ضرورت اصلاح نگرش و ساختار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با تأکید بر جهت‌دهی مأموریت‌محور به پژوهش‌ها در پرتو منویات مقام معظم رهبری محمد جواد حیدری مقدمه وزارت علوم به‌عنوان متولی رسمی حکمرانی علمی در کشور، نقشی تعیین‌کننده در سیاست‌گذاری، ارتقای علمی و مدیریت پژوهش‌های دانشگاهی دارد. با این حال، رهبر معظم انقلاب اسلامی بارها با صراحت نسبت به «آسیب‌های مقاله‌محوری» و بی‌توجهی به نیازهای واقعی کشور در حوزه علم و فناوری هشدار داده‌اند: > 🔹 «تحقیق و پژوهش باید مسئله‌محور باشد؛ نه اینکه برای چاپ مقاله و گرفتن ارتقاء دنبال شود. این مقاله‌محوری آفت شده است.» (بیانات در دیدار با نخبگان علمی کشور – ۱۴۰۰/۰۸/۲۶) در این مقاله تلاش می‌شود با استناد به منویات معظم‌له و تحلیل واقعیت‌های میدانی، ساختارهای ناکارآمد در وزارت علوم آسیب‌شناسی شده و پیشنهادهای اصلاحی برای تقویت نقش این وزارتخانه در حل مسائل واقعی کشور ارائه گردد. --- بخش اول: مقاله‌محوری؛ چالشی برای اثرگذاری علمی رهبر انقلاب بارها نسبت به آفت مقاله‌محوری هشدار داده‌اند. اما هنوز بخش بزرگی از آیین‌نامه ارتقای اعضای هیئت علمی و شاخص‌های رتبه‌بندی دانشگاه‌ها بر پایه‌ی تعداد مقالات منتشرشده است، بدون ارزیابی تأثیر آن‌ها بر زندگی مردم و پیشرفت کشور. این در حالی است که بسیاری از دستاوردهای فناوری کشور، خصوصاً در حوزه‌های دفاعی، امنیتی، پزشکی و هسته‌ای، حاصل پژوهش‌های ساختارشکن و نیازمحور در خارج از ساختار رسمی وزارت علوم بوده‌اند. --- بخش دوم: لزوم تدوین نقشه‌ی نیازهای ملی برای جهت‌دهی به تحقیقات بدون شناسایی و اولویت‌بندی دقیق نیازهای واقعی مردم و کشور، نظام علمی دچار سرگردانی خواهد بود. باید با همکاری همه نهادهای راهبردی، صنعتی، امنیتی و دانشگاهی، شبکه‌ای جامع از نیازهای اساسی کشور تدوین شود که مبنای سیاست‌گذاری پژوهشی قرار گیرد. وزارت علوم باید به‌جای اتکای صرف به شاخص‌های بین‌المللی کمّی، نقشه راه پژوهش‌های ملی را براساس این نیازها طراحی و الزامی کند. --- بخش سوم: پیشنهادهای عملیاتی برای اصلاح ساختار وزارت علوم ۱. بازنگری آیین‌نامه ارتقای اعضای هیئت علمی تمرکز بر شاخص‌های کیفی از جمله اثرگذاری اجتماعی، کاربرد صنعتی، تربیت نیروی متخصص و حل مسئله کاهش وزن تعداد مقالات چاپ‌شده در ارتقا ۲. لایه‌بندی نظام انتشارات علمی: لایه اول: پژوهش‌های غیرقابل‌چاپ (راهبردی، امنیتی) لایه دوم: پژوهش‌های قابل‌چاپ مشروط به ثبت مالکیت فکری یا تجاری‌سازی لایه سوم: پژوهش‌های عمومی و آزاد ۳. بازتعریف مأموریت رشته‌ها: علوم پایه: تولید دانش بنیادین علوم مهندسی و کاربردی: تبدیل دانش به فناوری و نوآوری ۴. بازطراحی هیئت‌های ممیزه: متمرکز، ملی، تخصصی، قابل پایش، شفاف و مأموریت‌محور --- نتیجه‌گیری رهبر معظم انقلاب بارها بر ضرورت جهت‌گیری نیازمحور علم و فناوری تأکید کرده‌اند. چنانچه سیاست‌گذاران وزارت علوم فرمایشات ایشان را جدی بگیرند و با بازنگری ساختارها، آیین‌نامه‌ها و شاخص‌ها، مسیر پژوهش‌ها را به سمت رفع نیازهای مردم سوق دهند، می‌توان به احیای نقش نهاد علم به‌عنوان موتور پیشران تمدن نوین اسلامی امید بست. > 🔹 «علم باید به درد مردم بخورد. پژوهش باید مسئله‌محور و گره‌گشا باشد. دانشگاه باید در متن زندگی و حل مشکلات کشور حاضر باشد.» (بیانات رهبری در دیدار اساتید دانشگاه‌ها – ۱۳۹۸/۰۳/۰۸) --- منابع ارجاعی: 1. بیانات مقام معظم رهبری، khamenei.ir 2. dolat.ir/detail/466340 3. اسناد چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران ۱۴۰۴ 4. آیین‌نامه‌های ارتقای مرتبه علمی – وزارت علوم 5. گزارش‌های ستاد کل نیروهای مسلح، وزارت دفاع و سازمان انرژی اتمی 6. بیانات رهبری درباره «علم نافع»، «آسیب مقاله‌محوری»، و «جهت‌گیری نیازمحور پژوهش»