🔻فتح ایران، به دست اعراب مسلمان حجاز نبود؛ شورشی داخلی بود. 🔅 بازخوانی روایت‌های گسترش اسلام        با حضور خداداد رضاخانی 🔹روایتی بدیل از فتوحات اولیۀ اسلامی در ایران ساسانی در این برش کوتاه از دهمین نشست «خیلی دور، خیلی نزدیک»، خداداد رضاخانی دیدگاهی نو را دربارۀ نخستین مراحل فتوحات اسلامی در ایران ساسانی مطرح می‌کند و می‌گوید حکومت مدینه ایران را فتح نمی‌کند بلکه صرفاً پایه‌گذاریِ نظام اداری فتوحات انجام‌شده به‌دست نیروهای ساسانی را بر عهده می‌گیرد. او از سویی این پرسش را هم‌چنان قابل‌طرح می‌داند که ایرانیان چرا حکومت مدینه و اسلام را به‌عنوان جایگزین شاهنشاهی ساسانیان انتخاب کردند و نه مثلاً پادشاهی روم یا حبشه را. در پایان، زهیر میرکریمی چکیده‌ای از این دیدگاه نو ارائه می‌کند. @tavanerejal

امروز به یاد اهل تاوان

🔻نقش اصطلاحات مرکّب در فهم حدیث 🔹️مورد «رغم انف»، «القم حجرا» فهم معنای اصطلاحات مرکب برای یک حدیث‌پژوه ضروری می‌نماید. بسیاری از این اصطلاحات در احادیث آمده که بدون فهم آن، فقه و فهم کاملی از حدیث به دست نمی‌آید. در پیگیری «اصطلاحات مرکّب» چهار نکته مورد توجه است: ۱. برخی واژگان در سیر تطور خویش، به اصطلاح تبدیل می‌شوند. به این معنا که مقید به حدود و ثغور معنای لغوی نیستند و معنایی دیگر به خود می‌بینند. این معنای دوم یا همان «معنای اصطلاحی» گاه در حوزه عرف و محاورات اجتماعی است و گاه در یک علم خاص. ۲. اصطلاحات وقتی از ترکیب چند واژه تشخّص می‌یابند، «اصطلاح مرکب» نامیده می‌شوند. فهم این مرکبات تا حدودی از فهم اصطلاحات مفرد پیچیده‌تر است. ۳. اصطلاحات مرکب گاه به معنای لغوی واژگانِ به‌کاررفته نزدیک‌تر و پایبندتر و گاهی از آن رهاتر و دورتر هستند. ۴. اصطلاح مرکب گاهی در کلام امام و گاهی در کلام راوی است. حتی در صورت دوم نیز فهم درست آن اصطلاح، فوائد حدیثی فراوان دارد. در گذشته به نمونه «اصلحک الله» اشاره شد که مقاله‌اش به زودی منتشر خواهد شد. در این نوشتار به بررسی دو نمونه دیگر از این اصطلاحات که در کتب حدیثی یافت می‌شوند پرداخته شده است.   🔸️رغم انف این اصطلاح و اصطلاحات شبیه (علی رَغم اَنفِه، و اِن رَغِمَ انفُه، رَغِمَ لک انفُه و ...) در کلام امامان آمده است؛ برای نمونه در بصائر الدرجات دو بار (ص156 و 160)، در الکافی هفت بار (ج1، ص342؛ ج2، ص590 و 655؛ ج3، ص313؛ ج6، ص57 و 58؛ ج7، ص220) و در بحارالانوار سی و چهار بار (مثلا ج5، ص160). در کتب لغت بیان شده که عبارت «ارغم الله انفَه»، یعنی خداوند بینی او را به خاک چسباند (الصقه بالرَّغام و هو التراب). این در اصل لغت است؛ اما در استعمال به هنگام رساندن معنای «ذلّت» استعمال می‌شود (النهایه، ج2، ص238). این اصطلاح مرکّب در برخی کاربست هایش، معنای «علی رغم میلش، به کاری مجبور شد/ کسی کاری را کرد که او دوست نداشت» مانند: «و ان رغم انفه» (الکافی، ج6، ص57)؛ نیز مانند: «علی رغم انفه» (الکافی، ج3، ص313). گاهی عبارت «رغم انفی لله» (الکافی، ج2، ص655) به کار رفته که معنای خضوع و تذلل و تواضع در برای خدای متعال دارد. در فارسی نیز اصطلاح «بینی‌اش را به خاک مالاندم» و امثال آن برای معانی پیش گفته به کار می‌رود. البته مانند استعمال عربی، در موارد اعلام تواضع و فروتنی گوینده به کار نمی‌رود.   