درس خارج مدرسه علمیه خاتم الانبیاء
باسمه تعالی برهانی بر وحدت وجود ( یعنی انحصار وجود حقیقی در واجب الوجود ) مدعا این است که وجود حقیقی
۱-تفاوت اساسی ای که میان نظریه صدرایی تشکیک خاصی و دیدگاه وحدت وجود عرفانی وجود دارد این است که در تشکیک خاصی، وجودات امکانی،همانند وجود واجبی،مصداق بالذات وجود هستند یعنی حکم موجودیت اولا و بالذات بر آنها صادق است،همانگونه که بر وجود واجب چنین است. این در حالی است که در دیدگاه وحدت وجود عرفانی ، کثرات امکانی مصداق بالذات وجود است.در واقع،در نظریه تشکیک خاصی،کثرات امکانی در تحقق خویش به حیثیت تقییدی وجود حق نیازی ندارند، بلکه تنها به واسطه حیثیت تعلیلی وجود حق تعالی موجودند؛درحالی که حق تعالی به این حیثیت نیز در تحقق خود نیازمند نیست؛ زیرا قائم به ذات است. اما در دیدگاه وحدت وجود عرفانی تاکید می‌شود که ممکنات به خودی خود معدوم اند و تنها به واسطه حیثیت تقییدی شانی حق تعالی، مصداق موجودیت قرار می‌گیرند. ۲-در نظام تشکیک خاصی،علت و معلول دو موطن وجودی متمایز دارند که به انفصال علت از معلول می انجامد، ولی در وحدت وجود عرفانی،وجود حق تعالی ، تمام مواطن حتی مرحله وجودات امکانی و شانی را پر کرده است. از این رو،شئون به نفس وجودی ذی شان موجودند بدون اینکه از حق انفصال داشته باشند.بنابراین می توان گفت در نظام علی و معلولی که در تشکیک خاصی بر آن تاکید می شود،ذات علت از ذات معلول منفصل و موطن وجودی اش نیز ممتاز است.علت در مرتبه وجودی معلول حضور ندارد اما آن را ایجاد کرده است.افزون بر این، هم علت و هم معلول هردو مصداق بالذات موجودیت هستند. بنابراین نظریه،علت هرگز به نحو سریانی در معلول موجود نیست،بلکه تنها می توان گفت کمالاتی که در مرتبه معلول وجود دارد،در مرتبه علت به نحو اعلی و اکمل و به صورت اندماجی موجود است.اما در وحدت وجود عرفانی،علیت به معنای فوق در کار نیست و رابطه علیت به رابطه تشان تبدیل می‌شود.رابطه ای که به شان و ذی شان تقوم دارد.در نظریه وحدت شخصی، موطن وجودی شان جدایی از ذی شان نیست.ضمن اینکه در این دیدگاه شان مصداق بالذات عدم و فقط به صورت مجازی و بالعرض مصداق وجود می باشد.در چنین رابطه ای، ذی شان تمام مواطن وجودی را پر کرده است و هیچ موطنی خالی از حضور وی نیست.ذی شان در عین حال که در مقام اطلاقی خویش، به نحو اندماجی تمام کمالات و صفات شئون را دارد،به واسطه ویژگی سریانی خویش،در موطن شئون نیز حضور وجودی دارد. عدم توجه به این بحث،باعث خلط مباحث می گردد، والتفصیل فی محله داداش زاده