هدایت شده از یادداشت‌های امید پیشگر
دربارۀ «متن» زیارت عاشورا
با نگاه به دو منبع نخستین که متن زیارت عاشورا را نقل کرده‌اند یعنی کامل الزیارات (ص174) و مصباح المتهجد (2/772) و نیز تطبیق نسخه‌های چاپی کنونی با نسخه‌های خطی کهن و همچنین بررسی‌های حدیث‌شناسانه، روشن می‌شود متن زیارت عاشواری رایجِ امروزی، همان است که در منابع کهن وجود دارد و تنها بخش‌هایی از آن، دستخوش تغییر شده است. در ادامه، آن مقدار را که به آن دست یافته‌ام شماره می‌کنم:
1️⃣ «اللهم خُصَّ أنت أول ظالم باللعن مني و ابدأ به أولا ثم الثاني ثم الثالث و الرابع اللهم العن يزيد خامسا و العن عبيد الله بن زياد»
در کتاب کامل الزیارات به این شکل آمده است:
«اللهم خُصَّ أنت أول ظالم ظلم آل نبيك باللعن ثم العن أعداء آل محمد من الأولين و الآخرين اللهم العن يزيد و أباه و العن عبيد الله بن زياد»
و در كهنترين نسخۀ خطى موجودِ مصباح المتهجد، نگاشته شده به سال 502 ق، بجاى اين جمله، چنين آمده است:
«اللهم خُصَّ أنت أول ظالم باللعن مني و ابدأ به جميع الظالمين لهم اللهم العن يزيد و عبيد الله بن زياد»
بر این پایه، لعنتِ بر اولی و دومی و سومی و چهارمی، در کامل الزیارات که اصلاً نیست؛ در مصباح هم، در نسخه‌های نخست آن وجود ندارد. با توجه به معیارهایی مانند قدمت و اعتبار متن، نبود این بخش در متن زیارت عاشورا بر بودِ آن ترجیح دارد (نک: مقالۀ تحليل و نقد يكي از فقرات نسخة رايج زيارت عاشورا، کتاب قیم، ش8).
2️⃣ تَنَقَّبَتْ لِقِتَالِك (برای جنگ با تو نقاب زدند)
در کامل الزیارات به این شکل آمده است:
تَهَيَّأَتْ لِقِتَالِك (برای جنگ با تو آماده شدند)
که «تهیأت» درست است (نک: مقالۀ درنگی در واژۀ تنقبت در زیارت عاشورا، علوم حدیث، ش21).
3️⃣،4️⃣ اللَّهُمَّ الْعَنِ الْعِصَابَةَ الَّتِي جَاهَدَتِ الْحُسَيْنَ وَ شَايَعَتْ وَ بَايَعَتْ وَ تَابَعَتْ عَلَى قَتْلِه
در کامل الزیارات به این شکل آمده است:
اللَّهُمَّ الْعَنِ الْعِصَابَةَ الَّتِي حَارَبَتِ الْحُسَيْنَ وَ شَايَعَتْ
که کلمۀ «حاربت» با توجه به قرائنی مانند «حاربکم» درست‌تر است.
و نیز «بَايَعَتْ» دُرستش «تایَعَتْ» است که دچار تصحیف (خطای نوشتاری) شده است؛ به اين قرينه كه «تابعت» از «متابعه» و به معناى «همپيمانى» است كه ممكن است در جهت شَرّ باشد يا در جهت خير؛ در حالى كه «تايعت» از «متايعه»، به معناى «همكارى و همراهى در شر» است (الرواشح السماوية، ص 142 و 143).
#زیارت_عاشورا #بررسی_متن