🔸️القم حجرا اصطلاح «اُلقِمَ حجراً» یا «اَلقَمَه الحجر» هنگامی به کار می‌رود که شخص در برابر استدلال دیگران یا در مناظره و امثال آن، شکست بخورد و نتواند پاسخ دهد. ارتباط معنای لغوی و اصطلاحی نیز جالب است. وقتی کسی در دهانش سنگ نسبتا بزرگی داشته باشد، نمی‌تواند سخن بگوید و سکوت می‌کند. در اصطلاح نیز وقتی شخصی با استدلال و قوت کلام خودش چیزی بگوید که مخالفانش نتوانند پاسخش را دهند و به تعبیری کم بیاورند، گویا در دهان آنان سنگی فرو کرده که آنان نتوانند حرف بزنند. در برخی کتب لغت آمده است:  أَلْقَمْتُهُ‏ الْحَجَرَ: أَسْكَتُّهُ عِنْدَ الْخِصَامِ (المصباح المنير في غريب الشرح الكبير، ج‏2، ص: 558). در روایتی از امام رضا علیه السلام در بیان علت استلام حجر در حج آمده: وَ عِلَّةُ اسْتِلَامِ‏ الْحَجَرِ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَمَّا أَخَذَ مِيثَاقَ بَنِي آدَمَ الْتَقَمَهُ الْحَجَرُ فَمِنْ ثَمَّ كَلَّفَ النَّاسَ تَعَاهُدَ ذَلِكَ الْمِيثَاق‏  (عيون أخبار الرضا عليه السلام ؛ ج‏2 ؛ ص91). در برخی احادیث، «اُلقِمَ فوه الحجر» آمده که به واژه دهان تصریح شده است (بحارالانوار، ج5، ص27). گاهی به معنای صرفاً لغوی این ترکیب برخورد می کنیم؛ مانند «وَ أَمَّا الرَّجُلُ الَّذِي أَتَيْتَ عَلَيْهِ فَيَسْبَحُ فِي النَّهْرِ وَ يُلْقَمُ الْحِجَارَةَ فَإِنَّهُ آكِلُ الرِّبَا» (الدعوات للراوندی، ص284). اصطلاح مرکب فارسی که بتوان عدیل این اصطلاح عربی و نزدیک به آن یاد کرد «دهانش را دوختم/ دهانش دوخته شد» است. ✍مصطفی قناعتگر @tavanerejal

بسم الله الرحمن الرحیم 🔻باز هم مناسک طاووسی 🔹سید بن طاووس (664 ق) این بار حتی از امثال أنس بن مالک هم روایت نقل نکرده است. او تنها به اینکه زیارت علی بن موسی الرضا علیه السلام در بیست و سوم ذی القعده را در برخی از کتاب‌های عجمان دیده اکتفا کرده است. 🔹می‌گوید: در برخی از کتب عجمان دیده‌‌ام که مستحب است زیارت مولایمان علی بن موسی الرضا در روز بیست و سوم ذی القعده از دور و نزدیک با قرائت یکی از زیارات معروفه یا گفتن آنچه همانند زیارت است. «رأيت في بعض تصانيف أصحابنا العجم‏ رضوان الله عليهم أنه يستحب أن يزار مولانا الرضا ع يوم ثالث و عشرين من ذي القعدة من قرب أو بعد ببعض زياراته المعروفة أو بما يكون كالزيارة» (اقبال الاعمال1: 310) 🔹مسیر سید بن طاووس- بحارالأنوار- مفاتیح الجنان- منبر یا صدا و سیما؛ یا مسیر سید بن طاووس مستقیم به مفاتیح الجنان - منبر یا صدا و سیما؛ دو مسیر ورود برخی(تأکید می‌کنم برخی) مناسک نامعتبر (تأکید می‌کنم نا معتبر و نه لزوما جعلی) در میان عوام و خواص است. زمانی که سند از صدا و سیما به مفاتیح و از آنجا به سید بن طاووس رسید قبل از انجام عمل کمی درنگ و تأمل کنید.

