📝تفسیر سوره مبارکه حج آیه ۲۵ 📖 منبع: تفسیر «نمونه» آیت الله مکارم شیرازی 🔺 مانعان خانه خدا! در آیات گذشته سخن از کفار به طور مطلق در میان بود، ولى در آیه مورد بحث، اشاره به گروه خاصى از آنان شده است که داراى تخلفات و گناهان سنگین مخصوصاً در رابطه با مسجد الحرام و مراسم پرشکوه حج هستند. نخست مى گوید: کسانى که کافر شدند و مردم را از راه خدا، جلوگیرى مى کنند... (إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ یَصُدُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللّهِ). همچنین مردم با ایمان را از کانون بزرگ توحید، مسجد الحرام باز مى دارند، همان مرکزى که آن را براى همه مردم یکسان قرار داده ایم، چه آنها که در آن سرزمین زندگى مى کنند و چه آنها که از نقاط دور به سوى آن مى آیند مستحق عذابى دردناکند (وَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ الَّذِی جَعَلْناهُ لِلنّاسِ سَواءً الْعاکِفُ فِیهِ وَ الْبادِ). و هر کس بخواهد در این سرزمین از طریق حق، منحرف گردد، دست به ظلم و ستم بیالاید ما از عذاب دردناک به او مى چشانیم (وَ مَنْ یُرِدْ فِیهِ بِإِلْحاد بِظُلْم نُذِقْهُ مِنْ عَذاب أَلِیم). در واقع این گروه از کافران، علاوه بر انکار حق، مرتکب سه جنایت بزرگ شده اند: ۱ ـ جلوگیرى از راه خدا و ایمان و طاعت او. ۲ ـ جلوگیرى از عبادت کنندگان و زوار خانه خدا و قرار دادن امتیازى براى خود. ۳ ـ در این سرزمین مقدس دست به ظلم و گناه و الحاد مى زنند. خداوند این گروه را که مستحق عذاب الیم اند، کیفر مى دهد. * * * نکته ها: ۱ ـ در این آیه، کفر این گروه به صورت فعل ماضى ، و جلوگیرى از طریق خدا به صورت فعل مضارع آمده، اشاره به این که: کفر آنها قدیمى است و اما تلاش و کوشششان براى گمراه ساختن مردم، همیشگى و مستمر است. به تعبیر دیگر، جمله اول از اعتقاد باطل آنها که یک امر ثابت است سخن مى گوید، و جمله دوم، از عمل آنها که تکرار صَدِّ عَنْ سَبِیْلِ اللّه است. * * * ۲ ـ منظور از صَدِّ عَنْ سَبِیْلِ اللّه ، هر گونه تلاش و کوشش براى جلوگیرى مردم از ایمان و اعمال صالح است، و تمام برنامه هاى تبلیغاتى و عملى که در جهت تخریب اعتقادات و انحراف آنها از راه هاى صحیح و اعمال پاک انجام مى گیرد، در این مفهوم وسیع جمع است. * * * ۳ ـ همه مردم در این مرکز عبادت یکسانند در تفسیر جمله سَواءً الْعاکِفُ فِیهِ وَ الْبادِ مفسران بیانات گوناگونى دارند: بعضى گفته اند: منظور این است که: همه مردم در مراسم عبادت در این کانون توحید یکسانند، و هیچ کس حق مزاحمت به دیگرى در امر حج و عبادت در کنار خانه خدا ندارد. در حالى که بعضى معنى وسیع ترى براى این جمله قائل شده اند و گفته اند: نه تنها در مراسم عبادت، مردم یکسانند، که در استفاده کردن از زمین و خانه هاى اطراف مکّه براى استراحت و سایر نیازهاى خود نیز باید مساوات باشد. به همین جهت، جمعى از فقهاء خرید، فروش و اجاره خانه هاى مکّه را تحریم کرده اند و آیه فوق را شاهد بر آن مى دانند. در روایات اسلامى نیز تأکید شده: نباید زوار خانه خدا را از سکونت در خانه ها و منازل مکّه جلوگیرى کرد که: بعضى به صورت تحریم و بعضى به صورت کراهت است. در نهج البلاغه در نامه اى که على(علیه السلام) به قثم بن عباس فرماندار مکّه نگاشت، چنین مى خوانیم: وَ مُرْ أَهْلَ مَکَّةَ أَلاّ یَأْخُذُوا مِنْ سَاکِن أَجْراً، فَإِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ یَقُولُ: سَواءً الْعاکِفُ فِیهِ وَ الْبادِ فَالْعَاکِفُ الْمُقِیمُ بِهِ، وَ الْبَادِی الَّذِی یَحُجُّ إِلَیْهِ مِنْ غَیْرِ أَهْلِهِ: به مردم مکّه دستور ده، تا از کسانى که در این شهر سکنى مى کنند اجاره بها نگیرند; زیرا خداوند مى فرماید: در این سرزمین کسانى که مقیم اند یا از بیرون مى آیند یکسانند، منظور از عاکف کسى است که در آنجا اقامت دارد، و از بادى کسى است که از نقاط دیگر به قصد حج مى آید .(۱) در حدیث دیگرى از امام صادق(علیه السلام) در تفسیر همین آیه، مى خوانیم: کانَتْ مَکَّةُ لَیْسَ عَلى شَیْء مِنْها بابٌ، وَ کانَ أَوَّلُ مَنْ عَلَّقَ عَلى بابِهِ الْمِصْرَاعَیْنِ، مُعَاوِیَةَ بْنَ أَبِی سُفْیَانَ، وَ لَیْسَ یَنْبَغِی لاِ َحَد أَنْ یَمْنَعَ الْحَاجَّ شَیْئاً مِنَ الدُّورِ وَ مَنَازِلِها: در آغاز خانه هاى مکّه، در نداشت، نخستین کسى که براى خانه خود در گذاشت معاویه بود، و سزاوار نیست هیچ کس حجاج را از خانه ها و منازل مکّه منع کند .(۲) ✍ پی نوشت: ۱ ـ نهج البلاغه ، نامه ۶۷. ۲ـ تهذیب ، جلد ۵، صفحه ۴۲٠. ↩️ ادامه دارد... @Nahjolbalaghe2