✍️ #منش_یا_شخصیت؟ اسلام با «منشِ» افراد سروکار دارد تا «شخصیت» آن‌ها. #گُردون_آلپورت (پدر روان‌شناسی شخصیت) در کتاب معروف خود؛ «شخصیت: یک تفسیر روان‌شناختی» به نکته جالبی اشاره می‌کند: او می‌نویسد: #Character is personality evaluated, and #personality is character devaluated. «منش، #شخصیت ارزیابی شده است و شخصیت، #منش ارزش‌زدایی شده است» منظور آلپورت این است که وقتی می‌خواهیم #نگاه_قضاوتی به بحث شخصیت داشته باشیم، بهتر است از تعبیر «منش: Character» استفاده کنیم؛ اما وقتی بدون نگاه قضاوتی و ارزیابانه به این موضوع نگاه می‌کنیم؛ تعبیر «شخصیت: personality » مناسب‌تر است. 🔸 جالب است که امروزه #روان‌شناسان_مثبت_نگر؛ که به تصریح خودشان نگاه قضاوتی به روان‌شناسی دارند به جای توانمندی‌های شخصیت از #توانمندی‌های_منش (Character Strength) سخن می‌گویند. 🔹اگر قرار باشد مباحث شخصیت از نگاه اسلامی را مورد توجه قرار دهیم؛ این‌را احتمالاً باید بپذیریم که اساساً اسلام یک نگاه قضاوتی به شخصیت انسان‌ها دارد. 🔻 نگاه #قرآن_کریم به انسان یک نگاه دوگانه است. قرآن هم ویژگی‌های مثبت (مومن، محسن، صابر، متقی، کاظم، عافی، و مانند آن) برای انسان بر می‌شمرد و هم ویژگی‌های منفی (هلوع، منوع، عجول، منافق، کافر، مشرک، و مانند آن). 🔺در #روایات_اسلامی نیز انسان‌ها درجه‌بندی شده‌اند و در قالب مفاهیمی چون «خُلّه»، «مَکرمه»، «خصله»، و «درجه» ویژگی‌های مثبت و منفی به آن‌ها نسبت داده شده است. اینکه می‌گویم منفی یا مثبت یعنی یک نگاه قضاوتی و ارزیابانه. 🔹اسلام همواره از انسان‌ها می‌خواهد که شخصیت خود را به سمت ویژگی‌های مثبت سوق دهند و از ویژگی‌های منفی دور سازند؛ پس این یک نگاه #هنجاری و تجویزی است و نه یک نگاه صرفاً #توصیفیِ بدون قضاوت. 🔹این‌که شخصیتِ(خنثی و بدون قضاوت) انسان چیست، شاید خیلی مورد توجه آموزه‌ها قرار نگرفته باشد یا آموزه‌های زیادی در این‌باره نداشته باشیم که آن وقت بخواهیم خودمان را به زحمت بیندازیم تا بلکه یک مفهوم نزدیک به شخصیت در روان‌شناسی را در اسلام بیابیم: مفاهیمی چون شاکله، ذات، امرء، و مانند آن! شخصیت هرچه که باشد؛ اسلام می‌خواهد آن را در قالب «منش» ببیند و تفسیر کند، و تجویز کند. آن وقت تا بخواهی الی‌ماشاءالله آیه، روایت و مطلب در این زمینه می‌توانی بیابی! ♦️حال اگر قصد پژوهش در آموزه‌های اسلام را داریم به نظر می‌رسد مفهوم «منش» را بیش از مفهوم «شخصیت» باید مبنای کار قرار دهیم؛ این شاید یافته‌های بهتری را در اختیار جویندگان روان‌شناسی اسلامی قرار دهد. 🌺 شاید بعدها از سازه دیگری به نام #شخصیت_اخلاقی نیز صحبت به میان بیاورم. #نوشتارهای_حمید_رفیعی_هنر eitaa.com/Mohyiee

❇️ در مطالعاتی که راجع #تاریخچه_روان‌شناسی_در_ایران داشتم؛ به مقاله مرحوم دکتر #محمود_صناعی؛ از روان‌شناسان پیشگام در ایران، تحت عنوان «خوی از نظر روان‌شناسی» برخوردم. «خوی» ترجمه واژه «Character» است؛ یعنی همان «منش». 