📝تفسیر سوره مبارکه حج آیه ۲۵ 📖 منبع: تفسیر «نمونه» آیت الله مکارم شیرازی ↩️ از بعضى از روایات نیز استفاده مى شود که: زوار خانه خدا حق دارند از حیاط خانه ها تا پایان مناسک حج استفاده کنند. البته، این حکم تا حدود زیادى با بحث آینده ارتباط دارد که: منظور از مسجد الحرام در این آیه، خصوص آن مسجد است، یا تمام مکّه را شامل مى شود، در صورتى که قول اول را بپذیریم، نوبت به خانه هاى مکّه نمى رسد، ولى در صورتى که تمام مکّه را در مفهوم آیه داخل بدانیم، تحریم خرید و فروش و یا اجاره گرفتن از خانه هاى مکّه براى حجاج مطرح مى شود. و از آنجا که این مطلب از نظر منابع فقهى و روایات و تفسیر، مسلّم نیست، حکم به تحریم مشکل است. ولى بدون شک سزاوار است اهل مکّه هر گونه تسهیلاتى براى زوّار خانه خدا قائل شوند و هیچگونه اولویت و امتیازى براى خود نسبت به آنها حتى در خانه ها قائل نشوند، و روایات نهج البلاغه و مانند آن نیز، ظاهراً اشاره به همین است. و به هر حال، قول به تحریم در میان فقهاى شیعه و اهل تسنن، طرفداران زیادى ندارد.(۳) این معنى نیز مسلّم است که: هیچ کس حق ندارد به عنوان متولى خانه خدا یا عناوین دیگر، کمترین مزاحمتى براى زائر این خانه ایجاد کند، و یا آن را به یک پایگاه اختصاصى براى تبلیغات و برنامه هاى خود تبدیل نماید. * * * ۴ ـ منظور از مسجد الحرام در این آیه چیست؟ بعضى گفته اند: منظور همان ظاهر آن است، یعنى خانه کعبه و کل مسجد الحرام، ولى بعضى آن را اشاره به تمام مکّه مى دانند، و آیه اول سوره اسراء را که درباره معراج پیامبر(صلى الله علیه وآله) است دلیل بر آن مى دانند; زیرا در این آیه تصریح شده که آغاز معراج از مسجد الحرام بود، در حالى که تاریخ مى گوید: از خانه خدیجه یا شعب ابیطالب یا خانه ام هانى بوده است، معلوم مى شود، منظور از مسجد الحرام کل مکّه است.(۴) ولى از آنجا که شروع معراج پیامبر(صلى الله علیه وآله) از بیرون مسجد الحرام مسلّم نیست، و احتمال دارد که: از خود مسجد، صورت گرفته باشد، ما دلیلى نداریم که آیه مورد بحث را از ظاهرش بازگردانیم، بنابراین، موضوع بحث در این آیه خود مسجد الحرام است. و اگر در روایات فوق خواندیم که به همین آیه، براى مساوات مردم در خانه هاى مکّه استدلال شده است، به خاطر این است که: حکم مزبور ظاهراً یک حکم استحبابى است، و در یک حکم استحبابى، توسعه موضوع روى تناسب ها مانعى ندارد (دقت کنید). * * * ۵ ـ الحاد به ظلم چیست؟ الحاد در لغت به معنى انحراف از حدّ اعتدال است و لحد را از این جهت لحد گویند که حفره اى در کنار قبر و خارج از حد وسط آن است. بنابراین، منظور از جمله فوق، کسانى است که با توسل به ظلم از حدّ اعتدال خارج مى شوند، و در آن سرزمین مرتکب خلاف مى گردند، منتهى بعضى ظلم را در اینجا منحصراً به معنى شرک تفسیر کرده اند. و بعضى حلال شمردن محرمات، در حالى که بعضى دیگر از مفسران، آن را به معنى وسیع کلمه یعنى هر گونه گناه و ارتکاب حرام حتى دشنام و بد گوئى به زیر دستان را در مفهوم آن داخل مى دانند، و مى گویند: ارتکاب هر گونه گناه در آن سرزمین مقدس کیفرش شدیدتر و سنگین تر است. در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم: یکى از یارانش از تفسیر این آیه سؤال کرد، امام فرمود: کُلُّ ظُلْم یَظْلِمُ الرَّجُلُ نَفْسَهُ بِمِکَّةِ مِنْ سِرْقَة أَوْ ظُلْمِ أَحَد أَوْ شَىْء مِنَ الظُّلْمِ فَأِنِّى أَراهُ اِلْحاداً، وَ لِذلِکَ کانَ یَنْهى أَنْ یَسْکُنَ الْحَرَمَ: هر گونه ستمى که انسان به خودش در سرزمین مکّه کند، اعم از سرقت و ظلم به دیگران و هر گونه ستم، من همه اینها را الحاد (و مشمول این آیه) مى دانم، و لذا امام افراد را از این که: مکّه را مسکن خود سازند، نهى مى کرد (چرا که گناه در این سرزمین مسئولیت سنگین ترى دارد) .(۵) روایات دیگرى نیز به همین معنى نقل شده، و با اطلاق ظاهر آیه نیز هماهنگ است. به همین دلیل، بعضى از فقهاء احتمال داده اند: اگر کسى در حرم مکّه مرتکب گناهى شود که، در اسلام حدّ براى آن تعیین شده است باید علاوه بر حدّ تعزیر و مجازات اضافى نیز بشود، و به جمله نُذِقْهُ مِنْ عَذاب أَلِیم استدلال کرده اند.(۶) از آنچه گفتیم، روشن مى شود: کسانى که آیه فوق را منحصراً به معنى نهى از احتکار، یا داخل شدن در منطقه حرم، بدون احرام، تفسیر کرده اند، منظورشان بیان یک مصداق روشن بوده است، و گر نه هیچ دلیلى بر محدود کردن مفهوم وسیع آیه، در دست نیست. ✍ پی نوشت: ۳ـ براى توضیح بیشتر به جلد ۲٠ جواهر الکلام ، صفحه ۴۸ به بعد، در احکام منى مراجعه شود. ۴ ـ کنز العرفان ، جلد ۱، صفحه ۳۳۵. ۵ ـ نور الثقلین ، جلد ۳، صفحه ۴۸۳، ذیل آیه مورد بحث. ۶ ـ کنز العرفان ، جلد ۱، صفحه ۳۳۵. ✔️ پایان @Nahjolbalaghe2