#نقدسیاستی حکمرانی نرم شهری: نقد یکسان سازی هزینه پروانه ساختمانی در همدان نویسنده: سعید ملکی، کارشناس ارشد طراحی شهری «برای اولین بار در کشور هزینه عوارض صدور پروانه ساختمانی در سطح استان همدان به طور یکسان مبلغ 4 میلیون تومان تعیین شده که این مصوبه در تمام شهرهای استان در حال اجرا است.» (هگمتانه، 8/5/2) این متن خبری است که مرداد ماه سال جاری منتشر شده است. در این یادداشت میخواهم به ابعاد مختلف این سیاست بپردازیم. به سه دلیل تصور میکنیم این تصمیم غلط و به ضرر شهروندان خواهد بود. 1- بی اثر کردن ابزار حکمرانی دولت: عوارض، مالیات و هزینه های صدور پروانه علاوه بر منبع کسب درآمد دولت ابزارهای حکمرانی او هم هستند. مثلا دولت برای افزایش تولید یک کالا در داخل کشور، عوارض گمرکی را افزایش و مالیات واحدهای تولیدی آن کالا را کاهش میدهد. برای نوسازی بافت های فرسوده، هزینه صدور پروانه را کاهش داده و به این ترتیب برای بخش خصوصی انگیزه ایجاد می کند. 2-بی اثر کردن ابزار توزیع ثروت: عوارض، مالیات و هزینه هایی که دولت میگیرد. یکی از ابزارهای مالی برای توزیع ثروت هستند. دولت با مالیات گرفتن از ثروتمندان، شرایط اولیه زندگی برای طبقات پایین جامعه را بهبود می بخشد. بدیهی است شهرداری ها در گذشته هزینه های کلانی برای توسعه محلات مرفه شهر کرده اند. و حالا یک راه برای بهبود شرایط محلات کم برخوردار شهر، هزینه کردن درامد های بالاشهر در این محلات است. 3- نفرین میانگین و ظلم و لطف نامتوازن: زمانی که از اعضای یک مجموعه میانگین میگیریم. کیفیت و توزیع آن پدیده را نادیده گرفته ایم. به طور مثال دو مجموعه اعداد زیر، هزینه های شهرداری مناطق مختلف شهر می باشد، مثل هزینه آسفالت مجدد، تامین پیاده راه، خدمات عمومی به واحد مسکونی و ... الف: {2، 3، 5، 10، 30} ب: {10، 9، 11، 8، 12} در مجموعه اول هزینه های شهرداری در محله مرفه شهر برابر 30 میلیون تومان، و در محله فقیر 2 میلیون تومان است! با این حال میانگین هر دو سری از اعداد 10 است! حالا ببینیم با تصمیم یکسان سازی هزینه صدور پروانه آن هم نه در یک شهر که کل استان چه خواهد شد؟ مناطق مرفه در مجموعه الف، 20 میلیون تومان تخفیف و مناطق محروم 8 میلیون تومان هزینه مضاعف دارند! در تصمیم واقعی استان، هزینه 4 میلیون تومانی صدور پروانه، اگر بیشینه هزینه های استان باشد، ظلم به اغلب ساکنین استان، اگر کمینه هزینه ها باشد، افزایش چندین برابری هزینه ها و بارمالی روی دوش شهرداری ها و حتی اگر میانگین صدور پروانه باشد، ظلم و لطفی نامتوازن است. ضمن این که این تصمیم با نادیده گرفتن عدالت جبرانی، عملا دست دولت برای حکمرانی را هم بسته است. @shahrdad_ir شهرداد: رسانه تخصصی شهرسازی و معماری همدان

