📝#کفایه_الاصول| مبحث صحیح و اعم از نگاه آخوند خراسانی و حضرت امام 📌تقریر تدریس کفایه الاصول استاد شیخ علی فرحانی(۱۳۹۱) 🔰مقرر: احسان چینی پرداز (@Chinipardaze) 🌀اصولیین قائل اند که این بحث یک بحث لفظی است(1) و متمرکز بر وضع الفاظ معاملات و عبادات است(2) که آیا وضع برای صحیح شده اند یا اعم از صحیح و فاسد. 🌀مرحوم آخوند می فرمایند معنای صحیح یک معنای واحد است یعنی لفظ «صحیح» مشترک لفظی نیست بلکه معنای آن همان «تمامیت» است که البته لوازم متعددی دارد یعنی در هر علمی با توجه به غرض آن، لوازم این معنا متفاوت شده و مقصود خاصی را از این لفظ اراده می کنند اما در ما نحن فیه به معنای تام الاجزاء و الشرائط است. 🌀معنای الفاظ عبادات هم به صورت مشترک معنوی است یعنی این معنای کلی، مصادیق متعددی دارد که البته چون مصادیق اش بسیار متکثر و بسیار متعدد است، در مورد موضوع له آنها تعبیر به «معنا» نمی شود بلکه آخوند تعبیر به «جامع» می کند. 🌀مضاف به اینکه امور اعتباری به خلاف امور حقیقی، محکی نداشته و ثباتی هم ندارند بلکه متغیر و سیال اند لذا اول باید جامع را تصویر کنیم تا بعد نوبت به تبادر برسد زیرا اگر جامع صحیح یا اعم قابل تصویر نباشد، تبادر آن از لفظ هم بی معنا میشود. 🌀اگر کسی قائل شود نه جامع صحیح قابل تصویر است و نه جامع اعم، مجبور میشود که در جمیع الفاظ عبادات قائل به اشتراک لفظی شود یعنی لفظ صلاه به ازاء جمیع مصادیق آن وضع و موضوع له جداگانه ای دارد در نتیجه باید جمیع ادله را تاویل ببرد در حالی که این نگاه، خلاف ارتکاز جمیع فقهاء است. 🌀مضاف به اینکه چون باید جامع در ناحیه اجزاء هم بررسی شود در حالی که اجزاء هم متکثر المصداق اند نتیجه این قول این است که تمام مسائل ابواب عبادات (اعم از اصل صلاه و اجزاء و شروط آن) تبدیل به مسائل متشتت و شتی و متباین شوند که هیچ ارتباطی به هم ندارند از این رو است که مبحث جامع صحیح و اعم در #زبان_شناسی_ادله بسیار موثر است. 🌀شیخ اعظم در مطارح الانظار در ضمن دو تقسیم ثنائی، جمیع حالات جامع صحیح را ابطال کرده و اشکال سختی را در مسیر اصولیین قرار داده است. 🌀شیخ می فرمایند جامع درون شیء (یعنی جامعی که از درون شیء به دست می آید) یا جامع بسیط است یا جامع مرکب. اگر جامع بسیط باشد یا عنوان «مطلوبٌ» است یا عنوان ای که ملازم با عنوان «مطلوبٌ» می باشد. 🌀اما شیخ می فرمایند جامع مرکب، قابل تصور نیست زیرا اجزاء و شرائط عبادت هیچ ثباتی ندارند و با حالات مکلف، متغیر میشوند مع ذلک صلاه همان صلاه صحیحه باقی می ماند. 🌀اما اگر جامع بسیط باشد (اعم از عنوان مطلوب و عنوان ملازم با مطلوب) لازمه این مطلب، وجوب احتیاط در اقل و اکثر ارتباطی است. 🌀توضیح اینکه شک در اجزاء و شرائط یعنی ورود در وادی اقل و اکثر ارتباطی. مبحث اقل و اکثر ارتباطی اجنبی از شک در محصل و وادی امتثال بوده و متعلق به مرتبه فعلیت (ابلاغ) از مراتب حکم است در نتیجه چون قدر زائد مصداق شک در تکلیف زائد است، مجرای برائت می باشد. 🌀اما اگر مامور به امری بسیط باشد (اعم از اینکه عنوان مطلوب یا ملازم با عنوان مطلوب باشد) جزء و شرط ندارد بلکه شک در آن شک در محصل بوده و به حکم «الاشتغال الیقینی یستدعی الفراغ الیقین» محکوم به احتیاط در وادی امتثال است و‌ امکان جریان برائت وجود ندارد. 🌀همانطور که آخوند تبیین میکنند: اینکه برخی اصولیین مانند آیت الله سبحانی استدلال کردند چون غرض شارع به مرکب صحیح، تعلق گرفته است پس لفظ به ازاء مرکب صحیح اعتبار و وضع میشود، صحیح نمی باشد زیرا باید بین اعتبار معنای مرکب و اعتبار لفظ برای معنا تفکیک کنیم، یک اعتبار تابع غرض است و منجر به اعتبار مرکب صلاه میشود اما اعتبار لفظ برای معنا، اعتبار دیگری است که البته تابع تفهیم و تفهم بوده و هیچ تلازمی بین این دو اعتبار نیست. 