🔻زیارت عوام، نخبگان، مومنان 🔹️اواخر  دوره‌ی دبیرستان (حدود بیست سال پیش) برای اولین‌بار به زیارت خانه‌ی خدا مشرف شدم. زیارت آن سال اما با یک چالش همراه بود: من به سختی می‌توانستم مقابل کعبه نماز بخوانم! ذهنیت انتزاعیِ تربیت‌نشده از امر قدسی، کارم را به هنگام مواجهه با مادیتِ امر قدسی سخت کرده بود. برای من سخت بود روبه‌روی خانه‌ای که از سنگ ساخته شده بایستم و خدا را بخوانم. بدیهی است که می‌دانستم برای خدا نماز می‌خوانم و این خانه‌ی سنگی، قبله است تنها؛ اما چالش عمیق‌تر از این حرف‌ها بود. من در ایام شباب قبل حج، خدا را وجودی منزه از ماده می‌دانستم به درستی و به هنگام نماز در بلد خویش، هیچ تصویر مادی از معنایِ پیشِ‌رو نداشته باشم. اما در مسجدالحرام قرار بود در برابر بنایی مکعب به ارتفاع بیش از ۱۳متر، ساخته‌شده از سنگ‌های گرانیت سجده کنم. بازگویه می‌کنم: بدیهی بود که نماز برای کعبه نیست و برای الله است و کعبه قبله است؛ اما تا به زیارتش مشرف نشده بودم، چالش "خدای منزّه و خانه‌ی نامنزّه" را وجدان نکرده بودم. سال‌ها بعد روایات امامیه را در موضوع حج خواندم. درست فهمیده بودم! کعبه از سنگ‌هایی است که نه سودی می‌رسانند و نه زیانی می‌زنند و نه مقدس‌اند (الکافی، ج۴، ص۱۹۹). در کعبه به‌خودی‌خود خبری نیست. اما غلط فهمیده بودم! هم امتحانِ حج همین است و هم سنگ‌ها به جعل الهی مبارک و محترم هستند. سنگ‌ها بوسیدنی شده‌اند، لمس‌شان شایسته است و برکت‌بخش هستند و پناهگاه (ابواب متعدد کتاب الحج در وسائل الشیعه). رسیدن به این درک که کعبه و سنگ‌هایش ماده هستند و هیچ ارزشی ندارند حتما لازم است؛ اما بسندگی به این درک، درست نمی‌نماید. مادیت حج، ممتاز شده است به جعلِ حرمت و برکتی که خداوند در آن قرار داده است. باز بایسته است در کنار این حرمت و برکتِ اعطائیِ واقعیِ کعبه، آن بی ارزشیِ ذاتیِ واقعیِ کعبه را نیز در ذهن داشته باشیم. این همان بخش سخت و امتحان‌زای حج است. در شماری از مکتوبات برادران دانشیِ علوم اجتماعی می‌خواندم که زیارت نخبگان، هرچه بیشتر به سمت انتزاع می‌رود و زیارت عوام به سمت ماده.‌ می‌پذیرم و وجدان کرده‌ام. اما بالاتر از این دو، زیارتِ مومنان است (نه اینکه آن دو مرتبه مومن نیستند). مومن به اینکه خدای منزّهِ از ماده، مسیر وصول عباد به خودش را همین ماده قرار داده در شمار مهمی از منزلگاه‌ها. قال زیاد است و حال و مجال اندک. ✍مصطفی قناعتگر @tavanerejal

💢روش فقها در اعتبارسنجی روایات در دیگر علوم اسلامی کارآمد نیست/ نباید با معیار روایات فقهی دنبال سایر روایات برویم ✔️استاد سیدکاظم طباطبایی: 🔹علامه طباطبایی و آیت‌الله خویی معتقدند در روایات فقهی، ظن کفایت می‌کند ولی در گزاره‌های تاریخی نیازمند علم و یقین هستیم زیرا دائرمدار جعل شرعی نیست؛ یقین البته مقداری اغراق‌آمیز است و اگر بخواهیم در گزاره‌های تاریخی به علم هم کفایت کنیم چیزی از آنها باقی نخواهد ماند. لذا برخی گفته‌اند، روایات فقهی سند معتبر لازم دارند ولی در روایات تاریخی اگر بخواهیم با رویکرد فقهی جلو برویم دانش تاریخ متلاشی خواهد شد و داده‌های تاریخی به حد صفر خواهد رسید. اگر دانش تفسیر را هم بخواهیم با رویکرد فقیهانه بررسی کنیم باز شاید یک درصد از روایات سند صحیح و وثوق سندی فقیهانه را داراست. 