#یادداشت_تخصصی ضوابط غیرهوشمند: مدیریت انگیزه تجمیع با ضوابط شهری نویسنده: امیرحسین میرزایی در این یادداشت، میرزایی با مرور و تحلیل و تجمیع ضوابط طرح تفصیلی و توانمندسازی همدان، تجمیع را از منظر سود اقتصادی مورد بررسی قرار داده است. در محدوده 70 تا 220 متر، که حدود 70 درصد از پلاک های مسکونی محدوده های غیررسمی همدان را شامل میشود. تجمیع موجب کاهش مساحت واحدها و کاهش سود اقتصادی سازنده است. متن کامل یادداشت را اینجا بخوانید. @shahrdad_ir شهرداد: رسانه تخصصی شهرسازی و معماری همدان

#یادداشت_تخصصی ضوابط غیرهوشمند: مدیریت انگیزه تجمیع با ضوابط شهری نویسنده: امیرحسین میرزایی اغلب ریزدانگی(زیر 220 مترمربع)، نفودناپذیری و ناپایداری را سه شاخص بافت های فرسوده شهری دانسته اند. هرچند به این سه شاخص ایراداتی وارد است، همواره یکی از اهداف اغلب برنامه های نوسازی شهری، تجمیع در نظر گرفته می شود. با نگاهی به شهر همدان خوهیم دید، بیش از 70 درصد پلاک های مسکونی محدوده های غیررسمی شهر همدان در بازه مساحتی 70 تا 220 متر واقع شده اند. در حالی که ضوابط طرح تفصیلی شهر برای همه محدوده ها یکسان است. این ضوابط در برخی بازه های مساحتی مانع از تجمیع پلاک ها هستند. از طرفی دیگر، با تلفیق ضوابط طرح تفصیلی شهر همدان با ضوابط موسوم به محدوده های توانمندسازی و الحاقی به آن میتوان به جدولی از ضوابط رسید که در آن مساحت زمین، و عرض معبر دو عامل اثرگذار و سطح اشغال و ارتفاع ساختمان دو نتیجه آن هستند. همانطور که در جدول صفحه بعد مشاهده میکنید ضوابط ارتفاعی در این محدوده یکسان ولی سطح اشغال متفاوت است. در چنین شرایطی، فرض کنید دو زمین 70 متری داریم. این دو زمین در صورت تجمیع به یک زمین 140 متری تبدیل خواهند شد. مطابق ضوابط وضعیت قبل و بعد این پروژه را بررسی میکنیم. همانطور که در جدول زیر مشاهده میشود. تنها مزیت حالت تجمیع برای مالک، داشتن پارکینگ های غیر مزاحم است. البته انتظار میرود با تجمیع همواره شرایط تامین پارکینگ (با افزایش عرض زمین) بهتر شود. که نیازمند بررسی بیشتر میباشد. همانطور که در جدول صفحه قبل دیدیم. سطح اشغال با تجمیع کاهش می یابد. این بدین معنی است که با تجمیع واحدهای کوچک تر، و سود مشارکت کمتری خواهیم داشت. باید توجه داشت که علاوه بر این ها، تجمیع همواره مشکلات حقوقی و اجتماعی هم دارد. اقناع همسایه ها، فرایند ثبتی و ... میتواند موضوع را پیچیده تر کند. در چنین شرایطی به نظر میرسد باید ضوابط طوری طراحی شوند که تا حد امکان مشوق تجمیع باشند. مطابق نمودار صفحه قبل، این مشکل در همه مناطق شهر مشاهده میشود. به این ترتیب به نظر میرسد سطح اشغال یا نظام ارتفاعی در این محدوده مساحتی باید بازاندیشی شود. این یادداشت بخشی از مطالعه «ارزیابی تاثیر ضوابط 19 بندی وزارت راه و شهرسازی بر بافت فرسوده همدان» است. که به راهنمایی دکتر سعید حاجی بابایی، توسط سید امیر حسینی و امیرحسین میرزایی در مرداد ماه 1402 انجام گرفته است. @shahrdad_ir شهرداد: رسانه تخصصی شهرسازی و معماری همدان

