى اجتماعى. فساد از طریق عیب گذاشتن بر اموال و اشخاص و بالاخره فساد به خاطر تجاوز به حریم حیثیت و آبرو و ناموس و جان مردم!. جمله لاتَعْثَوا به معنى فساد نکنید است، بنابراین ذکر مُفْسِدِین بعد از آن، به خاطر تأکید هر چه بیشتر روى این مسأله است. دو آیه فوق، این واقعیت را به خوبى منعکس مى کند که، بعد از مسأله اعتقاد به توحید و ایدئولوژى صحیح، یک اقتصاد سالم از اهمیت ویژه اى برخوردار است، و نیز نشان مى دهد، به هم ریختگى نظام اقتصادى، سرچشمه فساد وسیع در جامعه خواهد بود. * * * سرانجام، به آنها گوشزد کرد که: افزایش کمیت ثروت ـ ثروتى که از راه ظلم و ستم و استثمار دیگران به دست آید ـ سبب بى نیازى شما نخواهد بود، بلکه سرمایه حلالى که براى شما باقى مى ماند، هر چند کم و اندک باشد اگر ایمان به خدا و دستورش داشته باشید بهتر است (بَقِیَّةُ اللّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ). تعبیر به بَقِیَّةُ اللّه یا به خاطر آن است که سود حلال اندک، چون به فرمان خدا است بَقِیَّةُ اللّه است. یا این که، تحصیل حلال، باعث دوام نعمت الهى و بقاى برکات مى شود. و یا این که، اشاره به پاداش و ثواب هاى معنوى است که تا ابد باقى مى ماند هر چند دنیا و تمام آنچه در آن است فانى شود، آیه ۴۶ سوره کهف : وَ الْباقِیاتُ الصّالِحاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَواباً وَ خَیْرٌ أَمَلاً نیز، اشاره به همین است. و تعبیر به إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ (اگر ایمان داشته باشید) اشاره به این است که، این واقعیت را تنها کسانى درک مى کنند که ایمان به خدا و حکمت او و فلسفه فرمان هایش داشته باشند. در روایات متعددى مى خوانیم: بَقِیَّةُ اللّه تفسیر به وجود مهدى(علیه السلام)یا بعضى از امامان دیگر شده است، از جمله در کتاب اکمال الدین از امام باقر(علیه السلام)چنین نقل شده: أَوَّلُ ما یَنْطِقُ بِهِ الْقائِمُ(علیه السلام) حِیْنَ خَرَجَ، هذِهِ الآْیَةُ بَقِیَّةُ اللّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ . ثُمَّ یَقُولُ: أَنَا بَقِیَّةُ اللّهِ وَ حُجَّتُهُ وَ خَلِیْفَتُهُ عَلَیْکُمْ فلا یُسَلِّمُ عَلَیْهِ مُسَلِّمٌ إِلاّ قالَ اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا بَقِیَّةَ اللّهِ فِی أَرْضِه: نخستین سخنى که مهدى(علیه السلام)پس از قیام خود مى گوید، این آیه است بَقِیَّةُ اللّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ . سپس مى گوید: منم بقیة اللّه و حجت و خلیفه او در میان شما، آنگاه هیچ کس بر او سلام نمى کند مگر این که مى گوید: اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا بَقِیَّةَ اللّهِ فِی أَرْضِه . بارها گفته ایم، آیات قرآن هر چند در مورد خاصى نازل شده باشد، مفاهیم جامعى دارد که مى تواند در اعصار و قرون بعد، بر مصداق هاى کلى تر و وسیع تر، تطبیق شود. درست است که در آیه مورد بحث، مخاطب قوم شعیب اند، و منظور از بقیة اللّه سود و سرمایه حلال و یا پاداش الهى است، ولى هر موجود نافع که از طرف خداوند براى بشر باقى مانده و مایه خیر و سعادت او گردد، خ بقیة اللّه محسوب مى شود. تمام پیامبران الهى و پیشوایان بزرگ بقیة اللّه اند. تمام رهبران راستین که پس از مبارزه با یک دشمن سرسخت براى یک قوم و ملت باقى مى مانند از این نظر بقیة اللّه اند. همچنین سربازان مبارزى که پس از پیروزى از میدان جنگ باز مى گردند، آنها نیز بقیة اللّه اند. و از آنجا که، مهدى موعود(علیه السلام) آخرین پیشوا و بزرگ ترین رهبر انقلابى پس از قیام پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) است، یکى از روشن ترین مصادیق بقیة اللّه و از همه به این لقب شایسته تر است، به خصوص که تنها باقیمانده بعد از پیامبران و امامان است. در پایان آیه مورد بحث، از زبان شعیب مى خوانیم: وظیفه من همین ابلاغ و انذار و هشدار بود که گفتم و من مسئول اعمال شما و موظف به اجبار کردنتان بر پذیرفتن این راه نیستم این شما و این راه و این چاه! (وَ ما أَنَا عَلَیْکُمْ بِحَفیظ). @Nahjolbalaghe2