🔸خود فرد فقیه اگر از یک عرصه علمی به عرصه دیگر برود مانند شیخ طوسی در نوشتن کتاب الغیبه، رویکرد کاملا متفاوتی به خود خواهد گرفت؛ تفسیر تبیان را با تهذیب بررسی کنیم، آنقدر تفاوت در استناد به روایات وجود دارد که اگر کسی بگوید این دو کتاب را دو نفر نوشته‌ مایه تعجب نیست. 🔹روایات فقهی ویژگی خاصی دارد که در حوزه‌های معرفتی دیگر مورد توجه نیست، لذا نباید با معیار روایات فقهی دنبال سایر روایات برویم؛ فقیه دنبال حجیت شرعی است ولی بقیه عرصه‌ها حتی اعتقادات هم دنبال حجیت شرعی نیستند یا فقیه از اصول عملی نقلی به راحتی استفاده می‌کند یعنی اصل برائت را جاری می‌کند ولی در تاریخ آیا امکان جاری کردن اصل برائت وجود دارد؟ 👈ادامه مطلب: http://ijtihadnet.ir/?p=75680 🆔 https://eitaa.com/ijtihad

🔻 مادّیّت حج: موردِ «کعبه» 🔸️ مطالعاتی در پیوند مادیت زیارت* با مفاهیم غیرمادی در روایات امامیه ▪️ محترم‌ترین ماده در میان مادیات حاضر در فرآیند حج، «کعبه» است؛ به گونه‌ای که حتی مسجدالحرام و مکه نیز احترام خود را از دربردارندگی کعبه به دست آورده اند[1]. ▪️ اندیشه «حرمت کعبه» نزد زائر، در افزونیِ رتبه زیارت موثر می افتد[2]. حرمت کعبه در دوران پیشااسلامی، در زیارت مومنان به آن و عقاب حرمت‌شکنان آن نمود یافته است[3]. نیز اساسا تمام بایدها و نبایدهای «اِحرام» که برای زائر در نظر گرفته شده، به هدف «کعبه‌پایی» و حفظ حرمت آن است[4]. ▪️ کمترین انتظاری که حرمت کعبه ایجاد می کند، ممنوعیت تخریب[5] و بایستگیِ بازسازی[6] آن در صورت ویرانیِ احتمالی است. ▪️ «هیبت» اماکن مقدس از مسائل مطالعات زیارت و پیوسته با «حرمت» است. بسیاری از زیارتگاه‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند تا زائران را با ابعاد گسترده، شکوه معماری و تزئینات خود متحیر کنند. این هیبت، دو پیام را به زائران منتقل می کند: الف) شکوه و عظمت خدا/مراد ما بسیار زیاد و قابل احترام است. ب) هیبتِ مادی که این شگفتی را ساخته، احترام مشابهی (شبیه به احترام مزور) را می‌طلبد. کعبه در این مساله مسیری میانه را برگزیده است. این بنا در گودی قرار دارد؛ در حالی که در نظر گرفتن شکوه و هیبت اقتضا می‌کند اماکن مقدس در موقعیت‌های مرتفع ساخته شوند (بسیاری از معابد شرق آسیا). با این حال حفظ شکوه و مهابت و حرمت آن، ممنوعیت مرتفع‌سازی در اطراف آن را مطالبه می‌کند[7]. ساختمان کعبه همانگونه که از نامش نیز پیدا است، به شکل یک مکعب ساده است که با معماری های پُرکار و پرخرج بسیاری از بناهای مقدس دنیا متفاوت است (گرچه امروزه مینیمالیسم در معماری، جذابیت‌ها و طرفدارانی پیدا کرده است). با این حال، پوشیدگیِ این بنا با پرده، تمهیدی است برای هیبت افزایی[8]. ارتفاع کعبه که به هیبت آن افزوده اینک بیش از 13متر است؛ اما شواهدی نشان می‌دهد که این ارتفاع نسبتا زیاد، مورد تاکید نیست. ارتفاع کعبه در عهد رسول خدا حدود ۲متر بوده و بعدها به دست خلفای اسلامی مرتفع گردیده است. ▪️ «نذر و هدیه» (پیشکش)، واکنشی از جنس ارج‌نهی در برابر حرمت اماکن زیارتی است که از سوی زائران در شماری از ادیان و فرهنگ‌ها، انجام می‌شود. این پدیده از مصادیق چالش برانگیز مادیت حج است. میل