#یادداشت
#سیدعلیرضا_طباطبائی
فهرست شیخ طوسی، تحقیق سید عبدالعزیز طباطبائی، رقم 61: «وأبي روق عطیّة بن الحارث» (نسخه «ر») یا «وأبي روق بن عطیّة بن الحارث» (بقیه نسخ و ترجیح مرحوم محقّق طباطبائی)
چرا أبي روق عطیّة بن الحارث؟
نجاشی در ترجمه «أبان بن تغلب» (صفحه 12) می‌نویسد: جمع محمد بن عبد الرحمن بن فنتي بين كتاب التفسير لأبان و بين كتاب أبي روق عطية بن الحارث و محمد بن السائب و جعلها كتاباً واحداً (توجّه شود ما نحن فیه هم در همین باره است؛ عبارت فهرست شیخ (ص 45): فجاء فیما بعد عبدُ الرحمن بن محمّد الأزدي الکوفي فجمع بین کتاب أبان و محمّد بن السائب الکلبي وأبي روق ...).
نظر ابن حجر عسقلانی هم همین است: عطیّة بن الحارث أبو روق الهمداني الکوفي روی عن ... (مدخل او در تهذیب التهذیب: ج 7، ص 224)؛ «أبو روق الهمدانيّ هو عطية بن الحارث» (تقریب التهذیب، باب کنیه‌ها) و «عطية بن الحارث أبو روق بفتح الراء و سكون الواو بعدها قاف الهمدانيّ الكوفي صاحب التفسير صدوق من الخامسة» (همان، باب اسامی).
عبارت حسکانی (م 490) در شواهد التنزیل لقواعد التفضیل: «روى عنه: تليد بن سليمان و جويبر بن سعيد و دلهم بن صالح و زبير بن عدي و عبد الرّحمن بن عوسجة و أبو روق عطيّة بن الحارث الهمداني و قدامة و مقاتل و نهشل بن سعيد». البته شک دارم عبارت خود نویسنده است، یا مصحّح فراجع.
با توجه به موارد زیر (که با علامت تیک ذکر می‌شوند) و با بررسی افرادی که در این روایات ذکر شده‌اند می‌توان طبقه احتمالی أبو روق را محاسبه کرد. به صورت ثبوتی، اگر طبقه أبو روق متقدّم بر أبان بن تغلب باشد، احتمال این که عطیّة همان أبو روق باشد بالاتر می‌رود؛ چرا که نجاشی در ترجمه «أبان بن تغلب» می‌نویسد (ص 10): «وذکره البلاذری، قال: روی أبان عن عطیة الکوفي». ولی اگر متأخر یا هم‌طبقه بود، اتّفاقاً قول «أبي روق بن عطیّة» تقویت می‌یابد. از لحاظ إثباتی و با بررسی موارد زیر، ظاهراً أبو روق از لحاظ طبقه متقدّم بر أبان باشد؛ چه این که با یک واسطه از امیر المؤمنین علیه السلام و ابن عبّاس نقل می‌کند، حال آن که أبان در زمان امامان چهارم تا ششم می‌زیسته است (ر.کـ ترجمه أبان در کتب رجالی)، که یعنی یک طبقه بعد از أبو روق. ببینید:
کتاب غارات (ط قدیم، ج 2، ص 293): «قال أبو روق: فحدّثنی أبي أنّه سمع علیّاً ع ...».
أمالی مرتضی، ج 2، ص 90: و روى بشر بن عمارة عن أبى روق عن الضّحاك عن ابن عباس قال... .
در کنز الفوائد، ج 2، ص 126: قال أبو روق حدثنا الرياشي عن عمرو بن بكير عن الهيثم بن عدي عن مجالد بن الشعبي قال كنا عند ابن عباس في قبة زمزم و هو يفتي الناس... .
مناقب ابن شهرآشوب: ج 3، ص 93: أَبُو رَوْقٍ عَنِ الضَّحَّاكِ وَ شُعْبَةُ عَنِ الْحَكَمِ عَنْ عِكْرِمَةَ وَ الْأَعْمَشُ عَنْ سَعِيدِ بْنِ جُبَيْرٍ وَ الْعَزِيزِيُّ السِّجِسْتَانِيُّ فِي غَرِيبِ الْقُرْآنِ عَنْ أَبِي عَمْرٍو كُلُّهُمْ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ قَوْلِه... .
البته ابن حجر عسقلانی در تهذیب التهذیب (ج 7، ص 224) کار را آسان کرده و همه راویان و مرویّ‌عنه‌هایش را ذکر کرده، که مؤیّد همان است که گفتیم.
(مؤیّد:) وجود مَدخَل «عطیة بن الحارث أبو روق الهمداني الکوفي» در رجال ابن داوود (ص 234) و الخلاصة علّامه (ص 131)؛
(مؤیّد:) نظر علّامه مجلسی (ره) هم همین است. آنجا که در توضیح «عن أبی روق» در پاورقی می‌نویسد (بحار، ج 12، ص 19): «بفتح الراء و سكون الواو هو عطية بن حارث الهمدانيّ الكوفيّ صاحب التفسير». به همین مضمون: همان، ج 8، ص 343.
چرا أبي روق بن عطیّة بن الحارث؟
جز این که بعض نسخ چُنین ضبط کرده‌اند، دلیل دیگری یافت نشد.
در نتیجه احتمالاً ضبط أبی روق عطیّة بن الحارث صحیح باشد.