#یادداشت_تخصصی راهی که آمدیم! تاریخچه ظهور مال ها در غرب و ایران نویسنده: محمدرضا عراقچیان، عضو هیئت علمی معماری دانشگاه بوعلی سینا در این یادداشت عراقچیان با مرور تاریخچه شکل گیری فروشگاه های بزرگ، مال ها و هایپرمارکت ها در غرب و ایران سعی دارد تا زمینه های شکل گیری و تحول و فراگیری این فضاهای شهری را مرور کند. این یادداشت بخش اول از یادداشتی از ایشان است که سعی دارد به بررسی مزایا و معایب مال ها و مگامال ها برای شهر همدان بپردازد. متن این یادداشت را اینجا بخوانید ... بخش دوم یادداشت @shahrdad_ir شهرداد: رسانه تخصصی شهرسازی و معماری همدان

#یادداشت_تخصصی راهی که آمدیم! تاریخچه ظهور مال ها در غرب و ایران این روزها در تابلوهای تبلیغاتی شهر و در گروه های خبری دیده می شود که قرار است یک فروشگاه بزرگ (هایپرمارکت) در همدان افتتاح گردد. در این خصوص و مزایا و معایب اینگونه فروشگاه ها دو سال قبل مطلبی را منتشر کردم که به لحاظ اهمیت مجددا منتشر میکنم. علاوه بر داستان اسکای مال که مسائل فراوانی در شهر همدان به وجود آورد، شنیده میشود متقاضی دیگری اخیرا پیگیر یک مال دیگر و کسب امتیازات می باشد. این نوشته تلاش دارد خطرات بررسی نشده این قبیل موارد را گوشزد نماید: فروشگاه زنجیره ای، مال ها و مگامال ها در دنیا سابقه دیرینه ای ندارند گفته می شود اولین فروشگاه زنجیره ای به معنای امروزی آن توسط انجمن خرده فروشان آمریکا راه اندازی شده است. در 1972 اولین فروشگاه بزرگ با مدیریت وارتون اسمیت در لندن راه اندازی شد. در 1852 فروشگاه بعدی و در 1859 برند A&P و 1879 برندی دیگر در نیویورک و همینطور این روند ادامه پیدا کرد: والمارت، کروگر، کارفور و ... از این دسته اند. در مقالات علمی آمده است حداقل 46 درصد از خریدها در دست هایپرها و دیلی ها است و الباقی در دست خرده فروشان و کسبه بازار و محله است. در ایران در سال 1328 تعاونی مصرف سپه، 1333 فروشگاه شهر و روستا با حمایت و نظارت آلمانی ها، 1338 فروشگاه فردوسی، 1340 توسط اخوان کاشان، فروشگاه ایران و در ادامه آن فروشگاه اتکا راه اندازی گردید. در سال 1348 فروشگاه کوروش (قدس) توسط برادران خیامی و ... تاسیس و راه اندازی شدند. در دوران انقلاب و پس از آن تا پایان جنگ این مدل فروشگاه ه سیرنزولی را طی کردند و سپس با تلاش شهرداری تهران تهران در دوران آقای کرباسچی، اولین آنها از نمونه های رفاه و شهروند راه اندازی گردید. از سال 1384 پای سرمایه گذاران خارجی در این زمیه به ایران باز شد و اولین نمونه آن در سال 88 با نام هایپراستار با سرمایه گذاری اماراتی ها و فرانسوی ها افتتاح گردید. هم اینک 11 شرکت خارجی در این زمینه فعال یا در حال اخذ مجوز هستند. در سال 81 اتحادیه سراسری فروشگاه های زنجیره ای در ایران راه اندازی و هم اینک بر اساس گزارش آن 128 برند با حداقل 4700 فروشگاه فعالند. آمارهای اقتصادی داخلی حکایت از نرخ حدود 50 درصدی معاملات در حوزه های مربوطه را داد. هم اینک در شهر همدان بر حسب آمار اتحادیه سراسری 13 برند با 46 شعبه وجود دارد. در یادداشت بعدی، ادله موافقان و مخالفان، تحولات مال ها و مگامال ها در غرب و در نهایت هشدارها و بایدهای برنامه ریزی شهری در این حوزه را مرور خواهیم کرد. @shahrdad_ir شهرداد: رسانه تخصصی شهرسازی و معماری همدان

