1) و استفرغ ايامى فيما خلقتنى له.
بار الها! توان و نيروى مرا در طول ايام زندگى به راهى قرار ده كه مرا براى آن آفريدهاى.
در قرآن شريف آمده است:
ما خلقت الجن و الانس الا ليعبدون.
خداوند مىفرمايد: من جن و انس را نيافريدهام مگر براى عبادت.
1) عبادت معناى وسيعى دارد :
عبادت، در قرآن شريف،
گاهى به معناى پرستش آمده است
و گاه به معناى اطاعت.
يك جا از قول ابراهيم خليل مىفرمايد:
اتعبدون ما تنحتون.
آيا بتهايى را كه خود تراشيدهايد پرستش مىنماييد؟
در جايى ديگر به معناى اطاعت آمده است:
الم اعهد اليكم يا بنىآدم ان لا تعبدوا الشيطان انه لكم عدو مبين.
اى اولاد آدم! آيا با شما پيمان نبستم كه شيطان را اطاعت نكنيد زيرا او دشمن آشكار شماست؟
3) على (ع) مىفرمود، من از پيمبر گرامى شنيدهام كه مىفرمود: هر كس مخلوقى را در غير طاعت الهى اطاعت كند بدون ترديد كافر شده و اله يا معبودى غير خدا را براى خود برگزيده است.
امام صادق : اگر انسانى مردى را در يكى از گناهان اطاعت كند بىترديد آن مرد، معبود واقع شده و اطاعت كننده او را بندگى نموده است.
4) در مقایسه ی دو آیه
ما خلقت الجن و الانس الا ليعبدون.
و ان اعبدونى هذا صراط مستقيم.
ما مىتوانيم بگوييم كه خداوند انسان را نيافريده و جنيان را خلق نكرده، مگر براى پيمودن صراط مستقيم، خواه صراط مستقيم از نظر عبادت خدا باشد و خواه از نظر اطاعت باريتعالى. پيمودن صراط مستقيم، مايهى تعالى و تكامل است، وسيلهى آشكار شدن كمالات معنوى و استعدادهاى درونى است، پيمودن صراط مستقيم، آدمى را به اعلى عليين مىبرد:
طيران مرغ ديدى توز پايبند شهوت
بدرآى تا ببينى طيران آدميت
رسد آدمى به جايى كه به جز خدا نبيند
بنگر كه تا چه حد است مكان آدميت
5)قرآن مىفرمايد:
لقد خلقنا الانسان فى احسن تقويم.
ما انسان را در بهترين وجه آفريدهايم.
اگر او، در راه درست افتد حتما به عاليترين مقام، به اعلى علين مىرسد، اما اگر از راه درست منحرف گردد و به كجروى گرايش يابد ... (در ادامه آیع بالا میفرماید) :
ثم رددناه اسفل سافلين.
به پستترين وضعيت و بدترين جريان، سقوط مىكند و راه نابودى و تباهى را در پيش مىگيرد.
6)امام سجاد (ع) كه در این جمله عرض مىكند:
و استفرغ ايامى فيما خلقتنى له،
معناى كلامش اين است:
بار الها! در تمام ايام عمر توان مرا در صراط مستقيم خودت به كار بر،
يعنى در عبادتت، زيرا عبادت خدا و اطاعت از او صراط مستقيم الهى است و صراط مستقيم خدا راهى است كه اگر انسانى آن را درست بپيمايد به تمام كمالات انسانى نايل مىشود و هدفى كه خدا در خلقت انسان داشته در وجود آن انسان تحقق مىيابد.
هدف خداوند در آفرينش انسان، تعالى و تكامل اين موجود، در ظل اطاعت بىقيد و شرط از ذات اقدس الهى است.
7)آدمى داراى دو بعد است: يكى بعد حيوانى و آن ديگر، بعد انسانى و ملكوتى.
اما در بعد حيوانى داراى شهوت و غضب و حب ذات است و حب اولاد و حب مقام و انتقامجويى و نظاير اينهاست كه مربوط به غرايز حيوانى مىباشند و بايد با اندازهگيرى صحيح به طورى كه متناسب با شان انسان باشد اقناع گردد.
اما در بعد انسانى داراى عقل و وجدان اخلاقى و آزادى عمل و نطق و تعالى نامحدود و تمايل به كمال بىاندازه است. اين بعد كه شان انسانى است بايد وسيلهى اطاعت از باريتعالى، بندگى خداوند، كسب علم براى رسيدن به حق و حقيقت و نيل به مقام هدايت و ديگر امور انسانى مصروف گردد.
