حماسه اربعین، مضیف و معماری خانه‌های عراقی 🔹به خانه‌های عراقی‌ها دقت کرده‌اید؟ اگر تجربه پیاده‌روی ابعین و تجربه یک شب مهمان شدن در خانه عراقی‌ها را داشته باشید حتما متوجه شده‌اید که فضای پذیرایی از مهمان در چنین خانه‌هایی به کلی از سایر فضاهای خانه جداست. مضیف به معنای محل ضیافت یا مهمانی، نام فضایی است که تقریبا در همه خانه‌های عراقی چه خانه‌های اعیانی و بزرگ و چه حتی خانه‌های کوچک و محقّر به چشم می‌خورد. در فرهنگ ایرانی‌ هم مهمان جایگاه ویژه‌ای داشته است و در معماری سنتی ما از فضاهایی همچون مهمان‌خانه برای حضور مهمان استفاده می‌شده است. 🔹نکته مشترک فرهنگ ایرانی و فرهنگ عراقی این بوده که هم مهمان‌خانه ایرانی‌ها و هم مضیف عراقی‌ها، به کلی از فضاهای خصوصی خانه نظیر اتاقها و مطبخ و غیره جدا بوده و مهمان به رغم ارج و منزلت بسیار، اجازه هیچ نوع دسترسی و یا دید به اندرونی و حریم خصوصی صاحبخانه را نداشته است. این نوع #معماری، دقیقا منطبق با همان چیزی است که از فرهنگ قرآنی استنتاج می‌شود: "هلْ أَتاک حديثُ ضَيْفِ إِبْراهِيم الْمُکْرَمِين إِذْ دخلُوا عَلَيْه فَقَالوا سلَامًا قَال سَلَامٌ قَوْمٌ مُّنکَرُون، فَرَاغَ إِلَى أَهْلِهِ فَجاء بِعِجْلٍ سَمِين: آيا خبر مهمانان ارجمند و بزرگوار ابراهيم به تو رسيده است؟ زمانی که بر او وارد شدند، پس سلام گفتند؛ گفت: سلام، مردمی ناشناسيد؛ پس به سوی خانواده‌اش بازگشت و گوساله‌ای فربه [و بريان شده] آورد"(ذاریات/۲۶-۲۴). طبق این آیات، فضای مهمانداری بایستی از آشپزخانه کاملاً جدا باشد زیرا معنای «روغ» که ریشه فعل راغ در آیه "فَرَاغَ إِلَى أَهْلِه" است ايـن است كه انسان طورى برود كه نفهمند براى چه می‌رود و فی الواقع به معناى پنهانى رفتن است. پس قاعدتا طبق این آیه، مطبخ نباید در دسترس و حتی دید مهمانان باشد زیرا در غیر این صورت، استفاده از فعل «راغ» در این آیات که به معنای رفتن پنهانی ابراهیم(ع) به سوی همسرش جهت تدارک غذا برای مهمانان است هیچ توجیهی نمی‌یابد. 🔹آنچه جای تاسف دارد این است که معماری معاصر چنان فرهنگ ما را تحت تاثیر قرار داده که دیگر، نسلهای جدید و فرزندان ما هیچ درکی از چنین معانی و مفاهیمی ندارند. انواع آشپزخانه‌های اپن و جزیره‌ای که کاملا در دسترس و دید فضای پذیرایی هستند نه شانی برای بانوی خانه باقی گذاشته و نه حفظ منزلت مهمان را چنان که باید و شاید میسر می‌سازد. آنچه جای سوال جدی دارد این است که به رغم گسسته شدن ریشه‌های فرهنگیِ معماری ایرانی و انقراض پدیدارهایی همچون مهمان‌خانه در معماری ایرانی، چرا هنوز مضیف‌ها در خانه‌های عراقی با قدرت به کارکرد خود ادامه می‌دهند؟! به بیان دیگر، چرا در مقایسه با معماری ما، معماری عراقی هنوز #ریشه‌های هویتی و تمدنی خود را حفظ کرده است؟ دلیل این تفاوت در چیست؟ سستی و کاهلی ما؟ و یا برنامه‌ریزی و تمرکز بیشتر غربی‌ها برای زدودن #فرهنگ ایرانی در مقایسه با فرهنگ عراقی؟ و یا ...؟ 🔹جالب آنکه ریشه لغوی واژه مهمان هم مویدی است بر تایید لزوم جدایی فضای مهمان از سایر فضاهای خانه؛ زیرا مهمان ترکیبی از دو کلمه «مه» به معنای بزرگ (از کلمه مهتر یا بزرگتر) و کلمه «مان» است که فعلی امری به معنای بمان است؛ لذا مهمان یعنی «بزرگ بمان». حالا سوالی که مطرح می‌شود این است که اساسا این نوع آپارتمانهای عریان و بدون حریمی که این روزها به اسم خانه به ما قالب می‌کنند که در آنها هیچ حد و مرزی میان فضاهای خصوصی و عمومی خانه باقی نمانده است چقدر با معنای واژه مهمان سنخیت دارد و اساسا بیتوته و ماندن مهمان یا بزرگ در چنین خانه‌ای که فضای پذیرایی آن دائما مسلط بر فضاهای خصوصی نظیر اتاقها و آشپزخانه و غیره است چقدر میسر است؟ اکنون به این می‌اندیشم که معماری خانه‌های عراقی، سهمی انکارناپذیر در شکل‌گیری حماسه باشکوه اربعین در کشور عراق دارد چراکه اگر آنها هم میراث تمدنی خود را همچون ما با این آپارتمانهای عریان و قوطی کبریتی عوض کرده بودند به احتمال قریب به یقین، توانایی مهمانداری همچون آنچه این روزها شاهدش هستیم را نداشتند. @bode4om @baladetayyeb