#یادداشت_تخصصی مال ها، ضد توسعه! اثرات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مال ها نویسنده: محمدرضا عراقچیان، عضو هیئت علمی معماری دانشگاه بوعلی سینا در بخش قبلی، عراقچیان با مرور پیشینه تاریخی مال ها و هایپرمارکت ها نشان داد این فضاها چطور به بخش مهمی از شهر تبدیل شدند. در بخش دوم ادله موافقان و مخالفان این گونه فضاها، علل افول و مرگ این فضاها در غرب و وضعیت ایران بررسی شده است. در نهایت نویسنده 15 قید و پیشنهاد برای این گونه فضاها بر میشمارد اما در کل این طور جمع بندی میکند که مال ها، ضد توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در شهر هستند. متن کامل یادداشت را اینجا بخوانید. @shahrdad_ir شهرداد: رسانه تخصصی شهرسازی و معماری همدان

#یادداشت_تخصصی مال ها، ضد توسعه! اثرات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مال ها نویسنده: محمدرضا عراقچیان، عضو هیئت علمی معماری دانشگاه بوعلی سینا موافقان چه میگویند؟ می گویند، خرید راحت، خرید و خوراک توام، خرید رویائی برای اطفال، صرفه جویی در وقت، حذف واسطه ها، قدرت انتخاب، شفافیت مسیر توزیع، از ویژگی های مثبت است که البته جای بحث فراوان دارد. مخالفان چه میگویند؟ در مقابل مخالفین موارد زیر را از عوارض منفی آن میدانند: سود کلان که در اثر حذف واسطه ها ایجاد میشود به جیب سرمایه دار میرود. صاحبان این مدل فروشگاه ها عمدتا غیربومی هستند و دل در گرو شهر و شهروندان و اقتصاد آن ندارند. بدلیل ارتباطات مالی که دارند وام های بانکی کم بهره میگیرند. نه تنها در کاهش ترافیک نقشی ندارند بلکه در بعضی از ساعات روز و روزهایی از هفته نقش منفی دارند. عمده خریدها در این حوزه نقدی است. رفت و آمد خریداران برای ساکنین محدوده این فروشگاه ها مزاحمت فراوان ایجاد میکنند. موجبات رواج مصرف گرایی و خرید کاذب میشوند. باعث بروز پدیده ای به نام گردشگری خرید می شوند. تعامل و گفتگو و ... در این مجموعه ها به حداقل میرسد. سود ناشی از فروش به جیب خرده فروشان نمیرود. و عامل افرایش سرمایه، سرمایه داران است. موجبان کم رونفی تجارت خرد در محله و بازار میشود. موجبات بیکاری جوانان را فراهم می آورد. باعث بروز پدیده مصرف گرایی بر مبنای تفکر اولیه آمریکایی میشود. در این مدل اصلاح و بهسازی فرهنگ اجتماعی وجود ندارد. بدلیل زد و بند با کارخانه های بزرگ ، و نقدینگی بالا که در تعیین قیمت موثرند.. اینک مال ها در کجای راه هستند؟ رواج خرید در فضای مجازی از یک طرف و توجه به موضوع روابط انسانی و اجتماعی در جوامع غربی، ناقوس مرگ مال ها را به صدا در آورده است. گفته می شود تا سال 2030 حدود 30 تا 40 درصد از این مال ها ورشکسته میشوند و تبدیل به انبار فروشگاه های مجازی خواهند شد. یک نمونه مگامال شین هوانن با مساحت 900 هزار مترمربعی، از سال 2003 ساخته شده و هنوز بخش عمده آن بالااستفاده مانده است. ایران در ابتدای راه مرگ مال ها: به این دلایل ما در ایران در ابتدای راه مرگ مال