سلسله مباحث تاریخ فلسفه اسلامی با رویکرد تمدنی، ارائه شده در رادیو معارف سال 1395، جلسه ششم.

📚امام حسن عسکری(ع)، رهبر تشکیلات پنهان ✅یکی از مبانی معرفتی امام شناسی آن است که مسئله نبرد حق و باطل هیچگاه در زندگی ایشان کمرنگ نشد. حضور سیاسی اجتماعی امامت، یک مبنای معرفتی دارد و به همین دلیل هیچگاه تعطیل نگردید، بلکه قالب آن متناسب با شرایط تغییر میکرد. 🔶از سوی دیگر همواره شنیده ایم که شرایط زندگی امامان پس از امام جواد(ع) به گونه ای بوده است که مردم عدم حضور فیزیکی امام (ع) را تمرین کنند. این عدم دسترسی در دوران امام عسکری (ع) به اوج خود رسید. تا آنجا که ایشان در سخت ترین محاصره زندگی کرده و بیشترین مراقبتها در زمان ایشان اعمال میشد. حتی در منزل امام، جاسوسانی در لباس خادم حضور داشتند. اما با اینحال، مبارزه و به ویژه فعالیت تشکیلاتی ایشان تعطیل نشد. امام (ع) تشکیلات منسجمی را که از زمان امام جواد(ع) تأسیس شده را پرورش داده و حتی از درون محاصره دشمنان نیز ایشان را راهبری فکری و مدیریت مالی میکردند. برای فهم بهتر این اصل به چند واقعه تاریخی اشاره میکنیم: 1️⃣احمدبن اسحاق قمی خود را به امام عسکری(ع) میرساند و از ایشان میخواهد دستخط امام را ببیند به خاطر بسپارد. تا در مکاتبات بعدی، امام نامه ها را بدون امضا برای وی بفرستد و او از روی دستخط تشخیص دهد. تا در صورت لو رفتن نامه ها، ردی از امام(ع) باقی نماند. امام (ع) قبول میکنند و دستخط خود را نشان میدهند و حتی تفاوت دو قلم ریز و درشت را به وی متذکر میشوند. آیا اگر مضمون نامه این نامه ها، مسائل شخصی یا فتاوای شرعی صرف بود، نیازی به این میزان ملاحظات اطلاعاتی داشت؟ 2️⃣ابوالادیان از سرزمین مدائن که نزدیکترین نقاط به بغداد و مرکز حاکمیت عباسیان است، وجوهاتی را که از نقاط مختلف جمع آوری کرده بود، به سامرایی آورد که شدیداً تحت نظر و مراقبت بود. و چون در این فاصله، امام عسکری(ع) شهید شده بودند، پولها را به امام زمان(عج) سپردند. (کمال الدین، ج2، ص474) امام (ع) شبکه نواب و وکلا را چه زمانی توانستند تأسیس و سازماندهی کنند؟ چگونه در اوج خفقان عباسیان نمایندگان امام(ع) توانستند این وجوهات را جمع آوری کنند و در مقابل چشمان مأموران و جاسوسان به امام (ع) برسانند؟ امام چگونه این پول را هزینه میکردند؟ 3️⃣داود الاسود میگوید امام عسکری (ع) مرا خواندند و یک پاشنه در قدیمی (بخشی از چارچوب) را به من دادند و فرمودند این را به فلان شخص برسان. در بین راه این چوب از دست غلام به زمین افتاد و شکست و از درون آن کاغذهای پیچیده فراوانی بیرون ریخت و ....معلوم شد که امام (ع) از این راه برای ارتباط با اصحاب خویش استفاده میکردند.(مستدرک، ج12، ص213) آیا این نامه ها، مباحث اخلاقی، فقهی یا تفسیری صرف بوده است؟ اگر مضمون این نامه ها، امور متعارف دینی و تبلیغی بود، نیازی به این مراقبتها بود؟ ✅این گزارشها نشان میدهد امام عسکری(ع) نیز همچون دیگر امامان هیچگاه از مبارزه دست نکشیده و مهمترین رکن این نبرد را نیز کادرسازی و رهبری تشکیلات میدانستند. لذا ارکان مختلف ارتباط تشکیلاتی را حفظ کردند. در مواقع ضروری آنها را راهنمایی و جهت دهی کردند و حتی گردش مالی برای شیعیان در دوردست ترین نقاط نیز فراهم کرده بودند. 🔶با توجه به این گزارشات، مفهوم تقیه نیز نیازمند بازنگری است. ممکن است در نظر ابتدایی تقیه به معنای تعطیل کردن مبارزه برای دفع خطر باشد، لکن این برداشت کاملاً نادرست است. معنای صحیح تقیه آن است که انسان در چنین مواردی به گونه ای رفتار کند که هم رسالت اصلی به کاملترین شکل محقق شود و هم آسیب و خطری به دنبال نداشته باشد. بنابراین تقیه به معنای تعطیلی مبارزه نیست، بلکه تغییر شیوه مبارزه به شکل پنهانی یا ... است که کمترین خطر را برای شیعیان داشته باشد که در این راستا، تشکیلات مهمترین سهم را دارند. (برای آشنایی با این تفسیر از تقیه رک: مقام معظم رهبری، همرزمان حسین(ع) گفتار دهم) 👤عبدالله محمدی عضو هیئت علمی موسسه حکمت و فلسفه ایران https://eitaa.com/abmohammadi

