🔰اکنون از زوایه دیگری به چیستی تمدن بنگریم. قدم اول در مساله تمدن آن است که از دایره روایت فردیِ انسان، بیرون رفته و گام در دایره روایت جمعیِ انسان بگذاریم. این یعنی بدون تردید یک ضلع مساله تمدن را خواص و احکام جامعه شناختی تشکیل می دهد اما در عین حال تمدن یک وسعت از نظر ملیتی و جغرافیایی دارد که ذیل مفهوم جامعه نمی گنجد بنابراین تمدن یک مفهوم با گستره ای بیشتر از مفهوم جامعه است. بر همین اساس اِدوارد اِی. تیریاکیان در مقاله « تمدن تجدد و تجدد تمدن‌ها » ادعا می کند: «تمدن و تحلیل تمدنی در جریان اصلی جامعه‌شناسی ادغام نشده و تقریباً در حاشیۀ جامعه‌شناسی کلان باقی مانده است»[4] 🔰مفهوم تمدن علاوه بر اینکه از زاویه دید جامعه شناختی، وسعت بیشتری از جامعه دارد، از زاویه دید عنصر زمان نیز دارای امتداد و گستردگی است. ما وقتی از تمدن سخن می گوییم صرفا به زمان حال و حاضر خود نظر نمی کنیم بلکه با تصور مفهوم تمدن، یک عقبه تاریخی و امتداد زمانی در ذهن ما حاضر می شود. تمدن امری محدود به زمان معاصر نیست و باید به واسطه قرون و اعصار گذشته و نیز آینده پشتیبانی شود. از این رو ضلع دیگر مفهوم تمدن را عنصر زمان و تاریخ تشکیل می دهد اما در عین حال می دانیم که تمدن چیزی غیر از تاریخ است. 🔰برش دیگری که در مفهوم تمدن وجود دارد نسبت این مفهوم با زیرساخت های نرم و سخت است. هرچند تمدن ها در بستر امکانات طبیعی از قبیل رودها و زمین های حاصل خیز شکل گرفته و بر مبنای اختراعات صنعتی، نظامی و… پیشرفت کرده اند اما آن چیزی که به عنوان ثمره حقیقی و دستآورد اصلی تمدن ها تلقی می شود دانش ها، آداب و رسوم، دستآوردهای نرم و در یک کلمه فرهنگ آن تمدن­ها است بنابراین ضلع دیگر مفهوم تمدن را مساله فرهنگ تشکیل می دهد. 🔰باید به ضلع دیگری که در مفهوم تمدن دخالت دارد اشاره کرد و آن هم فرآیندی بودن و سیر تکاملی تمدن ها است. با نگاهی به تمدن های شکل گرفته در شرق و غرب عالم می بینیم که تمدن ها به مانند یک موجود طبیعی در نقطه از زمان و مکان شکل گرفته و مسیری را در جهت هدفی طی می کنند و سرانجام یا به آن هدف دست یافته و به اوج بالندگی می رسند و یا اینکه روی به انحطاط آورده و در نهایت نابود می شوند. ⁉️اکنون به پرسش های اصلی خود بپردازیم: تمدن چیست؟ مفهوم تمدن چه حقیقتی را نمایندگی می کند که می تواند در کنار مفهوم جامعه قرار گیرد اما غیر از جامعه باشد؟! تمدن چیست که می تواند در کنار مفهوم تاریخ قرار گیرد اما تاریخ نباشد؟! تمدن چه نسبتی با مفهوم فرهنگ دارد که مفهوم فرهنگ نمی تواند نماینده تام و تمام آن باشد؟! حقیقت تمدن چیست که فرآیندی بودن و مفهوم پیشرفت نمی تواند همه ابعاد آن را روشن سازد؟! مفهوم تمدن از چه عناصر حقیقی یا اعتباری تشکیل می شود؟! عناصر محوری و عناصر فرعی دخیل در مفهوم تمدن چه مواردی هستند!؟ @sahifeh_engelab