ها و مگامال ها هستیم: - کمبود فضای باز شهری که نتیجه ضعف مدیریت شهری است. مال ها هم اینک به عنوان یکی از مراکز تفریح و گذران اوقات فراغت خصوصا برای جوانان است. مال ها هنوز به دلائلی مورد استقبال نوکیسه گان قرار دارند. - مال ها سبب ایجاد یک طبقه اجتماعی گردیده که دنبال تشخص از طریق خرید اند. هشدار ها: 1- صاحبان مال ها و مگامال ها، عمدتا داراری قدرت افسانه ای اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و ... هستند. 2- مال ها قدرت تغییر منش و رفتار فرهنگی جامعه را دارند. 3- خرید در مال ها بر اساس نیاز نیست بلکه بر اساس امیال است. 4- مال ها سرعت مصرفی شدن جامعه را تشدید میکنند. 5- مال ها بر ترافیک و محیط زیست اثر منفی دارند. 6- مال ها می بایست دارای گزارش توجیهی مثبت به نفع شهر باشند. 7- سرمایه گذاران مال ها بهتر است بومی و ساکن شهر باشند و دارای سوابق مثبت در تمامی زمینه ها باشند. 8- مال ها باید رقیبی برای تجارت خرد به حساب نیایند. 9- کارکنان مال ها باید دائما در مسیر آموزش های اجتماعی قرار گیرند. 10- مال ها نباید به یک ضد ارزش در حوزه اجتماعی و فرهنگی تبدیل شوند. 11- مال ها مشروط به رعایت بسیاری از این امور می توانند موتور توسعه مناطق کم برخوردار باشند، لکن تاکنون چنین امری محقق نشده است. 12- ارائه مجوز به مال ها نباید از طریق شواری اسلامی شهر، شهرداری و کمیسیون ماده 5 باشد. اینگونه مجوزها ابتدا باید در شورای برنامه ریزی فرهنگی و اقتصادی استان بررسی و سپس مجوزهای مربوطه ارائه گردد. 13- نسبت توده به کل در طراحی مال ها می بایست حداکثر 20 الی 30 درصد بوده و الباقی در خدمت شهر قرار گیرد. 14- از ساخت مال های غول پیکر و یا با هویت های بیگانه باید خودداری گردد. 15- فراوانی نقدینگی و انحصاری بودن بسیاری از خدمات، ممکن است به بروز یک حفره امنیتی منجر شود. با توجه به شرایط فعلی به نظر میرسد توسعه مال ها در همدان یک عامل ضد توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی باشد. باید مواظب باشیم! @shahrdad_ir شهرداد: رسانه تخصصی شهرسازی و معماری همدان

#یادداشت_تخصصی تحول فضایی مصرف انباشت، سازمان دهی و معنابخشی به کالا نویسنده: گلرخ حسابی، کارشناس ارشد جامعه شناسی چه تفاوتی میان فضاهای شهری مرتبط با خرید و مصرف وجود دارد؟ آیا مگامال ها، فروشگاه های زنجیره ای و البته پاساژ ها و پیش از همه این ها بازارهای سنتی از یک جنس هستند؟ یا این که هر کدام از این فضاهای مصرف تنها در مصرف و خرید مشترک هستند؟ اصلا آیا خرید و مصرف میان این فضاها یک شکل است؟ یا حتی مصرف هم واژه ای مشترک اما با تفاوت های معنایی میان آن هاست؟ متن کامل یادداشت را اینجا بخوانید. @shahrdad_ir شهرداد: رسانه تخصصی شهرسازی و معماری همدان