🌀مرحوم آخوند می فرمایند نتیجه اشکال شیخ این نیست که کلا جامعی نداریم بلکه نتیجه آن این است که «جامع درونی» برای صحیح و اعم نداریم لذا آخوند قائل اند که جامع هم بسیط (ملازم با عنوان مطلوب) است و هم مرکب است. توضیح اینکه: 🌀اولا جامع اعم به خاطر اینکه مشتمل بر فاسد است اولا اثر مطلوبه شرعی را ندارد ثانیا فاسد مراتب بسیاری زیادی و مصادیق بسیار متکثری دارد و جامعی برای ان تصویر نمیشود پس نه جامع درونی نه جامع بیرونی برای اعم تصویر نشده و امکان وضع الفاظ عبادات برای آن وجود ندارد. 🌀اما جامع صحیح را می توان از طریق آثار و لوازمی که شارع برای آن بیان کرده است مانند «قربان کلی تقی» یا «تنهی عن الفحشاء و المنکر» یا هر اثر و لازمه دیگری، تعریف و تصویر کرد لذا معرفت ما از جامع، #معرفت_بالوجه است. توضیح اینکه: 🌀آخوند رضوان الله علیه می فرمایند خطاب شارع بر اساس مراتب حکم، یک مرتبه واحده ندارد بلکه تفاوت بین انشاء و فعلیت است که اشکال شیخ را حل میکند. در مرتبه انشاء عنوان عبادت بسیط است چه اینکه در این مرتبه شارع اساسا ناظر به اجزاء و شرائط نیست فلذا اطلاق هم جاری نمیشود مانند «اقیموا الصلاه/ آتو الزکاه» 🌀اما از طرفی آخوند اضافه میکند که این مطلب موجب نمیشود که برائت در اقل و اکثر ارتباطی نداشته باشیم زیرا در مرتبه بعد از انشاء یعنی مرتبه فعلیت و ابلاغ، عنوانی که شارع استخدام می کند یک عنوان مرکب و ذو اجزاء است و شک در آن هم شک در اقل و اکثر ارتباطی است که مجرای برائت است. 🌀البته جامع بسیط غیر از جامع مرکب و جامع مبهم است زیرا در اعتبارات عقلائیه، جامع مبهم، جامعی مرکب است که برخی از اجزاء آن نادیده گرفته شده و دائره صدق بیشتری پیدا کرده است در حالی که جامع بسیط، اساسا جزئی ندارد. 🌀پس بسیط بودن جامع، اشکال صحیح و اعم را مرتفع کرده و مرکب بودن آن، اشکال اقل و اکثر ارتباطی را مرتفع میکند. ❇️یلاحظ علیه: 🌀حقیقت این است که عنوان باب صحیح و اعم اشتباه طرح شده است، زیرا: 1⃣ با توجه به اینکه صحیح را به معنای «تام الاجزاء و الشرائط» دانستیم، نطاق وسیع شرائط، شامل شرائط بعد از امر (مانند قصد امتثال امر) و جمیع شرائط عقلی و عقلائی هم می شود لذا نتیجه وضع الفاظ عبادات برای صحیح این است که مثلا جزء موضوع له صلاه صحیح، قصد امتثال امر باشد در حالی که حکم هم متوقف بر موضوع میباشد لذا دور پیش میآید. 2⃣ثانیا سوال باب صحیح و اعم، ناشی از خلط مراتب حکم با وادی امتثال است زیرا صحیح به معنای تام الاجزاء و الشرائط، متعلق به وادی امتثال است در حالی که طبق توضیح مرحوم آخوند جامع بسیط است یعنی «الفاظ وضع برای معنای بسیط شده اند» زیرا موضوع له همان قالب اولیه و معنای اولیه عبادت است که در مرحله بعد و خطابات ثانویه است که شارع اجزاء و شرائط آن را بیان میکند و با اتمام این دو مرحله، نوبت به امتثال می رسد. لذا بحث از وضع الفاظ عبادات به مراتبی تقدم بر وادی امتثال دارد. 🌀در نتیجه این نگاه، چون جامع بسیط است شکی که در اجزاء و شرائط میشود ارتباطی با جامع بسیط ندارد بلکه بعد از صدق اصل جامع بسیط است لذا چه قائل به صحیح باشیم چه قائل به اعم هر گاه شک در اجزاء و شرائط شود، امکان جریان اطلاق وجود دارد. ❇️به همین خاطر است که حضرت امام از همان ابتدای بحث صحیح و اعم می فرمایند بحث ما اجنبی از صحت و فساد بوده و با التفات به همین نکته کل باب صحیح و اعم را پی ریزی میکند از این رو است که عبارات حضرت امام در باب صحیح و اعم حاشیه بر نظریات دیگران نبوده بلکه #تاسیس_مدرسه_جدید است. #پای_درس_استاد @almorsalaat