✡️ نقد و بررسی مجموعه فیلمهای ماتریکس
1️⃣ فیلمهای #ماتریکس [The Matrix] اثر برادران واچوفسکی (که امروزه دیگر #خواهران_واچوفسکی خوانده می‌شوند!) است. «ماتریکس» علاوه بر موفقیت چشم‌گیر در گیشه و فروش فوق‌العاده، از پُرطرفدارترین فیلمهای تاریخ سینماست.
2️⃣ ماتریکس توانست با استفادهٔ صحیح از جلوه‌های ویژه، مخاطب عام را جذب خود کند. در عین حال، محتوای فلسفی ماتریکس به‌حدّی است که مقالات و کتب متعددی با موضوع #سینما_و_فلسفه، به ماتریکس پرداخته‌اند.
3️⃣ حتی کتابی با عنوان «ماتریکس و فلسفه» با نظارت پروفسور #ویلیام_اروین، استاد فلسفه امریکایی، نوشته شده است. البته تمام کتاب را بحث‌های عقلی و #فلسفی صِرف پُر نکرده و مطالب دینی و تحلیل‌های #مذهبی حول محور فیلم ماتریکس نیز در کتاب بیان شده است.
4️⃣ ماتریکس از جمله فیلم‌هایی است که توانسته محتوای عمیق خود را با فرم جذاب و عامه‌پسند، عرضه کند. #واچوفسکی‌ها با بهره‌گیری از ادبیات خاص برنامه‌نویسی، توانستند جهان جذابی را بیافرینند. ترکیب مباحث فلسفی، عرفانی و تکنولوژیک در ماتریکس شاید در میان فیلمهای مطرح جهان، بی‌نظیر باشد.
5️⃣ قابل توجه این‌که فلسفهٔ ماتریکس، در یک اتمسفر کاملاً دینی شکل می‌گیرد. یعنی علی‌رغم نگاه امثال پروفسور اروین، فیلم با پرداختن به مسألهٔ #جهان‌های_موازی، رویکردی دینی را پی می‌گیرد و تنها به نظریات فلسفی همچون «مغز در خمره» یا «شیطان فریب‌کار»، نمی‌پردازد.
6️⃣ به بیان دیگر، ماتریکس یک فیلم کاملاً دینی و عَلَی‌الخصوص مسیحی است. هرچند واچوفسکی‌های #یهودی‌تبار با تلفیق اِلِمان‌های ادیان مختلف، سعی کرده‌اند داستان را جذاب‌تر کنند؛ اما اساس فیلم بر پایهٔ نگاه #مسیحیت_ناستیک (Gnostic) و #بودیسم است.
✅ اندیشکدهٔ مطالعات یهود:
🇮🇷👉 @jscenter
✡️ سوفیا، یالدابائوث و ناستیک‌ها
1️⃣ گفتیم که در #ماتریکس دو نگاه بسیار پر رنگ است و پاردایم فکری فیلم را می‌سازد: #مسیحیت_ناستیک (Gnostic) و بودیسم. مسیحیت ناستیک (گنوسیسم یا ناستیسیزم) شاخه‌ای عرفانی و باطن‌گرا از مسیحیت است که کتاب‌های مقدس خاص خود را داراست.
2️⃣ در #ناستیسیزم_مسیحی، خالق اصلی جهان #سوفیا (Sophia) نام دارد. در بین مخلوقات وی، یک موجود ناقص نیز وجود دارد. او #یالدابائوث (Yaldabaoth) است. یالدابائوث چون ناقص بود خود را تنها خدای جهان دید و از سوفیا، خدای مؤنث اصلی غافل شد.
3️⃣ جالب توجه است که یالدابائوث، خالق انسان‌ها و زمین است و به عقیدهٔ ناستیک‌ها، وی همان #خدای_عهد_عتیق است! یعنی ادعای یگانگیِ خدای عهد عتیق را ناشی از نقص وی در فهم مخلوق بودنِ خودش می‌دانند!
4️⃣ البته یالدابائوث هنگام خلق انسان‌ها، از #روح_سوفیا نیز درون آن‌ها دمید و باعث شد علی‌رغم مادی بودن انسان‌ها، وجودشان خدایی شود.
5️⃣ در بین ناستیک‌ها، #رستگاری در یافتنِ بینش صحیح و رسیدن به #آگاهی (Gnosis) است. شخص ناکامل نیز کسی است که در #غفلت زندگی کرده و نوعی خواب و رویا را تجربه می‌کند.
6️⃣ همچنین فرشتگانی توسط یالدابائوث خلق شده‌اند که #آرکون (Archon) نام دارند. این فرشتگان به هوشمندی انسان‌ها حسودی کرده و انسان ناستیک باید در سیر خود از این فرشتگان رد شود.
✅ اندیشکدهٔ مطالعات یهود:
🇮🇷👉 @jscenter
✡️ تطبیق عقائد ناستیسیزم بر ماتریکس
1️⃣ در #ماتریکس، اقتباس‌های زیادی از مسیحیت ناستیک شده است. علاوه بر منجی بودنِ «نئو» که به آن خواهیم رسید، آرشیتکت خالق ماتریکس است. یعنی آرشیتکت خالق ماتریکس و ماشین‌ها خالق آرشیتکت هستند. دقیقاً مثل #یالدابائوث که خودش مخلوق بود اما در اسطورهٔ مسیحیت ناستیک، زمین و انسان‌ها را آفرید.
2️⃣ همچنین اِیجنت‌ها در ماتریکس، شباهت زیادی به آرکون‌ها دارند. اِیجنت‌ها همچون آرکون‌ها، در مقابل راه تمام کسانی که می‌خواهند از ماتریکس خارج شوند، قرار می‌گیرند.