#یادداشت_تخصصی تحول فضایی مصرف انباشت، سازمان دهی و معنابخشی به کالا نویسنده: گلرخ حسابی، کارشناس ارشد جامعه شناسی چه تفاوتی میان فضاهای شهری مرتبط با خرید و مصرف وجود دارد؟ آیا مگامال ها، فروشگاه های زنجیره ای و البته پاساژ ها و پیش از همه این ها بازارهای سنتی از یک جنس هستند؟ یا این که هر کدام از این فضاهای مصرف تنها در مصرف و خرید مشترک هستند؟ اصلا آیا خرید و مصرف میان این فضاها یک شکل است؟ یا حتی مصرف هم واژه ای مشترک اما با تفاوت های معنایی میان آن هاست؟ 1- روی هم انباشتن! ساده ترین شکل عرضه کالا میتواند روی هم انباشتن، کنار هم جمع کردن و عرضه عمده کالا باشد. کنارهم قرار دادن کالاهای مختلف برای سهولت خرید! شاید جنس فروشگاه های زنجیره ای شبیه اتکا، رفاه و ... چیزی شبیه به همین نوع از خرید و مصرف است. افراد برای صرفه جویی در زمان و سهولت خرید سراغ این نوع از فضاهای خرید می رفتند. خریداران با لیست خریدی از پیش آماده شده، سراغ این فضاها خواهند امد. 2- سازمان دادن و کنارهم چیدن! یک قدم جلوتر! زمانی که فروشگاه های زنجیره ای تصمیم میگیرند بجای تنها دسته بندی کردن موضوعی کالاها، تغییراتی در چیدمان آن ها دهند، رخ میدهد. تصور کنید کالاهای پرمصرف نظیر لبنیات، میوه و ... در عمق فروشگاه قرارگرفته و برای رسیدن به آن ها (مطابق لیست خریدتان) باید از میان انبوهی از کالاهای جذاب دیگر عبور کنید! 3- ایجاد بافت و معنابخشی به کالاها! از درب فروشگاه که وارد میشوید قفسه لباس هایی را خواهید دید که کنار بخش فرهنگی (کتاب، فیلم و ...) فروشگاه قرارگرفته است! بخش فرهنگی مملو از محصولاتی مثل باربی، آموزش های لاغری و ... است. قسمت پوشاک از کنج محصولات ورزشی با بخش فرهنگی مجاور شده و زمانی که از این بخش عبور میکنید. موسیقی پرتحرکی شما را همراهی میکند! تازه همه این ها در کنار صدها بخش دیگر مختص طبقه متوسط شهری تهران نشین طراحی شده است. برای چه خرید میکنیم: 1- رفع نیازها؟ 2- گرایش به داشتن چیزها؟ 3- میل به خواستن؟ مصرف و خرید امروزه از فرم ساده نخستین فاصله گرفته و صورت پیچیده ای به خود گرفته است. متناسب آن فضاهای مصرف نیز پیچیده تر شده اند. اگر بازارسنتی محل رفع نیاز بود، بخشی از اقبال مردم به پاساژ ها از باب گردش بود. فروشگاه های بزرگ و مال ها تفرجگاه و محل مصرف فرهنگی هم هستند! با این پیچیدگی و فرهنگی شدن مصرف و مصرفی شدن فرهنگ آیا هنوز هم میتوان برای توجیه یک مال یا مگامال، سهولت مصرف، صرفه جویی وقت و ... استفاده کرد؟ آیا موضوع فروشگاه های بزرگ دیگر تنها اقتصادی هستند؟ یا این که به شدت با موضوعات فرهنگی در هم تنیده و پیچیده شده اند؟ به نظر میرسد فهم مصرف، به معماران و شهرسازان کمک کند تا پدیده هایی مثل مال ها و اثرات فرهنگی آن ها را بهتر درک و تحلیل کنند. در ادامه چند منبع که از آن ها برای نوشتن این یادداشت کوتاه کمک گرفتیم را فهرست میکنیم. شاید شروع خوبی برای مطالعه باشد: - جامعه مصرفی، ژان بودریار، ترجمه پیروز ایزدی، نشر ثالث - شهرهای مصرفی، استیون و مالکوم مایلز، ترجمه قلیچ و خطیبی، نشر تیسا - جامعه شناسی مصرف و بازار: مطالعه میدانی در هفت بازار تهران، تنهایی و حسینی فر، نشر اندیشه احسان @shahrdad_ir شهرداد: رسانه تخصصی شهرسازی و معماری همدان