پ.ن: 1. پس از يادداشت «اندر حکايت کاريکاتوری به نام طب اسلامی» برخی گمان کرده اند که من روايات طبی را همسنگِ مهملات بی فائده می دانم وچه بسا آرزويم اين باشد که ای کاش می شد با تيغ وقيچی ای آنها را از کتب روايی جدا کرد ودور ريخت. يادداشت حاضر، پاسخی است کوتاه به اين گمان. 2. اين فوائد طبی هرگز نشانگر يک نظام مستقل طبی (با عنوان طب اسلامی، طب روايی و...) نيست؛ بلکه اين فوائد را می توان تنها حاشيه ای بر نظام های پزشکی دانست؛ والسلام علی من اتبع الهدی.

کلّ الصيد في جوف الفرا؛ جامع‌انگاری کتاب تهذيب الأحکام شيخ طوسی در ابتدای مشيخه تهذيب الأحکام، عبارتی دارد که باعث ايجاد اين باور در بسياری از فقهاء شده که «کل الصيد في جوف الفرا». برخی ـ چنان که عباراتشان می‌آيد ـ به اين باور تصريح کرده‌اند، و برخی ديگر هر چند تصريح نکرده‌اند، اما در عمل بدين باور ملتزم‌اند. از اين روست که در مختلف الشيعة علامه حلی، علی رغم چندين هزار استناد به تهذيب، ارجاعات و استنادات به ديگر کتب روائی انگشت‌شمار است. و همين گونه است کتاب منتهی المطلب علامه، و إيضاح الفوائد فخر المحققين و... ادامه این یادداشت را در کاتبان بخوانید: https://malekian.kateban.com/post/4474

اصالت عدالت در علم رجال گاه توثیقات بعضی از رجالیون پذیرفته نمی شود، چرا که گمان شده آنها قائل به اصالت عدالت اند، یعنی اصل بر عدالت هر مسلمان است مادامی که فسق او ثابت نشده است. تفصیل این مطلب را در این یادداشت بیان کرده ام: https://malekian.kateban.com/post/4507

#یادداشت #محمدباقر_ملکیان 🗒 استفاده از طرق فهرست در تصحیح مرسلات شیخ طوسی ✅ گاهی شیخ طوسی در خلاف یا مصباح المتهجد، روایتی را بدون سند، از راوی ای نقل می کند. با توجه به صحت طریق شیخ طوسی در فهرست به این راوی، آیا می شود این روایت را صحیح دانست؟ از روزگار صفویه به امروز، پاسخ بسیاری به این سؤال مثبت است. ( معالم الدین، ج1، ص321؛ مشارق، ج3، ص387؛ الحدائق، ج10، ص479؛ مقابس الانوار، ص80؛ طهارت شیخ انصاری، ج1، ص 322؛ مصباح الفقیه، ج1، ص307؛ مصباح الهدی، ج1 ، ص223؛ مستمسک العروه، ج1 ، ص231؛ المعالم الماثوره، ج1، ص275؛ سند العروه، ج1، ص296و...). و البته پاسخ عده ای منفی است (موسوعه الامام الخویی، ج2، ص314؛ مبانی منهاج الصالحین، ج1، ص230؛ بحوث في شرح العروه شهید صدر، ج2، ص166 و...) قصد تفصیل در این زمینه را ندارم (یعنی این مسأله از جزئیات بحث تعویض سند است که برخی به تفصیل بدان پرداخته اند)، ولی کسانی که پاسخشان مثبت است باید اول اثبات کنند که شیخ طوسی، روایت مذکور را از کتاب همان راوی گرفته است، و أنی لنا إثبات ذلک.

http://vsh.journals.hozehkh.com/article_82.html 👆👆👆 مقاله مجله اعتبار سنجی ➖➖➖➖➖➖➖➖ چندی پیش مقاله ای از من و آقای سید شبیری (البته نمی دانم چرا اسم ایشان به عنوان نویسنده مسؤول درج شده است!) در مجله «مطالعات اعتبار سنجی حدیث» (مشهد) چاپ شد. بعضی از دوستان تمایل داشتند اصل مقاله من را ببینند. فایل زیر، تمام آن چیزی است که من نوشته ام. 👇👇👇

