💢 مدل پیشنهادی برای ساختار فقه‌های مضاف
فقه‌های مضاف در تنگنای بی‌ساختاری گرفتار آمده‌اند؛ نه منطقی استوار برای گسترش دارند و نه معیاری روشن برای افزوده شدن.
هرچه بر آن نام «فقه» افزوده می‌شود، در جایگاه خویش ناپیداست؛ نه معلوم است کجا باید نشیند و نه دانسته است چه نسبتی با دیگر اقسام دارد.
و در مواردی، بر دامان «فقه»، عنوانی نو افزوده می‌شود؛ که این الحاقات، بی‌دلیل می‌رویند، بی‌منطق می‌بالند و بی‌معیار به شاخه‌ای مستقل بدل می‌شوند.
این پریشانی، بر روش‌شناسی‌شان سایه می‌افکند و بر موضوع‌شناسی‌شان تیرگی می‌پراکند؛ نه راه را می‌نمایاند، نه مبنا را می‌نشاند.
آنچه پیش رو دارید، تلاشی است برای برون‌رفت از این آشفتگی: طرحی که نه صرفاً یک فهرست، که چارچوبی است با منطقی درونی؛ ظرفی که ظرفیت رویش شاخه‌های نو را دارد، و میزان و محکی است برای کاستن آنچه بر بنیاد بی‌منطق روییده است.
این چارچوب بر سه حوزه بنیادین استوار است که قابلیت آن را دارد که همه ابعاد و مسائل انسان و جامعه انسانی را در یک چارچوب منطقی در حوزه فقهی جای دهد و رشته‌های تازه و نوظهور، هرگاه پدید آیند، جایگاه خویش را در این ساختار بیابند.
1️⃣. حوزه فقه‌های معنوی-فرهنگی
مبنای این حوزه:
۱. رابطه انسان با خدا
۲. رابطه با خویشتن
۳. رابطه با انسان در ساحت فرهنگ و معنویت
است.
الف) انسان با خدا
فقه العبادة
فقه المعرفة و العرفان.
ب) انسان با خویشتن
فقه التزکیة
فقه الشاکلة، (مبتنی بر ساختار روانی و روحی انسان).
ج) رابطه انسان با انسان در قلمرو فرهنگ، هنر، و زیبایی
فقه الجمال:
(فقه زیبایی و ارزش‌های زیباشناختی، اعم از فردی، اجتماعی و محیطی).
نمونه مسائل: معیارهای زیبایی در پوشش و آرایش، جراحی زیبایی، زیبایی‌شناسی در معماری اسلامی.
فقه الفن: تنظیم‌گری هنرهای تجسمی و صوتی.
نمونه مسائل: حکم موسیقی درمانی، مجسمه‌سازی، نقاشی دیجیتال.
فقه الأدب: فقه ضوابط حقوقی محتوای ادبی.
نمونه مسائل: رمان‌نویسی، شعر، تقلید ادبی.
فقه سرگرمی و تفریح
این شاخه به تنظیم و ارزیابی هنجاری فعالیت‌های تفریحی و سرگرمی بر پایه شریعت می‌پردازد .
- بازی‌های واقعیت مجازی: قواعد حضور و تعامل در محیط‌های مجازی، مسئولیت فردی و اجتماعی در متاورس.
- قمار دیجیتال: تحلیل ابعاد اخلاقی، اقتصادی و اجتماعی فعالیت‌های شرط‌بندی آنلاین و قوانین شرعی مرتبط.
- گیمیفیکیشن فرهنگی: کاربرد روش‌های بازی‌سازی در آموزش، فرهنگ و فعالیت‌های اجتماعی و نحوه هماهنگی آن با هنجارها و ارزش‌های جمعی.
فقه التراث:
- نسخ خطی و متون دینی و فلسفی: احکام احیاء، بازتولید و دیجیتال‌سازی.
- میراث هنری و معماری مذهبی و تاریخی: مرمت و بازسازی با رعایت اصول فرهنگی و شرعی.
- موسیقی و هنرهای سنتی مرتبط با فرهنگ و هنجار اجتماعی.
- آداب و رسوم مذهبی و فرهنگی که با زندگی دینی و اخلاقی انسان در پیوندند.
2️⃣. حوزه فقه‌های اجتماعی
مبنای این حوزه، رابطه انسان با جامعه و طبیعت است؛ یعنی آنجا که مناسبات اجتماعی و ساختارهای زیست جمعی موضوع حکم شرعی قرار می‌گیرد. این حوزه شبکه‌ای از رشته‌های پیوسته است که هر یک نسبت خویش را با عدالت، حقوق و مصالح عمومی تعریف می‌کند.
زیرشاخه‌های محوری:
۱. فقه الاجتماع
این شاخه، قواعد و احکام شرعی مربوط به نقش‌ها، نهادها، نمادها، ارزش‌ها، کنش‌ها و شبکه‌های اجتماعی و ... را استنباط می‌کند.
الف) نهادها و سازمان‌ها: خانواده، مدرسه، دانشگاه، مساجد، نهادهای اجتماعی و سیاسی.
ب) نقش‌ها و جایگاه‌های اجتماعی:
نقش‌های اجتماعی: والد، معلم، پزشک، رهبر دینی، مدیر.
جایگاه‌های اجتماعی: طبقه، حرفه، موقعیت سیاسی یا فرهنگی.
ت)کنش‌ها و رفتارهای جمعی:
کنش‌های رسمی: مشارکت اجتماعی، انتخابات، مناسک دینی، اظهار نظر اجتماعی.
کنش‌های غیررسمی: همکاری اجتماعی، کمک متقابل، تبادل فرهنگی.
ث)هنجارها و ارزش‌ها: عدالت، صداقت، همبستگی، رعایت حقوق دیگران.
ج)نمادها و فرهنگ: تولید، حفظ و بازتولید نمادها و انتقال هویت فرهنگی.
ح) تغییرات و تحولات اجتماعی: تغییر سبک زندگی، نوآوری، پذیرش یا مقاومت در برابر تغییر، اصلاح اجتماعی.
۲. فقه الاقتصاد
قواعد و احکام عدالت اقتصادی، سرمایه، بازار و فعالیت‌های مالی.
۳. فقه السیاسة
نظام قدرت، ولایت و اداره عمومی.
۴. فقه محیط‌زیست
تعامل انسان با طبیعت و قواعد و احکام بهره‌برداری و حفظ محیط زیست.
۵. فقه جمعیت
سیاست‌های جمعیتی، باروری، مهاجرت و مدیریت جمعیت.
۶. فقه التربیة
نظام‌های تربیتی، تعلیم و تعلّم، و پرورش نسل‌ها.
۷. فقه الإعلام والاتصال؛ با چند زیر شاخه رشته‌ای
فقه رسانه
فقه ارتباطات
فقه شبکه‌های اجتماعی
فقه تبلیغ و اطلاع‌رسانی
و رشته‌های دیگر