#گزارش_خبری
💠 گزارشی از گفتگوی خبرگزاری ایکنا با دکتر معارف، پیرامون وضعیت اجتماعی و فرهنگی شبه جزیره عربستان در دوران قبل از بعثت پیامبر (صلی الله علیه و آله) و ظهور اسلام:
🔹 زمان: ٧ مهر ١۴٠٢
🔻 ایکنا - حرف و حدیث‌ها درباره شرایط جامعه عربستان پیش از بعثت حضرت ختمی مرتبت بسیار است. به مناسبت میلاد پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) درباره وضعیت اجتماعی و فرهنگی شبه جزیره عربستان در دوران قبل از بعثت پیامبر(صلی الله علیه و آله) و ظهور اسلام. روایت معروف و مشهوری که مطرح است این است که در دوران قبل از ظهور اسلام یک جاهلیت و بدویتی در شبه جزیره عربستان حاکم بوده و نمادهایی هم از آن در قرآن نمود یافته است؛ مثل زنده به گور کردن دختران، با این حال طبق تحقیقات باستان‌شناسی جدید ادعا می‌شود جامعه عربستان قبل از ظهور اسلام یک جامعه بی‌فرهنگ و بی‌تمدن نبوده است. دیدگاه شما پیرامون این مسئله چیست؟
🔹 دکتر معارف- اینکه می‌فرمایید تحقیقات جدیدی شده و در این تحقیقات قبول ندارند جامعه عربستان بی‌فرهنگ بوده است که احتمالاً این تحقیقات از ناحیه خاورشناسان اتفاق افتاده باشد، می‌خواهم سؤال کنم اگر قرار باشد فرهنگ و تمدنی برای دوران قبل از اسلام ادعا شود این فرهنگ و تمدن باید شاخص‌هایی داشته باشد؛ مثلا شما از تمدن یونانی صحبت می‌کنید و از ارسطو و افلاطون و فلسفه و طب یونانی نام می‌برید که از مظاهر تمدن یونانی هستند یا مثلا از تمدن ایرانی قبل از اسلام صحبت می‌کنید و از افرادی مثل بزرگمهر یا نظام سیاسی آن دوره نام می‌برید و این را به عنوان شاخص تمدن ایرانی عنوان می‌کنید.
🔸 اگر قرار باشد کسی ادعا کند قبل از اسلام فرهنگ و تمدنی بر جزیره العرب حاکم بوده باید شاخص‌هایش را ذکر کند مثلا از چند آدم مهم نام ببرد که این افراد در جزیرة‌العرب قبل از اسلام جزء حکما و عقلا بودند و مردم به آنها مراجعه می‌کردند یا مثلا از مدرسه یا بیت الحکمه یا نهادی فرهنگی یاد کند. به ادعا که نیست، قاعدتاً اگر فرهنگ و تمدنی بوده باید شاخص‌هایی از آن مانده باشد و ما بتوانیم آن را نشان دهیم. من هنوز به چنین نتیجه‌ای نرسیدم و نمی‌توانم به عنوان شاخص تمدنی چیزی ذکر کنم البته رگه‌هایی از آموزه‌های توحیدی در فرهنگ آن دوره به چشم می‌خورد مثلا گفته می‌شود چند خانواده موسوم به حنفا در آن جامعه بودند که موحد بودند ولی اینها صرفاً رگه‌هایی بوده و فرهنگ غالب آن جامعه نبوده است. اگر فرهنگ غالب بود پیامبر(صلی الله علیه و آله) با شرک و بت‌پرستی مبارزه و مقابله نمی‌کرد. نمی‌شود از این رگه‌ها به عنوان مظاهر فرهنگ و تمدن به شکل وسیعش یاد کنیم.
🔹 این مقدمه پاسخ من بود. اصل پاسخ بنده این است؛ ما صرف نظر از اینکه مسلمان باشیم قبول داریم قرآن یکی از اسناد به جامانده از صدر اسلام است که اوضاع قبل از بعثت را برای ما ذکر می‌کند. حتی اگر من مسلمان نباشم نمی‌توانم انکار کنم قرآن کریم یک سندی از صدر اسلام است و این را همه قبول دارند. این سند تا اندازه بسیار زیادی فرهنگ آن عصر را به ما نشان می‌دهد و بازتابی از فرهنگ آن عصر می‌تواند باشد. اگر خود قرآن را به عنوان سندی بر جای مانده از صدر اسلام در نظر بگیریم در این قرآن سه جا تعبیر جاهلیت به کار رفته است. یکی آیه ۲۶ سوره فتح است که از «حمیه الجاهلیه» یعنی تعصبات جاهلیت یاد می‌کند. دومین مورد آیه ۱۵۴ آل عمران است که می‌فرماید: «وَطَائِفَةٌ قَدْ أَهَمَّتْهُمْ أَنْفُسُهُمْ يَظُنُّونَ بِاللَّهِ غَيْرَ الْحَقِّ ظَنَّ الْجَاهِلِيَّةِ». این گمان‌های جاهلی ناشی از بی‌اعتمادی به خداوند است یعنی ناگهان وسط جنگ یک عده مایوس می‌شدند از اینکه نصرت الهی همراه آنها باشد. قرآن از این مطلب پرده‌برداری می‌کند که یک عده آن زمان بودند که ظن آنها به خدا از نوع ظنون جاهلیت بوده است.
🔸 مورد سوم هم آیه ۳۳ سوره احزاب است که خدا در مقام تادیب همسران پیامبر(صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: «وَ قَرْنَ في بُيُوتِكُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِيَّةِ الْأُولى؛ و در خانه‌هاى خود بمانيد، و همچون دوران جاهليّت نخستين [در ميان مردم] ظاهر نشويد». از نظر قرآن کریم که تعبیر جاهلیت را سه بار به کار برده ظاهرا جاهلیت شاخص‌هایی دارد. شاخص جاهلیت در بعد اعتقادی شرک است، در بعد اخلاقی نیز بسیاری از مفاسد رایج بوده است، به عنوان مثال روابط جنسی در آن دوران خیلی نامنظم بوده است. غیر از این توضیحاتی که از قرآن عرض کردم کتاب‌های خوبی داریم از جمله کتاب شهید باهنر به نام «جهان در عصر بعثت» که اوضاع جهان را هنگام بعثت شرح می‌دهد یا دکتر جواد علی کتابی به نام «المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام» دارد که به شکل مفصل اوضاع عرب قبل از اسلام را شرح می‌دهد.