🔸مصطلح الغلو في مصادر أهل السنة 🔹محمد باقر ملکیان 🔺قد اختلفت أنظار أهل السنّة في مصطلح الغلو عن هذا المصطلح في مصادر الشيعة. فنحن في هذا الأمر نذكر ملاكات أهل السنّة في رمي بعض الرواة بالغلو ونردفها بذكر شواهد من استعمال الغلو في هذه الملاكات. ۱. سبّ الخلفاء والصحابة قال ابن الجوزي: كما لبس إبليس علی هولاء الخوارج حتّی قاتلوا عليّ بن أبي طالب حمل آخرين علی الغلو في حبّه، فزادوه علی الحدّ، فمنهم ... من حمله علی سبّ أبي بكر وعمر حتّی أنّ بعضهم كفّر أبا بكر وعمر. وقال الذهبي: الشيعي الغالي في زمان السلف وعرفهم هو من تكلّم في عثمان والزبير وطلحة وطائفة ممّن حارب عليّاً وتعرّض لسبّهم، والغالي في زماننا وعرفنا هو الذي كفّر هؤلاء السادة وتبرّأ من الشيخين أيضاً فهذا ضالّ مفتر. وقال أيضاً: إنّ البدعة على ضربين : فبدعة صغرى كغلو التشيّع ، أو كالتشيّع بلا غلو، ثمّ بدعة كبرى ، كالرفض الكامل والغلو فيه ، والحط على أبي بكر وعمر والدعاء إلى ذلك. وقال أيضاً: كلّ من أحبّ الشيخين فليس بغال ، بلى من تعرّض لهما بشيء من تنقص فإنّه رافضي غال ، فإن سبّ فهو من شرار الرافضة. وعن ابن حمّاد يقول : قال السعدي: حسين الأشقر غال من الشتامين للخيرة. وحكی ابن حجر عن صالح بن محمّد أنّه قال في عباد بن يعقوب الرواجني ـ بعد رميه بالغلو ـ: كان يشتم عثمان. قال: وسمعته يقول: الله أعدل من أن يدخل طلحة والزبير الجنّة لأنّهما بايعا عليّاً ثمّ قاتلاه. وقال في يونس بن خباب: قال الحاكم أبو أحمد: تركه يحيى وعبد الرحمن وأحسنا في ذلك، لأنّه كان يشتم عثمان ومن سبّ أحداً من الصحابة فهو اهل أن لا يروي عنه. وقال العقيلي: كان يغلو في الرفض. وقال يعقوب بن سفيان ومشتهر عنه أنّه كان يتناول عثمان. وقال العجلي: شيعي غال. ۲. إظهار المحبّة إلی أمير المؤمنين فعن عطاء بن السائب قال: سمعت عبد الله بن شداد يقول : وددت أنّي قمت على المنبر من غدوة إلى الظهر ، فأذكر فضائل عليّ بن أبي طالب ثمّ أنزل ، فيضرب عنقي. قال الذهبي ـ معلّقاً علی هذه الحكاية ـ : هذا غلو. وقال ابن عدي: عباد بن عبد الصمد عامة ما يرويه في فضائل عليّ وهو ضعيف منكر الحديث ومع ذلك غالي في التشيّع. وقال أيضاً : عامة ما يروي زياد بن المنذر هذا في فضائل أهل البيت وهو من المعدودين من أهل الكوفة الغالين. وقال: عباد بن يعقوب معروف في أهل الكوفة وفيه غلو فيما فيه من التشيّع وروى أحاديث أنكرت عليه في فضائل أهل البيت وفي مثالب غيرهم. ۳. القول بتقديم أمير المؤمنين علی أبي بكر وعمر قال ابن حجر: التشيّع محبّة عليّ وتقديمه على الصحابة، فمن قدّمه على أبي بكر وعمر فهو غال في تشيّعه ويطلق عليه رافضي. وقال الذهبي في عبد الرزّاق بن همام: ما كان يغلو في التشيّع وقد قال سلمة بن شبيب : سمعت عبد الرزّاق يقول : والله ما انشرح صدري قط أن أفضّل عليّاً على أبي بكر وعمر . وقال ابن حجر في عمرو بن أبي المقدام الحداد: قال عبد الله بن أحمد عن أبيه: كان يشتم عثمان. ترك ابن المبارك حديثه. وقال الساجي: مذموم وكان ينال من عثمان ويقدّم عليّاً على الشيخين. وقال العجلي: شديد التشيّع غال فيه واهي الحديث. ۴. القول بالرجعة قال ابن حجر في عمرو بن ثابت بن هرمز البكري: قال إبراهيم بن عرعرة عن أبي أحمد الزبيري: كان الحارث بن حصين وأبو اليقظان يؤمنان بالرجعة ويقال: كان يغلو في التشيّع . وقال ابن عدي: عثمان بن عمير أبو اليقظان هذا ردئ المذهب غال في التشيّع يؤمن بالرجعة. لینک یادداشت: 👇 https://malekian.kateban.com/post/4521