📚ضلع پنجم (1) 🔶مسئله ولایت از مهمترین ارکان تفکر اسلامی به ویژه شیعی است که در ساحتهای مختلف دین انعکاس یافته است: ولایت عرفانی، ولایت سیاسی، مفهوم کلامی ولایت ، ولایت اجتماعی و ... تا کنون تحقیقات فاخر و ارزنده ای درباره هر یک از اجزاء ولایت انجام شده است. اما نکته مهم آن است که آیا میتوان میان این کاربردهای به ظاهر متباین که از ولایت خدا و شیطان آغاز شده و به ولایت همسران و نظام اجتماعی امتداد می یابد، هسته مشترکی یافت؟ برخی متفکران ساده ترین راه را اشتراک لفظی میان این مفاهیم دانسته اند. برای روشن تر شدن گستردگی مفهوم ولایت به برخی از ابعاد ولایت در نظام دین که مورد تأکید متفکران بوده است، اشاره میشود: 1️⃣ قرآن کریم، نبرد تاریخی حق و باطل از زمان حضرت آدم(ع) تا ظهور حضرت ولی عصر(عج) را با محوریت تقابل ولایت حق و باطل معرفی میکند. (اللَّهُ وَلِيُّ الَّذينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّور وَ الَّذينَ كَفَرُوا أَوْلِياؤُهُمُ الطَّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُمات؛ بقره: 257) 2️⃣ رسول اسلام(ص) ولایت را مهمترین رکن از ارکان پنجگانه دین معرفی کردند: «بُنِيَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ عَلَى الصَّلَاةِ وَ الزَّكَاةِ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ وَ الْوَلَايَةِ وَ لَمْ يُنَادَ بِشَيْ‏ءٍ كَمَا نُودِيَ بِالْوَلَايَةِ فَأَخَذَ النَّاسُ بِأَرْبَعٍ وَ تَرَكُوا هَذِهِ يَعْنِي الْوَلَايَة ؛ اسلام بر پنج پایه بنا شده است: نماز، زکات، روزه، حج و ولایت؛ و هیچکدام به اندازه ولایت اهمیت ندارند. در حالی¬ که مردم چهار پایه اصلی را گرفته و ولایت را رها کردند.»(کافی ج2، ص18) 3️⃣محوریت اصل امامت در تفکر شیعی وابسته به تحلیل دقیق ولایت امام به منزله رقیقه ولایت الهی است و علمای شیعی همواره بر آن تأکید دارند. «إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذينَ آمَنُوا الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُون‏» (مائده:55) 4️⃣ولایت اولیای الهی شرط قبولی عبادات معرفی شده است. وَ اللَّهِ لَوْ سَجَدَ حَتَّى يَنْقَطِعَ عُنُقُهُ مَا قَبِلَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى مِنْهُ إِلَّا بِوَلَايَتِنَا أَهْلَ الْبَيْت؛ به خدا قسم اگر کسی به قدری سجده کند که گردن او قطع شود، خداوند اعمال او را بدون ولایت ما نخواهد پذیرفت. (کافی، ج2، ص457) «...فَإِنْ أَقَرَّ بِوَلَايَتِنَا ثُمَّ مَاتَ عَلَيْهَا قُبِلَتْ مِنْهُ صَلَاتُهُ وَ صَوْمُهُ وَ زَكَاتُهُ وَ حَجُّهُ وَ إِنْ لَمْ يُقِرَّ بِوَلَايَتِنَا بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ لَمْ يَقْبَلِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْهُ شَيْئاً مِنْ أَعْمَالِه‏؛ اگر کسی ولایت ما را پذیرفت و مرد، خداوند نماز، روزه، زکات و حجش را میپذیرد ولی اگر کسی ولایت ما را نپذیرفت، خداوند هیچکدام از اعمال او را نخواهد پذیرفت»(مستدرک الوسائل، ج1، ص152) 5️⃣اندیشه سیاسی تشیع از دوران حضور تا کنون بر محوریت ولایت بین امام و امت شکل گرفته است. (ولایت سیاسی) 6️⃣ قرآن کریم ملاک ارتباطات بین الملل با غیرمسلمانان را با الگوی ولایت تبیین میکند. (مائده 51، ممتحنه1) 7️⃣ الگوی نظام خانوادگی در اسلام با محوریت مفهوم ولایت بین اعضای خانواده شکل میگیرد. 8️⃣یکی از مبانی نظامهای اجتماعی از جمله نظام سیاسی، اقتصادی، فرهنگی در اسلام، مفهوم ولایت بین حاکم و مردم و نیز مومنین با یکدیگر است. 9️⃣ حتی مفهوم ولایت در تحلیل ارتباط میان فرشتگان به عنوان مدبرات هستی و اهل بیت(ع) نیز مطرح شده است. (بصائرالدرجات، ص67) به نظر میرسد میتوان تحلیلی از ولایت ارائه داد که هسته مشترک و دالّ مرکزی برای تمام کاربردهای آن باشد، و به این ترتیب بتوان این کاربردهای به ظاهر متباین را در یک منظومه واحد معنا کرد. به همین منظور قصد دارم در سلسله یادداشتهایی این حقیقت را به زبان ساده و فارغ از موشکافیهای علمی معرفی کنم. 👤 عبدالله محمدی عضو هیئت علمی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران https://eitaa.com/abmohammadi

