⛓ ضعف پیوند دانشگاه‌ها و پژوهش‌های مهندسی با نیازهای صنعت با تأکید بر حادثه بندر شهید رجایی، پیامدی از حکمرانی غیر مسئولانه و جزیره ای کشور «بخش اول» 💥 در نخستین ساعات بامداد ۶ اردیبهشت ۱۴۰۴، انفجار مهیبی در محوطه کانتینری بندر شهید رجایی رخ داد که به دنبال آن آتش‌سوزی گسترده‌ای آغاز شد. حجم بالای مواد شیمیایی انبارشده در کانتینرها، سرعت گسترش حریق را بالا برد و تولید گازهای سمی و مخاطره‌آمیز شدت گرفت. آمار رسمی حاکی از صدها مجروح و دهها فوتی است و خسارات به زیرساخت‌های بندری، تجهیزات عمرانی و ذخایر محموله‌ها به میلیاردها تومان رسید. در این بحران، آن‌چه کمتر مورد توجه قرار گرفت، نحوه استفاده از منابع طبیعی و ظرفیت‌های مهندسی موجود برای پیشگیری یا مهار حادثه بود. 1️⃣ ناکارآمدی در بهره‌برداری از آب دریا بندر شهید رجایی، به‌دلیل موقعیت جغرافیایی، کمتر از یک کیلومتر با آب‌های خلیج‌فارس فاصله دارد. این مجاورت طبیعی می‌توانست نقطه قوتی برای مهار سریع حریق باشد؛ اما: ▫️ هیچ شبکه پمپاژ یا خطوط لوله‌ای برای انتقال سریع آب دریا به نقاط حساس انبارها پیش‌بینی نشده بود. طراحی و اجرای یک سامانه پمپاژ سطحی یا تحت فشار حتی با چند پمپ متوسط دریایی می‌توانست در عرض چند دقیقه، صدها لیتر آب در دقیقه تأمین کند. اما فقدان این زیرساخت، مدیریت بحران را کند و پرهزینه کرد. ▫️ در مرحله نخست اطفاء حریق، نیروهای عملیاتی از هلیکوپتر و تانکرها بهره بردند تا آب را مستقیماً بر روی شعله‌ها بریزند. این روش ضمن هزینه‌بر بودن، زمان‌بر هم بود و حجم کمی از آب را می‌توانست جابه‌جا کند بنابراین به خاموشی سریع آتش منجر نشد. 2️⃣ چالش گازهای سمی: غیاب مطالعات کاربردی حریق کانتینرهای حامل مواد شیمیایی، با انتشار گسترده گازهای سمی احتمالا نظیر کلرین، آمونیاک یا ترکیبات هیدروکربنی خطرناک همراه شد. در این شرایط: ▫️ انتظار می رفت پیش از وقوع حادثه، با استفاده از پژوهش‌های مهندسی شیمی و ایمنی صنعتی، فرمولاسیون مواد جاذب گازی یا پودرهای خنثی‌کننده طراحی و در دسترس قرار می گرفت. ▫️ حتی اگر پژوهش هایی در آزمایشگاه صورت گرفته باشد، کیت‌های مقابله با گاز در محل نگهداری نشده بود تا در لحظه وقوع مورد استفاده قرار گیرد. ▫️ هماهنگی میان دانشگاه‌ها (اعم از دانشگاه هرمزگان، آزاد بندرعباس، واحدهای اقماری صنعتی شریف، امیرکبیر و تهران و..) و سازمان بنادر و دریانوردی برای تدوین پروتکل‌های مقابله با گازهای سمی عملاً انجام نشده بود. 3️⃣ شکاف تئوری و عمل در پژوهش‌های مهندسی دانشگاه ها ▫️ سیاستگذاری های نابجای نظام علم و فناوری کشور با استناد به قانون برنامه هفتم توسعه مجلس در حوزه‌های مهندسی نشان می‌دهد: ▫️ پژوهشگران برای ارتقای رتبه دانشگاه و کسب رتبه 14 بین المللی به عنوان تکلیف مجلس برای نهاد علم کشور! و کسب امتیاز علمی برای منافع شخصی، به‌دنبال انتشار در مجلات با چارک و ایمپکت‌فاکتور بالا هستند؛ ▫️ طرح‌های پژوهشی و پایان‌نامه ها و رساله ها نیز از همان ابتدای کار صرفاً مقاله‌محورند، کمتر به نیازهای عملی صنعت بومی (مانند طراحی خط لوله فشار قوی برای پمپاژ آب دریا) می‌پردازند؛ ▫️ اگرچه حجم مقالات مهندسی کشور طی یک دهه اخیر رشد زیادی داشته، اما در مواجهه با بحران‌های واقعی—از جمله همین حادثه—کارایی ملموسی از نتایج این مقالات دیده نمی شود یا اگر هم دیده شود متناسب با ظرفیت نهاد علم کشور نیست. 4️⃣ ظرفیت‌های مغفول دانشگاه‌های محلی و واحدهای اقماری ▫️ استان هرمزگان میزبان چندین نهاد دانشگاهی است: - دانشگاه هرمزگان - دانشگاه آزاد بندرعباس - واحدهای اقماری دانشگاه تهران - واحدهای اقماری دانشگاه صنعتی شریف - واحدهای اقماری دانشگاه امیرکبیر 🔹 این مجموعه می‌توانستند با همکاری متقابل در زمینه های تحلیل ریسک بومی ، شناسایی نقاط حادثه‌خیز و ماهیت مواد خطرناک ذخیره‌شده؛ طراحی سامانه‌های پمپاژ و پردازش گاز، توسعه پروتوتایپ پمپ‌های مقاوم در برابر خوردگی آب شور و کیت‌های خنثی‌ساز گاز؛ آموزش میدانی، برگزاری مانورهای منظم اطفاء حریق دریایی و کارورزی دانشجویان در کنار آتش‌نشانان بندری؛ به مقابله با چنین حوادثی بپردازند. ❌ اما متأسفانه برقراری چنین همکاری‌های کاربردی به دلیل تمرکز وزارت علوم و دانشگاه ها و الزام مجلس بر کسب رتبه کم خاصیت ۱۴ بین المللی به عنوان تکلیف! ( که عمدتا مبتنی بر معیارهای کمی مقالات و نه پاسخ به نیازهای کشور است و بیشتر کاربرد تبلیغاتی دارد) عملاً محقق نشده است. ادامه دارد ... 🇮🇷 کانال حکمرانی مسوولانه در ایتا @hokmrani_masoulaneh ⚡️ کانال فریاد حق @Faryad_Hagh کانال مهندسی شخصیت و توسعه @MohammadJavadHeidari