🔸تعليق در فهرست حميد بن زياد 🔹محمد باقر ملکیان 🔺از جمله کتب حميد بن زياد نينوائی، كتاب الفهرست است. شيخ طوسی و نجاشی في ترجمه او به اين کتاب اشاره نکرده‌اند. اما نجاشی در دو مورد از اين فهرست ياد کرده است: شرح حال عبيد الله بن أحمد بن نهيك و نيز عليّ بن أبي صالح. در مراجعه به فهرست شيخ طوسی می‌بينيم مورادی که شيخ طوسی به نقل از فهرست حميد نقل کرده است با خلل‌های مکرّر مواجه است، چرا که حميد (که شيخ کلينی است) از بعضی از اصحاب امام باقر و امام صادق عليهما السلام تنها با يک واسطه نقل کرده است! فهرست حميد به دست ما نرسيده است تا از كيفيت ترتيب مفرداتش آگاهی داشته باشيم، که آيا اين فهرست بر حسب حروف الفباست يا طبقه يا... از همين رو هر چه بگوييم به صورت احتمال است نه جزم. اما به نظر می‌رسد ـ والعلم عند الله سبحانه وتعالی ـ در فهرست حميد تعليق باشد، اما شيخ طوسی در مراجعه به فهرست حميد، متفطّن تعليق نبوده است، چرا که تعليق در بسياری از مواضع خلاف ظاهر است، از اين رو اسانيد فهرست حميد را بدون توجّه به تعليق ذکر کرده است . اين نمونه ها را بنگريد: 1. نجاشی در شرح حال عبد الله بن أيّوب بن راشد می‌نويسد: «أخبرنا الحسين بن عبيد الله قال: حدّثنا أحمد بن جعفر قال: حدّثنا حميد قال: حدّثنا القاسم بن إسماعيل قال: حدّثنا عُبَيْس عن عبد الله». اما شيخ طوسی، طريق به کتب عبد الله بن أيّوب بن راشد را چنين گزارش می‌کند: «أخبرنا جماعة، عن التعلكبري، عن عليّ بن حبشي بن قوني الكاتب، عن حميد بن زياد، قال: حدّثنا القاسم بن إسماعيل، عن عبد الله بن أيّوب بن راشد. 2. نمونه ديگر را در شرح حال عبد الرحمن بن أعين در رجال نجاشی بنگريد: «أخبرنا الحسين بن عبيد الله قال: حدّثنا أحمد بن جعفر بن سفيان قال: حدّثنا حُمَيْد بن زياد قال: حدّثنا القاسم بن إسماعيل قال: حدّثنا عليّ بن النعمان عن عبد الرحمن بن أعين». اما شيخ طوسی چنين نوشته است: «أخبرنا جماعة، عن أبي المفضّل، عن حميد، عن القاسم بن إسماعيل القرشي، عنه». از اين گونه نمونه ها فراروان است، که با مقايسه رجال نجاشی و فهرست شيخ فهميده می‌شود. اين مطلب بعد و استيحاشی ندارد، بعد از آن که می‌بينيم شيخ در نقل از کتاب كافي نيز گاه متفطّن تعليق در اسانيد کافی نبوده است . کلام صاحب معالم، در ذيل خبری که شيخ طوسی باسنادش از موسى بن القاسم از ابان بن عثمان روايت می‌کند، جالب توجه است. او درباره اين بی دقتی ها می‌نويسد: «رعاية الطبقات تنكر رواية موسى بن القاسم هذا الخبر عن أبان بن عثمان بغير واسطة وإن وجد مثلها في عدّة طرق أخرى ، فإنّ السبب المقتضي لسقوط الوسائط في نظائره ـ كما بيّناه في مقدّمة الكتاب ـ ربما يأتي في الأسانيد المتعدّدة وخصوصاً التي يوردها الشيخ من روايات موسى بن القاسم، فإنّ التوهّم واقع فيها بكثرة وقد أشرنا إلى ذلك فيما سلف وبيّنا أيضاً في مواضع من الكتاب أنّ الواسطة المتروكة في مثله لا يكون إلا ممّن تتكرّر الرواية عنه فيستغنى بذلك عن إعادتها ويبنى التارك لها إسناد الحديث على ما قبله بحيث تشترك معه في شطر رجاله. وقد علم من حال الشيخ عدم التفطّن لهذا في أسانيد الكافي مع وضوح الأمر فيها فما ظنّك بطرق موسى بن القاسم مع بعد العهد بها واحتياج معرفة طبقات رجالها إلى مزيد استحضار». البته تعليق ـ چنان که اشاره کرديم ـ خلاف ظاهر است، و شايد از همين روست که هيچ يک از محدّثين شيعه ـ به غير از کلينی در کتاب کافی ـ چندان به اين شيوه اختصار سند تمايلی نشان نداده‌اند. لینک یادداشت: 👇 https://malekian.kateban.com/post/4522