اگر انسانى هدف حيوانى خود را با اندازهگيرى ارضا نمود و اهداف انسانى را هم طبق اوامر الهى اجرا كرد،
اين شخص به مقام انسانيت يعنى به مقام هدف خلقت رسيده،
ولى اگر از مرز حيوانيت قدمى فراتر ننهاد و تمام توجه او در زندگى به شهوات بهيمى بود و هدف الهى را از خلقت انسان در خود ناديده گرفت، قدم به قدم به سوى سقوط و تباهى پيش مىرود و راه شقاوت و بدبختى را مىپيمايد و سرانجام از دار دنيا مىرود و به عذاب ابدى و كيفر سرمدى دچار خواهد شد.
8) مضمون فراز سوم این دعای امام سجاد علیه السلام :خدایا روزهای عمرم را لبریز کن از آنچه مرا برای آن آفریدی.
آنچه مرا برای آن آفریدی،چیست؟
سوالی که باید درپی پاسخ آن باشیم تا به حسرت دچار نشویم...
مثل همیشه ائمه اطهار علیهم السلام کار را برای ما آسان کرده، جواب را در اختیار ما قرار داده اند،میدونستند عمر وعقل بشر قدش به اینجور جوابها نمی رسه....
البته قبل از اون توی قرآن هم آمده«وماخلقت الجن والانس الا لیعبدون...»
اما توضیحش روحضرات معصومین علیهم السلام فرمودند.
به مناسبت ایام ،درمقدمه خطبه صدیقه طاهره صلوات الله علیها آمده است:ابتدع الاشیاء....تامی رسد به این فراز«وتعبدا لبریته»
وخلق کردتامخلوقات اورا عبادت کنند.
بارجوع به شرح خطبه ،«هدف خلقت موجودات»روشن میشود.
چون سخن به درازا میکشد،دوستان برای توضیح بیشتر،مراجعه کنند تا کمتر حسرت بخورند...
9) خاك مرده به قدرت حق تبديل به موجودى با شعور و مكلف و مسئول به نام انسان شد، تا ظرف معرفت حق و ايمان به قيامت و عمل صالح و متخلق به اخلاق الهى گردد، تا از اين طريق به مقام قرب و لقاء و وصال حضرت محبوب برسد.
و ما خلقت الجن و الانس الا ليعبدون:
و نيافريدم جن و انس را مگر براى عبادت.
فمن كان يرجو لقاء ربه فليعمل عملا صالحا...
آن كه اميد به لقاء الهى و شهود معنوى و رسيدن به بهشت دارد، بايد قيام به عمل صالح كند...
10) مرحوم سید علیخان در شرح صحیفه سجادیه :
و استفرغ ايامى: اى اجعل ايامى كلها مبذوله فيما خلقتنى له.
يقال: استفرغ مجهوده اى: استقصى طاقته، و فرس مستفرغ: لا يدخر من عدوه شيئا، و اصله من افراغ الاناء، و هو قلب ما فيه وصبه حتى لا يبقى فيه شىء.
و فيما خلقتنى له: اى فى عبادتك، كما قال تعالى: «و ما خلقت الجن و الانس الا ليعبدون».
و فى: ظرفيه مجازيه، بتشبه ملابسه استفراغ ايامه لما خلقه له بملابسه المظروف للظرف، فتكون لفظه «فى» استعاره تبعيه.
11) در مجموعهى اين فراز ، امام عليهالسلام مشكلات و موانع رشد و تعالى انسان را به صورت جالب و دقيق شمرده شده است كه برخى از اين مشكلات و موانع خارجىاند و بعضى باطنى و روحى .
موانع خارجى عبارت از حوادثى است كه زندگى را احاطه كرده و وقت فراغتى براى آدمى باقى نمىگذارد و واضح است كه تمام همت چنين فردى متوجه غيرخدا مىشود . از اين رو ، امام عليهالسلام از خداوند متعال فراغت خاطر را درخواست نموده است ، زيرا فراغت از شواغل غيرمعقول دنيايى مهمترين شرط موفقيت انسان است .
آرى ، ذهن انسان به هر چيز اشتغال داشته باشد ، قيمت حقيقى شخصيت او را همان تعيين مىكند . به ديگر سخن هر كس به همان ارزد كه خاطره و فكر او را فرا گرفته است .
گر در طلب گوهر كانى ، كانى
ور در طلب جستن جانى ، جانى
من فاش كنم حقيقت مطلوب را
هر چيز كه در جستن آنى ، آنى
بر اين مبنا ، امام عليهالسلام از خداوند سبحان درخواست مىكند كه : توفيق ده وقتم را در آن چه مرا براى آن آفريدهاى ، بگذرانم .