📝#فلسفه| اعتبارات ماهیت در نگاه امام خمینی و علامه طباطبایی 🔰تقریر تدریس بدایه الحکمه استاد علی فرحانی ✍️مقرر: احسان چینی پرداز (@Ehsan1244) یکی از مهمترین مسائل در فلسفه مشاء احکام ماهیت است. مبحث اعتبارات ماهیت هم به عنوان یکی از فصول مهم فلسفی که در علم اصول نیز تاثیر گذار بوده است، ذیل احکام ماهیت بحث میشود. اعتبارات ماهیت که ناظر به ماهیت من حیث هی هی است، در نگاه اول سه لحاظ ذهنی برای ماهیت نسبت به لواحق آن است که از آن تعبیر به بشرط شیئ و لا بشرط و بشرط لا میشود که البته این تعابیر اولین بار در حکمت مشاء توسط بوعلی بیان شد و بعد هم به عرفان نظری راه پیدا کرد. ◽️همانطور که امام رضوان الله علیه می فرمایند این مبحث در عبارات قدماء کاملا مبهم است لذا با قطع نظر از صدرا، تصریح به این مبحث برای اولین بار توسط ملاهادی سبزواری صورت گرفت. و اما ملاهادی که در دوره تاثیرگذاری قرار دارد اندیشه اش هم در فلسفه و هم در اصول اثر گذار است. فلذا آنچه در علم اصول ذیل اعتبارات ماهیت در مورد موضوع له اسم جنس گفته میشود، با محوریت نظر او است که مرحوم مظفر هم در اصول فقه تلخیصی از آن را بیان کرد. ◽️مع ذلک تصریح ملاهادی تمام مساله را منحرف کرد زیرا او تعبیر به « اعتبارات ماهیت» آن هم به معنای لحاظ ذهنی کرد. بعد هم همین ادبیات اعتباری و به لحاظ ذهنی بودن را در باب جنس و فصل و نوع هم وارد شد در حالی که عند المشائین جنس و فصل و نوع سه حیثیت واقعی هستند. ◽️اگر مراد از اعتبارات ماهیت صرفا لحاظ ذهنی باشد اولا این بحث تلاعب با مفاهیم بوده و شان فیلسوف نیست.(۱) ثانیا فلاسفه طبیعی را امر خارجی می دانند در حالی که در این تقسیم جایی نخواهد داشت(۲). ◽️لذا حضرت امام میفرمایند که اگرچه عبارات فلاسفه تسامح دارد اما حاشا و کلا که مراد آنها صرف لحاظ ذهنی باشد. ◽️مرحوم علامه طباطبایی نیز تصریح می کند که بعض اقسام اعتبارات ماهیت در خارج موجود است فلذا مقسم هم خارجیت دارد و نیز چون جهت تقسیم باید واحد باشد پس هیچ یک از اقسام، قید لحاظ ذهنی ندارد. ◽️البته امام تعبیر به « اعتبار» را به صورت کلی از عبارت خود حذف کرد اما مرحوم علامه تعبیر «اعتبار» را هم در بدایه و هم در نهایه کنار نمی گذارند اما هر دو، یک مطلب را بیان میکنند. راز این مطلب در این است که: 1⃣ اولا اعتبار مشترک لفظی است زیرا اعتبار در علم اصول به معنای لحاظ ذهنی است اما در فلسفه به این معنا نیست بلکه فلاسفه تصریح می کنند که صفات حقیقیه وجود، اعتباری اند. 2⃣ثانیا این تعبیر متخذ از دقت در حقیقت علم حصولی است زیرا در موطن علم حصولی همیشه خارج را از طریق صور ادراک می کنیم نه مستقل از صور. لذا حیث مفهوم بما هی مفهوم غیر از مفهوم بما هی حاکی است یعنی گاهی به #اعتبار ذهن و گاهی به اعتبار خارج سخن میگوییم. پس در فلسفه تعبیر به «اعتبار» لازم است‌. ◽️لذا ماهیت من حیث هی هی از جهت واقع و آثار واقعی آن تنها سه قسم دارد: یا واقعا امکان ندارد که لواحق بر آن اضافه شود (ماهیت مهمله و بشرط لا) یا همیشه خصوصیات بر آن اضافه میشود( بشرط شیء) و یا خصوصیات تاره با ماهیت همراه هستند تاره نیستند یعنی عرض مفارق اند ( لا بشرط قسمی) ◽️مرحوم علامه اضافه می کند که در موطن ماهیت به شرط شیء «تصدق الماهیه علی المجموع»یعنی ماهیت انسان بر مجموع زید بما هو مجموع « صدق» می کند و حمل اش حمل اولی ذاتی است. زیرا در این موطن جزء نداریم بلکه عینیت بین اجزاء و کل برقرار است لذا حمل فصل وحده بر ماهیت و نیز حمل جنس وحده بر ماهیت #حمل_اولی_ذاتی است نه شایع صناعی. ❇️من هنا یظهر: ◽️ طبق توضیح فوق #تقسیم نداریم بلکه اعتبارات ماهیت مصادیق کلی طبیعی هستند زیرا در تقسیم، اقسام مرکبی از مقسم و خصوصیت اضافه هستند این در حالی است که علامه فرمودند ماهیت به شرط شیء همان مقسم ( کلی طبیعی) است بدون هیچ اضافه و قیدی، مانند «الکلمه اسم او فعل او حرف» لذا آنچه گفته شد اقسام ماهیت نیست بلکه مصادیق و افراد ماهیت است. البته از آنجا که تقسیم معقول ثانی منطقی است در ذهن درست است. #فلسفه #پای_درس_استاد_فرحانی @almorsalaat