🔸شناسائی مصدر يک روايت مشهور در تهذيب الأحکام 🔹محمد باقر ملکیان 🔺روايتی را شيخ طوسی مرسلاً از امام عسکری عليه السلام نقل کرده است واصلا اشاره‌ای به مصدر آن نکرده است. قبل از شيخ طوسی هم اين روايت ظاهراً در هيچ مصدری نيامده است. روايت اين است: روي عن أبي محمّد الحسن العسكري عليه السلام أنّه قال: علامات المؤمن خمس: صلاة الخمسين، و زيارة الأربعين،‏ و التختم في اليمين، و تعفير الجبين، و الجهر ببسم الله الرحمن الرحيم. اما خصیبی در الهداية الکبری روايتی را آورده که با نقل شيخ طوسی شباهت دارد. روايت خصیبی اين است: عيسى بن مهدي الجوهري عن أبي محمد العسكري عليه السلام: إنّ الله عز و جل أوحى إلى جدّي رسول الله (صلى الله عليه و آله) أنّي قد خصصتك و عليّاً و حججي منه ليوم القيامة و شيعتكم‏ بعشر خصال‏: صلاة الخميس ، و التختم باليمين، و تعفير الجبين، و الأذان و الإقامة مثنى ، و حي على خير العمل. و الجهر في‏ بسم الله الرحمن الرحيم، و الآيتين، و القنوت، و صلاة العصر و الشمس بيضاء نقية، و صلاة الفجر مغلسةً و اختضاب الرأس و اللحية، و الوشمة، فخالفنا من أخذ حقّنا و حزبه في الصلاة فجعل أصل التراويح في ليالي شهر رمضان عوضاً من صلاة الخميس كل يوم و ليلة، و كتف أيديهم على صدورهم عوضاً عن تعفير الجبين، و التختم باليسرى عوضاً عن التختم باليمين، و الفاتحة فرادى خلاف مثنى، و الصلاة خير من النوم خلاف حي على خير العمل، و الإخفاء عن القنوت، و صلاة العصر إذا اصفرت الشمس خلافاً على بيضاء نقية، و صلاة الفجر عند تلاحف بزوغ الشمس خلافاً على صلاتها مغلسةً، و هجر الخضاب و النهي خلاف على الأمر به و استعماله، الحديث. به نظر می‌رسد مصدر شيخ طوسی کتاب الهداية الکبری حضينی است، اما بدنامی خصیبی در مجامع شيعی از يک طرف ، واز طرفی مخالفت بعضی از فقرات اين روايت با ضرورت فقه شيعی سبب شده شيخ طوسی بدون تصريح به مصدر، روايت را تقطيع کند وتنها فقراتی از اين روايت را بياورد. البته اين که محدثی، در نقل يک روايت، آنچه را با اعتقادات او ناسازگار است حذف کند، امری رائج است، واختصاص به شيخ طوسی و اين روايت ندارد. نمونه‌اش روايت مفصل علل الأحکام فضل بن شاذان است. شيخ صدوق اين روايت را در دو کتاب علل الشرائع وعيون أخبار الرضا عليه السلام نقل کرده است، اما با مقارنه روايت در اين دو کتاب می‌بينيم در علل الشرائع فقراتی در اين روايت ذکر شده که آنها را در عيون الأخبار نقل نکرده، چرا که شيخ صدوق در عيون أخبار الرضا عليه السلام ملتزم به نقل روايات صحاح است، پس فقراتی را که صحيح نمی‌بيند وآن را با فقه شيعی ناسازگاری می‌بيند در نقل کتاب عيون الأخبار حذف می‌کند. لینک یادداشت: 👇 https://malekian.kateban.com/post/4520