3️⃣ رقابت بین نئو و ایجنت اسمیت هم که کاملاً بیان‌گر خصومت شخصی وی با نئو است، می‌تواند ریشه در همان حسادت آرکون‌ها به انسان داشته باشد.
4️⃣ شخصیت ایجنت اسمیت نیز شباهت زیادی به #شیطان دارد. وی در ابتدا سردستهٔ محافظین ماتریکس و از فرشتگان آرکون است. اما در قسمت‌های بعدی، شاهد حضور اسمیت اما در قالب یک هرج‌ومرج‌طلب هستیم.
5️⃣ اسمیت دیگر از محافظین نیست و به خاطر تنزّل درجه و مرگش می‌خواهد از نئو انتقام بگیرد. شبیه به #ابلیس لعین که به خیال خود، به‌خاطر انسان از بین فرشتگان رانده شده؛ هرچند واقعیت به عمل زشت و عدم تبعیت خودش بازمی‌گردد و خباثت وی ربطی به انسان ندارد.
6️⃣ اساس ماتریکس نیز دقیقاً بر اساس شعار ناستیک‌ها ایجاد شده است. از ابتدای فیلم که مورفیوس ماتریکس را «زندانی برای ذهن» می‌خواند، تا #نوزایی نئو، تمام دیالوگ‌ها بر این اساس است که عده‌ای در #خواب_غفلتِ ماتریکس بوده و باید از این خواب، بیدار شوند. همچون مسیحیت ناستیک که هدف اصلی خود را بیداری و رسیدن به آگاهی بیان می‌کند.
✅ اندیشکدهٔ مطالعات یهود:
🇮🇷👉 @jscenter
✡️ نگاه اومانیستی ماتریکس به خدا و عرفان و منجی (١)
1⃣ در فیلم #ماتریکس (The Matrix)، بارها تکرار می‌شود که ماشین‌ها مخالف مردمان آزاد بوده و همیشه موجودیّت شهر #صهیون را به خطر می‌اندازند.
2⃣ در پایانِ قسمت سوم نیز حملات گسترده‌ای از ماشین‌ها به شهر #زایان شده که تا مرز نابودی شهر نیز پیش می‌رود.
3⃣ اما «نئو» با معامله با ماشین‌ها که خالق ماتریکس هستند، قول می‌دهد که «ایجنت اسمیت» را بکُشد و در مقابل، با ماشین‌ها صلح کند. قبلاً گفتیم که ایجنت اسمیت نماد #شیطان و فرشتهٔ سقوط‌کردهٔ حسود است.
4⃣ درواقع خالق ماتریکس برای نابودی اسمیت، به یک انسان نیاز دارد.
5⃣ در پایان نیز علی‌رغم شکست نئو از اسمیت، با دخالت ماشین، اسمیت نابود شده و نئو نیز با ماشین، #اتحاد پیدا می‌کند و در او حل می‌شود!
6⃣ این همان رسیدن به #نیروانا (Nirvana) و رهایی از چرخهٔ رنج #سامسارا (Saṃsāra) است که در #بودیسم مطرح بوده و در ماتریکس به‌وضوح به تصویر کشیده می‌شود.
✅ اندیشکدهٔ مطالعات یهود:
🇮🇷👉 @jscenter
✡️ نگاه اومانیستی ماتریکس به خدا و عرفان و منجی (٢)
1⃣ اما نباید از نقش #اوراکل (Oracle) غافل شد. اوراکل‌ها حاملان پیام‌های غیبی یا پیشگویی در یونان باستان بودند. یک راه ارتباط با این موجودات، خوابیدن در مکانی مقدس و دیدن اوراکل در خواب بود. در فیلم نیز نئو برای ارتباط با اوراکل مجبور است وارد خواب ماتریکس شده و پیام‌های غیبی را از وی دریافت کند.
2⃣ اوراکل توسط #سراف (Seraph) محافظت می‌شود. سراف‌ها فرشتگان محافظ عرش الهی در #یهودیت و عالی‌رتبه‌ترین فرشتگان در مسیحیت هستند.
3⃣ جالب این‌که اوراکل و آرشیتکت، هیچ‌کدام سخنان‌شان مطلق نیست. قدرت اصلی در دست ماشین‌ها بوده و خالق واقعی، آن آخرین ماشینِ قسمت سوم است که قدرت و علم مطلق نسبت به #ماتریکس دارد و نئو نیز در او حل شده و با او به #اتحاد می‌رسد.
4⃣ در واقع دشمن اصلی انسان‌ها، همان خدایِ خالقِ ماتریکس است که قدرت مطلق دارد و ماشین‌ها تحت فرمان وی هستند. حتی این خدا مخالف #زایان بوده و به‌دنبال نابودی این سرزمین است.
5⃣ این نگاه خشونت‌آمیز به خداوند، علاوه بر ریشه‌هایی که در #کتاب_مقدس تحریف‌شده دارد، نگاه ضد خدای کارگردان را نیز نشان می‌دهد.
6⃣ در طول فیلم، مخاطبان فیلم، ناخودآگاه حامی انسان‌ها و دشمن خالقِ ماتریکس و جهان مادی خواهند شد. در پایان نیز با اکراه و اجبار، نئو با ماشین متحد می‌شود؛ چون چاره‌ای ندارد و برای حفظ «زایان» باید با ماشین صلح کند!
✅ اندیشکدهٔ مطالعات یهود:
🇮🇷👉 @jscenter