سلسله مباحث تاریخ فلسفه اسلامی با رویکرد تمدنی، ارائه شده در رادیو معارف، سال 1395، جلسه هفتم. https://eitaa.com/abmohammadi

📚ضلع پنجم(2) 🔶در شماره قبل درباره کاربردهای مختلف ولایت گفتگو کردیم. مهمترین این کاربردها عبارت بود از ولایت خدا بر مؤمنان، ولایت شیطان بر پیروانش، ولایت نبی و امام، ولایت حاکمان سیاسی، ولایت بین مومنین و ... پرسش اصلی آن بود که آیا میتوان میان معانی مختلف ولایت، امری مشترک یافت؟ ✅در پاسخ به این پرسش میتوان از ریشه لغوی ولایت استفاده کرد. ولایت در لغت، یعنی بین دو چیز چنان قرب و اتصالی ایجاد شود که چیزی خارج از وجود آنان در میان نباشد. هنگامی که چند ریسمان با یکدیگر تابیده میشوند به شکلی که جدا کردن آنها از یکدیگر به آسانی ممکن نباشد، اعراب اصطلاح «ولایت» را به کار برده میبرند. بنابراین میتوان گفت ولایت به معنای نزدیکی، پیوند و اتصال شدید دو حقیقت با یکدیگر است. این معنا در تمام کاربردهای ولایت به نحوی سریان دارد . ✅ولایت در کاربردهای دینی، نیز از همین معنا گرفته شده است. این معنا در سه ساحت «اندیشه، قلب و رفتار» معنا می یابد. مثلاً هنگامی که سخن از ولایت خدا بر مؤمنان به میان می آید، به این معناست که مومنان، فکر و اندیشه خود را از سرچشمه وحی الهی دریافت میکنند، محبت خداوند در دلهایشان رسوخ کرده است و رفتارشان نیز با اراده الهی پیوند خورده است. در برابر، ولایت شیطان بر پیروانش به این معناست که تابعین شیطان، فکر خود را با مبنای شیطانی منطبق میکنند، محبتها و تنفرهای خود را با حب و بغض شیطان پیوند میزنند و رفتارشان نیز منطبق با شاخصه های شیطانی است. 🔶ولایت امام و نبی بر مومنان نیز هر سه ساحت را شامل میشود. کسانی ولایت ائمه و انبیا را درک میکنند که اولاً اندیشه خود را با تفکر وحیانی منطبق سازند، نه تفکر مادی. ثانیاً شاقول محبت را در جان خود با محبت اولیای الهی تنظیم میکنند. یعنی از سویی ائمه و انبیا را از صمیم قلب دوست میدارند، به گونه ای که جداشدن از آنها آسان نباشد و از سوی دیگر سایر دوستیها و نفرتهای خویش را نیز با حبّ و بغض ولیّ الهی هم آهنگ می سازند. هر اندازه ولایت ایشان تقویت گردد، شوق ایشان به امام، دوستان امام، افعال امام و محبوبهای امام مانند عمل صالح و معرفت بیشتر میشود و در عوض، تنفر آنها از دشمنان امام، خط باطل، اولیای طاغوت، مبغوضهای امام مانند گناه و اعتقاد باطل افزایش می یابد. ✅به همین ترتیب ولایت بین مومنین نیز به معنای پیوند شدید ایشان با یکدیگر در این سه حوزه است. ولایت بین مومنان یعنی اینکه ایشان دارای فکر و هدف واحد هستند، محبت میان یکدیگر را دائماً شدت میدهند و رفتاری منسجم و یکپارچه دارند. همین امر سبب تشکیل دژی محکم از سپاه مومنان در برابر جریان باطل میشود. مومنان میکوشند افکار و اندیشه خود را از خط باطل ممتاز کنند، محبت نمادها و رهبران باطل را از خویش دور ساخته و در رفتار نیز یکدیگر را یاری کرده تا در برابر جریان باطل، سدّی محکم بسازند. این حقیقت سه ضلعی از خانواده به عنوان یکی از هسته های اصلی جامعه آغاز و تا ارتباط بین الملل امتداد می یابد. 🔶این مؤلفه ها هر کدام به نوعی در ولایت سیاسی نیز حضور دارد. با این نگرش نظام سیاسی اسلام از استبداد و اشرافیگری مصون میشود. محوریت ولایت میان حاکم و مردم، سبب میشود، پیوند قلبی طرفینی بین ایشان برقرار شود، اندیشه واحدی برخاسته از نگاه توحید در فکر حاکم و مردم حکومت کند و رفتارها نیز منسجم و یکپارچه گردد. (ادامه دارد) 👤عبدالله محمدی عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران https://eitaa.com/abmohammadi

گزارش ساواک درباره حمایت علامه طباطبائی از فلسطین

👤عبدالله محمدی عضو هیئت علمی موسسه پژوهشی و فلسفه حکمت اسلامی https://eitaa.com/abmohammadi

دومین جلسه نقد معرفت شناختی آقای سیدکمال حیدری 👤عبدالله محمدی عضو هیئت علمی موسسه پژوهشی حکمت وفلسفه ایران https://eitaa.com/abmohammadi