—◇— 🍃🌺🌸🌹🌸🌺🍃—◇—
#کلام_امیر
🌴 #نهج_البلاغه
🌹 #حکمت_شماره_235
وَ قِيلَ لَهُ صِفْ لَنَا الْعَاقِلَ
فَقال عليه السلام
هُوَ الَّذِي يَضَعُ الشَّيْ‌ءَ مَوَاضِعَهُ، فَقِيلَ: فَصِفْ لَنَا الْجَاهِلَ فَقَالَ: قَدْ فَعَلْتُ.
از امام عليه السلام سؤال شد: عاقل را براى ما توصيف كن.
امام عليه السلام فرمود:
عاقل كسى است كه هر چيز را در جاى خود قرار مى‌دهد. گفته شد: جاهل را توصيف بفرما. فرمود: توصيف كردم.
🔸مرحوم سيد رضى مى‌گويد: «منظور امام عليه السلام اين است كه جاهل كسى است كه هر چيزى را در جاى خود قرار نمى‌دهد، بنابراين ترك وصف جاهل خود صفت او محسوب مى‌شود، زيرا بر خلاف وصف عاقل است»
👈شرح و تفسير
امام عليه السلام در اين گفتار حكيمانه در عبارتى كوتاه و پرمعنا در واقع تمام اوصاف عاقل و جاهل را خلاصه كرده است؛ عاقل كسى است كه دربارۀ هرچيز مى‌انديشد و محل مناسب آن را بررسى مى‌كند و سپس آن را در محل مناسب قرار مى‌دهد؛ مثلاً اگر رئيس اداره يا رئيس حكومت است شايستگى‌هاى افراد را در نظر مى‌گيرد و هر كدام را در محل لايق خود قرار مى‌دهد يا اگر مى‌خواهد مثلاً سخنرانى كند، مطالب را چنان تنظيم مى‌كند كه مقدمه در جايگاه خود، شرح مطالب در جاى خود و نتيجه‌گيرى پايانى سخن نيز در جاى خود باشد.
اگر عبادتى انجام مى‌دهد، اجزا و شرايط و واجبات و مستحبات آن را هر كدام در جاى خود به جا مى‌آورد. اگر طبيب است و مى‌خواهد بيمارى را درمان كند مراحل مختلف درمان را دقيقا در نظر مى‌گيرد و هر دارو و درمانى را در جاى خود قرار مى‌دهد و اگر مى‌خواهد اموال زكات و بيت المال را تقسيم كند نياز افراد و گروه‌ها را در نظر مى‌گيرد و به هر كدام به اندازۀ نيازش مى‌پردازد.
حتى اگر مى‌خواهد مجازات كند، مجازات نيز درجات و مراحلى دارد. او هر مرحله را در جايگاه خود قرار مى‌دهد تا نتيجۀ مطلوب عائد شود.
🔻آرى عاقل مى‌انديشد و اندازه‌گيرى مى‌كند و تدبير مى‌نمايد و نظم هر كار را رعايت مى‌كند. تعبير به «رُشد» در قرآن مجيد در مورد دادن اموال يتيمان به آنان نيز مى‌تواند اشاره‌اى به همين معنا باشد؛ يعنى يتيم به مرحله‌اى برسد كه بتواند در مسائل مالى هرچيز را در جايگاه مناسب انجام دهد.
به عكس جاهل، كه هيچ يك از اين امور را رعايت نمى‌كند؛ در جايى كه بايد نرمش انجام دهد شدت عمل به كار مى‌گيرد و به عكس در جاى شدت عمل نرمش، افراد را در جايگاه خود قرار نمى‌دهد، حقوق را متناسب تقسيم نمى‌كند، واجبات و مستحبات شرع را به طور صحيح در جايگاه اصلى قرار نمى‌دهد و همين امر باعث شكست او در همۀ زمينه‌هاست.
🔹روايات ديگرى در زمينۀ توصيف عقل يا عاقل از اميرمؤمنان عليه السلام مى‌خوانيم:
«الْعَقْلُ أنَّكَ تَقْتَصِدُ فَلا تَسْرِفَ وَتَعِدَ فَلا تُخْلِفَ وَإذا غَضِبْتَ حَلِمْتَ ؛عقل آن است كه ميانه‌روى را انتخاب كنى و اسراف ننمايى و هر گاه وعده مى‌دهى تخلف ننمايى و به هنگام غضب، حلم كنى». در حديث ديگرى در همان كتاب از آن حضرت مى‌خوانيم:
«النُّفُوسُ طَلِقَةٌ لكِنْ أيْدِى الْعُقُولِ تَمْسِكُ أعْنَتَها عَنِ النُّحُوسِ ؛نفوس آدميان آزاد است؛ ولى دست‌هاى عقل زمام آن را گرفته و از چموشى و سركشى باز مى‌دارد».
🔻نيز در حديث ديگرى از همان حضرت آمده است:
«إنَّمَا الْعَقْلُ التَّجَنُّبُ مِنَ الْإثْمِ وَ النَّظَرِ فِي الْعَواقِبِ وَ الْأخْذِ بِالْحَزْمِ ؛عقل تنها پرهيز از گناه و نگاه كردن در عواقب امور و رعايت احتياط در كارهاست».
🔹جالب اين‌كه امام عليه السلام در كلام حكيمانۀ ٤٣٧ عدالت را نيز به چيزى شبيه آنچه در بالا دربارۀ عقل فرمود وصف كرده است، مى‌فرمايد:
«الْعَدْلُ يَضَعُ الْأمُورَ مَواضِعَهَا ؛عدل هر چيزى را در جايگاه خود قرار مى‌دهد». و به يقين هر عاقلى عادل است و هر عادلى بايد عاقل باشد.
در عهدنامۀ مالك اشتر نيز آمده است كه امام عليه السلام به او دستور مى‌دهد
«فَضَعْ كُلَّ أمْرٍ مَوْضِعَهُ وَ أوْقِعْ كُلَّ أمْرٍ مَوْقِعَهُ ؛هر چيز را در جايگاه خود قرار ده و هر امرى را در محل مناسب آن».
و اين هم امر به عدالت است و هم رعايت عقل و تدبير.
🔸ابن ابى‌الحديد در اينجا ضرب‌المثلى نقل مى‌كند كه به پندار خودش شبيه كلام امام عليه السلام است در اين جهت كه از بيان مطلبى، مطلب ديگرى فهميده مى‌شود ولى ضرب‌المثل گفته شده بسيار نامناسب نسبت به گفتار حكيمانۀ امام عليه السلام است.
—◇—🍃🌺🌸🌹🌸🌺🍃 —◇—
@beytonoor