به پیشکش اموال به پیشگاه کعبه با انگیزه‌های حاجت‌خواهانه یا ثواب‌طلبانه پیوسته طرفدارانی داشته است[9]. واقعیت این است که کعبه نه می‌خورد و نه می‌نوشد[10]؛ بلکه در نهایت این متولیان کعبه هستند که از این مادیات پیشکشی‌شده بهره‌مند می‌شوند[11]. به همین دلیل پیشکش به کعبه از اساس نکوهیده است[12]. راهکار ایجابی به پیشکش‌های احتمالی زائران، تقدیم آنان به زائران نیازمند است[13]. ✍ مصطفی قناعتگر @tavanerejal  ____________________________ * materiality of pilgrimage [1] علل الشرائع ؛ ص415 ؛ الفقيه ؛ ج2 ؛ ص191 [2] وسائل الشيعة ؛ ج‏13 ؛ ص242 [3] وسائل الشيعة ؛ ج‏13 ؛ ص238 [4] علل الشرائع ؛ ص415 [5] وسائل الشيعة ؛ ج‏13 ؛ ص236 [6] وسائل الشيعة ؛ ج‏13 ؛ ص208 [7] الكافي ؛ ج‏4 ؛ ص230 [8] وسائل الشيعة ؛ ج‏13 ؛ ص207 و ص211 [9] وسائل الشيعة، ج‏13، ص: 247 [10] وسائل الشيعة، ج‏13، ص: 254 [11] وسائل الشيعة ؛ ج‏13 ؛ ص255 [12] همان [13] وسائل الشيعة ؛ ج‏13 ؛ ص250

🎞 برشی از مستند اخراج شده (مطرود، Expelled) ⏫ مستندی درباره اعتبار نظریه داروین و اساتیدی که هنگام تحقیق درباره این نظریه از دانشگاه اخراج می‌شوند. 🔺دکتر ریچارد فون استرنبرگ (Dr. Richard Von Sternberg) دارای دکترای زیست‌شناسی (تکامل مولکولی) و دکترای علوم سیستمی (زیست‌شناسی نظری) با چاپ بیش از ۳۰ مقاله در کتب و نشریات علمی معتبر، با چاپ مقاله‌ای از استفان سی‌مایر (از رهبران جنبش طراحی هوشمند) وارد چالش شدیدی شد. 🔺او در مقاله‌اش مدعی بود که «طراحی هوشمند» شاید آغازی برای حیات ما باشد. ادعایی که در برابر نئوداروینیسم که پیدایش حیات را کور و تصادفی می‌داند، قرار داشت و به همین علت از سمتش برکنار شد و مورد تفتیش عقاید قرار گرفت و بر علیه وی دست به عکس‌العمل‌های خشونت آمیز زدند! 🔺وی می‌گوید: «زیرسؤال‌بردن داروینیسم برای بسیاری، قابل تصور نیست! باور ندارند که در پایان مقالهٔ من به «طراحی هوشمند» اشاره شده است! به همین دلیل مدیر مؤسسه به من به چشم یک تروریست فکری نگاه می‌کند!» ✍️ احمد منصوری 🏫 مدرسه علم و دین؛ نقد الحاد جدید @elmvadin

🔻امام هادی، فرهیخته‌ای در دوران وحشی‌گریِ وایکینگی ✍مصطفی قناعتگر روزنامه شهرآرا، ۲۵ دی ۱۴۰۲ وایکینگ‌ها یا همان غارتگران دریایی، در جنوب اسکاندیناوی زندگی می‌کردند و برای گذران زندگی به سرزمین‌های مجاور هجوم می‌بردند؛ از سال ۷۰۰ تا ۱۱۰۰ میلادی. تولد غارت وایکینگی که در رسانه‌های عصر ما سعی در تحریف و تطهیر آن است، همزمان بود با تولدِ فرهیختگیِ اسلامی با ولادت امام صادق. اما امام علی النقی ملقّب به هادی از نوادگان امام صادق، در اوج بربریت و شورش  وایکینگ‌ها به سراسر اروپا به دنیا آمدند. این شخصیت فرهنگی و ادامه جریان فرهیختگی و علم و اخلاق، در شهر پادگانی و تازه‌تاسیس سامرا حبس خانگی بود. برای همین هم هست که سخنان اندکی از ایشان به ما رسیده است؛ مثلا در کتاب «الکافی» که مهم‌ترین کتاب حدیثی ما هست، ۱۲۴۷۱ سندِ روایی به امام صادق علیه السلام منتهی می‌شود و حال آنکه تنها ۱۶۳ سند روایی به امام هادی علیه السلام منتهی شده است. طبیعی است بزرگی که اجازه دیدار با پیروان خود را ندارد و در یک شهر نظامی تحت نظر حکومت ستمگر است، نمی‌تواند