🔸چند نکته درباره مطالعات رجالی/حدیثی 🔹محمدباقر ملکیان 🔺۱. در مراجعه به مصادر رجالی شیعه حتما باید به مصادر اهل سنت هم نگاه کرد. مثلا در بحث اسانيد رجال نجاشی، در صدر اسانيد، مراجعه به کتاب تاريخ بغداد، بسيار راهگشاست. و یا در بحث مفردات رجالی در رجال شيخ طوسی ـ خصوصا در بخش اصحاب پیامبر (ص) تا اصحاب حضرت امام سجاد (ع) ـ مراجعه به مصادر رجالی اهل سنت خصوصا کتاب‌هایی که در مورد صحابه نوشته شده سیما کتاب الاصابه بسیار مفید و کارساز است. البته مرحوم شوشتری بر اين باور است که شیخ طوسی در بخش اصحاب پیامبر (ص) از کتاب ابن منده اخذ کرده است (قاموس الرجال، ج۱، ص۱۴۸) من نیز منکر اين مطلب نيستم، اما الاصابه جامعتر است. (در اين باره مشغول نوشتن يادداشت مفصل تری هستم؛ تا خدا چه خواهد) ۲. در مراجعه به مصادر رجالی شیعه خصوصا فهرست شيخ طوسی و رجال نجاشی، نگاه مقارنه‌ای بايد داشت، چرا که در نگاه غير مقارنه‌ای اولا مباحث به طور کامل روشن نمی‌شود. ثانیاً نقائص و اشکالات معلوم نمی‌شود. به نظر من برای ملاحظه مصادر سندی رجالی (يعنی مصادر فهرستی) بايد از چند کتاب در کنار هم بهره برد: أ. رجال نجاشی ب. فهرست شيخ ج. فهرست ابو غالب د. مشيخه شيخ طوسی هـ. مشيخه شيخ صدوق ۳. در مراجعه به مصادر رجالی که در آنها اسانيد نيز ذکر شده است مثل رجال نجاشی و فهرست شيخ، حتما بايد به اسانيد کتب روائی هم مراجعه کرد. یعنی اگر نجاشی به کتاب حلبی ـ مثلاً ـ سند نقل می‌کند، بايد ديد اين سند تا چه حدی با اسانيدی که در کتب روائی آمده شبيه است و تا چه حد تفاوت دارد. اين شيوه اولا ما را از وجود خلل‌های احتمالی در اسانيد روايات و يا مصادر رجالی آگاه می‌کند. ثانيا در بحث شناخت کتب مشهوره و نسخه‌های کتب حئيثی اين شيوه کارآمد است. در اين ميان، مشيخه‌ها هم کتاب حديثی به شمار می‌آيند به اعتبار نقل اسانيد روايات، و هم کتاب رجالی به اعتبار بحث‌های سندی. ۴. همان گونه که در بحث‌های رجالی بايد به مصادر رجالی اهل سنت مراجعه کرد، در بحث‌های سندی هم بايد به کتب رجالی اهل سنت مراجعه کرد. https://malekian.kateban.com/post/4529

بررسی نظریه تحلیل فهرستی روایات 🔹ارائه دهنده: محمد باقر ملکیان 🔹ناقد:حجت الاسلام استاد رحمان ستایش 🎥پخش زنده در آپارات و اینستاگرام 🔸چهارشنبه۹۹/۴/۴ مدرسه فقهی امام باقر علیه السلام

این دو یادداشت که در کاتبان منتشر شده، در حقیقت بخشی است از مقدمه تعلیقات من بر وسایل الشیعة. یکی در مورد خصائص سندی وسایل الشیعة، و دیگری مباحثی در مورد ضوابط شناخت روایات متحده. https://malekian.kateban.com/post/4545 و https://malekian.kateban.com/post/4544