🔸 ایشان در این مقاله که سال 1339 شمسی(1960 م.) نوشته‌اند به دیدگاه‌های #غزالی، #نصیرالدین_طوسی، #عبدالرزاق_لاهیجی، درباره ماهیت منش اشاره کرده، و بعد به مقایسه ایده آنان با روان‌شناسی جدید پرداخته است از نگاه #صناعی، منش، #خصلت‌های_اخلاقی پایدار شخصیت ماست. ⚡️⚡️صناعی می‌نویسد: « سال گذشته وقتی در سفر آمریکا گردون آلپورت را ملاقات کردم و با او در این باب صحبت کردم دیدم هنوز در این عقیده راسخ است و معتقد است که نباید «کاراکتر: منش» این‌گونه در علم روان‌شناسی به‌کار رود و کلمه «پرسونالیتی: شخصیت» به خوبی می‌تواند جانشین آن گردد. اما نگارنده برخلاف آلپورت معتقد است کلمه «کاراکتر» می‌تواند در بحث روان‌شناسی و تربیتی به کار رود». ♦️شاید اصرار دکتر صناعی، به‌خاطر آن برداشتی است که حکمای سابق اسلامی در باب شخصیت داشته‌اند. بله ایشان درست می‌گفته‌اند؛ در آثار حکمای اسلامی؛ به موضوع #منش توجه می‌شده است و نه #شخصیت. #نوشتارهای_حمید_رفیعی_هنر eitaa.com/Mohyiee

✍️#شخصیت‌های_سجیّتی_و_نیّتی 🔹شخصیت؛ ساختمان وجودی افراد است؛ شاکله وجودی است؛ درخت تنومند روان آدمی است. امّا بنای این ساختمان چگونه شکل می‌گیرد و پایه‌های آن بر چه استوار است؟ در روان‌شناسی شخصیت نظریه‌های مختلفی وجود دارد. 🔸از نظر برخی، پایه های این شخصیت را #نیازها تشکیل داده‌اند؛ از نظر برخی #شناخت‌ها، از نظر برخی #عادت‌ها؛ و از نظر برخی #صفت‌ها. آنهایی که قائل‌اند شخصیت ما از مجموعه صفت‌ها تشکیل شده‌اند به رویکرد صفات معروف‌اند. ✅ آموزه‌های اسلامی هرچند نقش نیازها، شناخت‌ها، و عادات را انکار نمی‌کند؛ امّا گو اینکه به صفات اهمیت ویژه‌ای می‌دهد. در برخی آموزه‌های اسلامی صفات شخصیتی به دو دسته کلی سرشتی و انسانی تقسیم شده است: 1️⃣ صفات سرشتی که نام آن را #سجیّتی می‌گذارم ویژگی‌های فطری و باخودآورده فرد است 2️⃣ امّا صفات انسانی؛ که نام #نیّتی بر آن می‌گذارم حاصل تصمیم، تلاش و تمرین فرد است. این برخلاف نظر برخی روان‌شناسان معروف شخصیت، همچون ریموند کتل است که صفات را به سرشتی و محیطی تقسیم کرده؛ و عملاً #نقش_خود را کمرنگ کرده‌اند. در آموزه‌های اسلامی صفاتی که با تلاش خود فرد ساخته می‌شود و فرد را در مسیر اهداف متعالی قرار می‌دهد بسیار ارزشگذاری شده است. در واقع نگاه اسلام بیشتر به #منش است تا شخصیت. 💐یکی از مستندات سخنان بالا؛ این روایت امام صادق علیه السلام است: 🌺 الْخُلُقُ مِنْحَةٌ يَمْنَحُهَا اَللَّهُ مَنْ شَاءَ مِنْ خَلْقِهِ فَمِنْهُ #سَجِيَّةٌ وَ مِنْهُ #نِيَّةٌ قُلْتُ فَأَيُّهُمَا أَفْضَلُ؟ قَالَ صَاحِبُ اَلنِّيَّةِ أَفْضَلُ فَإِنَّ صَاحِبَ اَلسَّجِيَّةِ هُوَ اَلْمَجْبُولُ عَلَى اَلْأَمْرِ اَلَّذِي لاَ يَسْتَطِيعُ غَيْرَهُ وَ صَاحِبَ اَلنِّيَّةِ هُوَ اَلَّذِي يَتَصَبَّرُ عَلَى اَلطَّاعَةِ فَيَصْبِر فَهَذَا أَفْضَلُ (بحار الأنوار ج۶۸ ص۳۹۵): ویژگی‌های خٌلقی بخششى است از جانب خدا كه او را به‌كسى كه مي‌خواهد مي‌دهد. بعضى از خوى‌ها طبيعى و جزء سرشت، و بعضى از آن مربوط‍‌ به تصميم و تمرين است.(سوال کننده می‌گوید) عرض كردم كدام يك از اين دو نوع با ارزش‌تر است‌؟ (امام) فرمود آن كس كه با تصميم و ارادۀ خود ویژگی را كسب مي‌كند برتر است چون كسى كه خوى و اخلاقى در سرشت و طبيعت او است غير آن روش را نمي‌تواند داشته باشد، ولى آن كس كه با ارادۀ خود روش نيكى را اتخاذ مي‌نمايد بر خلاف طبع خود مشكلات اطاعت را تحمل مي‌كند و صبر در او نهادینه میشود، پس او برتر است.🌺 🌿🌿🌺🌺🍃🌸🌸🌿🌿 #نوشتارهای_حمید_رفیعی_هنر eitaa.com/Mohyiee