1⃣ آیین نامه ارتقای مرتبه در تله اشتراک دانش: تقدیم سخاوتمندانه و رایگان دستاوردهای پژوهشی روح اله همتی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهرکرد آمارهای مستند و رسمی از پایگاه اسکوپوس و بانک جهانی نشان می‌دهد که در بازه زمانی ۲۰۰۵ تا ۲۰۲۳، شش شرکت بزرگ فناوری جهان یعنی آمازون، مایکروسافت، اینتل، اپل، گوگل و کوالکوم مجموعاً حدود ۱.۵ تریلیون دلار در حوزه تحقیق و توسعه سرمایه‌گذاری کرده‌اند. خروجی علمی قابل مشاهده این سرمایه‌گذاری عظیم تنها حدود ۲۳ هزار مقاله بوده است. در مقابل، ایران با صرف هزینه‌ای بالغ بر ۳۴ میلیارد دلار در همین دوره زمانی، بیش از ۸۰۸ هزار مقاله علمی منتشر کرده است. هدف از این یادداشت، رقابت‌پنداری میان ایران و شرکت‌های پیشرفته فناور نیست، بلکه پرده‌برداری از مدل‌های متفاوت مدیریت دانش است. غول‌های فناوری بخش عمده‌ای از پژوهش‌های خود را به جای انتشار، در قالب ثبت اختراع، محصول و امتیاز انحصاری حفظ می‌کنند. این شرکت‌ها انتشار علمی را نه به‌عنوان هدف، بلکه به عنوان ابزاری لایه‌بندی‌شده و راهبردی در زنجیره نوآوری به کار می‌گیرند. در مقابل، پژوهشگران ایرانی در بسیاری از رشته‌های مهندسی و کاربردی، بی‌وقفه و بدون محافظت از حقوق فکری، پژوهش‌های کاربردی آماده برای تبدیل به فناوری را از طریق چاپ رایگان در اختیار غول های فناوری جهانی قرار می دهند. لایه‌بندی انتشار پژوهش؛ سازوکاری برای صیانت از علم کاربردی بر اساس منطق نظام‌های پیشرفته فناوری، انتشار علمی باید بر پایه سه لایه مشخص و راهبردی انجام شود: لایه راهبردی (غیرقابل انتشار): شامل پژوهش‌هایی است که به‌دلیل حساسیت راهبردی یا امنیتی نباید منتشر شوند. لایه میانی (قابل انتشار مشروط): پژوهش‌های قابل تجاری‌سازی که تنها پس از ثبت اختراع یا اخذ امتیاز انحصاری، قابل انتشار عمومی هستند. لایه بیرونی (انتشار آزاد): شامل پژوهش‌های پایه‌ای و نظری که فاقد قابلیت تجاری فوری هستند و می‌توانند آزادانه منتشر شوند. در ایران، این نظام لایه‌بندی به‌درستی طراحی و اجرا نشده و در نتیجه، حجم قابل‌توجهی از دانش کاربردی، پیش از ثبت مالکیت فکری، به شکل رایگان و آماده بهره‌برداری در اختیار رقبای فناورانه بین‌المللی قرار می‌گیرد نقش آیین‌نامه‌های ارتقاء در بازتولید این چرخه معیوب یکی از مهم‌ترین عواملی که پژوهشگران ایرانی را به انتشار سریع و بی‌لایه‌بندی سوق داده، فشار آیین‌نامه‌های ارتقاء اعضای هیئت علمی است. در این آیین‌نامه‌ها، به‌ویژه در رشته‌های مهندسی و کاربردی، ملاک اصلی استخدام ، ارتقای مرتبه و پیشرفت شغلی، تعداد مقالات چاپ‌شده در مجلات علمی قرار گرفته است این در حالی است که ارزیابی عملکرد پژوهشگر در رشته‌های کاربردی باید مبتنی بر شاخص‌های و سنجه های جایگزین مانند حل مسئله، توسعه فناوری، ثبت اختراع، کسب درآمد از دانش و رفع نیازهای کشور باشد. استفاده از شاخص‌های نادرست مبتنی بر مجله، نه‌تنها جهت‌گیری پژوهش را از حل مسئله به چاپ مقاله منحرف کرده، بلکه کشور را به یک تأمین‌کننده رایگان دانش آماده برای فناوری سایر کشورها تبدیل کرده است دگر‌استنادی؛ چرخش پنهان دانش به سوی صاحبان فناوری مطالعات علم‌سنجی در دوره ۲۰۰۵ تا ۲۰۲۳ نشان می‌دهد که شاخص دگر‌استنادی (external cites) برای مقالات ایالات متحده روندی صعودی داشته است. این بدان معناست که سایر کشورها، از جمله ایران، پژوهش‌های اولیه منتشرشده توسط پژوهشگران آمریکایی را مبنا قرار داده، آن‌ها را با صرف منابع داخلی توسعه داده و مجدداً نتایج آن را در قالب مقاله منتشر کرده‌اند. این چرخه بازتولید دانش که در ظاهر نشانی از مشارکت علمی جهانی دارد، در عمل به سودآوری فناورانه برای کشورهای صاحب امتیاز علمی اولیه منتهی می‌شود و سهم کشورهای در حال توسعه، تنها صرف منابع انسانی، مالی و زیرساختی برای تکمیل دانش دیگران است. غول‌های فناوری پس از بهره‌برداری کامل از این دانش توسعه‌یافته، محصولات خود را ثبت، عرضه و حتی برای تحریم ایران از آن استفاده می‌کنند. از اشتراک دانش تا استثمار علمی: وقتی علم کاربردی ابزار قدرت می‌شود گرچه در ظاهر، اشتراک علمی و باز بودن علم ایده‌ای مترقی و اخلاقی تلقی می‌شود، اما واقعیت این است که کشورهای پیشرفته علم را بر مبنای منافع راهبردی خود با لایه بندی انتشار مدیریت می‌کنند. آمریکایی‌ها علی‌رغم تبلیغات گسترده پیرامون ترغیب دیگر کشورها به انتشار آزاد علم، بر اساس داده های پایگاه اسکوپوس تنها ۱۵٪ از مجموع مقالات خود را در فاصله سالهای ۱۹۹۶ تا ۲۰۲۳ به چاپ مقالات حوزه مهندسی اختصاص داده اند. این در حالی است که این نسبت در همین بازه زمانی برای ایران ۲۴٪و برای کشورهایی مانند سوئیس و سوئد حدود ۱۲٪ است 🇮🇷 کانال حکمرانی مسوولانه در ایتا @hokmrani_masoulaneh کانال فریاد حق @Faryad_Hagh کانال مهندسی شخصیت و توسعه @MohammadJavadHeidari