سخنان زیادی را به دوستانش منتقل کند. امام هادی هفته‌ای یک بار باید نزد دستگاه خلافت اعلام حضور می‌کرد و ‏شیعیان در این فرصت کوتاه در دو طرف مسیر می‌ایستادند تا حضرت را ملاقات کنند. ایشان می‌گفت: « ‏به من حتی اشاره هم نکنید؛ چون شناسایی می‌شوید و برایتان مشکل ایجاد می‌شود». اما مفهوم «برکت» اینجا خود را نمایان می‌کند. در میان آن روایات اندک از امامِ هادی که از لابلای ملاقات‌های محدود ایشان با شیعیان درز کرده، چند روایت کلیدی داریم که فرهنگ‌ساز، هویتی و ‏ماندگار شدند. شاید گل سرسبد این روایات، روایتی معروف به «زیارت جامعه کبیره» باشد. این زیارت، در کتب روایی قدیمی مانند «من لا یحضره الفقیه»، «عیون اخبار الرضا» و «تهذیب الاحکام» نقل شده است. جامعه‌بودنش به دلیل این است که جامعیت دارد و زیارت‌نامه‌ای برای تمام امامان است و به امام خاصی مربوط نمی‌شود. کبیره‌نامیدنش نیز به این دلیل است که در میان سایر زیارات جامعه، مفصل‌تر و بزرگ‌تر است. این متن از یک بخش مقدماتی کوتاه و بدنه اصلی زیارت‌نامه تشکیل شده است. موسى بن عمران‏ نخعى می‌گوید از حضرت هادى علیه السّلام درخواست نمودم كه زیارتى کامل به من بیاموزند تا بتوانم هرکدام از امامان را با آن زیارت كنم. امام نیز این زیارت را به او آموزش دادند. به جرأت می‌توان گفت تقویت و دفاع از اصول «توحید» و «امامت»، هدف اصلی آموزش این متن مقدس است. این زیارت با صد تکبیر آغاز می‌شود و خواننده از همان ابتدا متذکر به اصل توحید می‌شود تا مبادا تبلیغات غالیان درباره جایگاه امامان شیعه سبب تضعیف اصل محوری توحید شود. کل کلمات این زیارت‌نامه حدود ۱۶۸۲ است و اسم «الله»  ۵۷ بار در آن تکرار شده است (به غیر از آن ۱۰۰ الله اکبر ابتدایی). همچنین ضمیرهایی که به خدا برمی‌گردد نیز بیش از ۹۰ مورد است و در مجموع، کل اشاره به خدا و توحید بالغ بر ۲۴۷ بار است. یعنی در واقع نزدیک به یک سوم زیارت‌نامه‌ای که برای تعظیم و تقدیس امامان شیعه است، به اصل توحید می‌پردازد. بنابراین یکی از هدف‌های صدور این زیارت و بیان این مقامات، مبارزه با جریان غلو و این نوع کفرِ در پوششِ دین بوده است. این می‌تواند بطلانی بر این ادعا باشد که زیارت جامعه را غالیان جعل کرده و به امام دهم منسوب کرده‌اند. زیارت دیگر، زیارت ناحیه مقدسه است که خود روضه‌ای مجسّم از فاجعه کربلاست. آری، زیارت ناحیه مقدسه، از امام زمان نیست؛ از امام هادی است. تاریخ روایت اینگونه است: «سال ۲۵۲ از منطقه ناحیه». مقصود از ناحیه، سامراء است؛ چون رفتن به آنجا ممنوع بود به آن ناحیه (کناره) گفتند. این تاریخ مربوط به دوره امامت امام هادی و دو سال پیش از شهادت وی است؛ در نتیجه معنا ندارد زیارت ناحیه مقدسه از امام مهدی باشد. این زیارت‌نامه نیز جای خود را در فرهنگ زیارت شیعی به خوبی باز کرده است. سخنان جالب دیگری نیز از ایشان به ما رسیده است. اینکه حضرت زهرا در خانه خودشان دفن شدند و نه در بقیع؛ یا اینکه زیارت عبدالعظیم حسنی مانند زیارت سید الشهدا علیه السلام پاداش دارد. زیارت غدیریه ایشان نیز جای بحث جداگانه دارد. دومین ابن الرضا، حدود ۴۲ سال بیشتر عمر نکرد؛ گرچه عمر فرهنگیِ او هیچ‌گاه به اتمام نرسیده است. درود خدا بر ایشان، یادشان گرامی. @tavanerejal