🔰مؤسسه امام هادی «علیه السلام» برگزار می کند:
▫️اختتامیه دوره تخصصی "ده شب در محضر الکافی"
🎙 حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمد تقی سبحانی
📌 چهارشنبه ؛ ۲۲ آذر ماه ۱۴۰۲
🕰 ساعت ۱۸:۱۵
آدرس: عمار یاسر، کوچه ۴،پلاک ۱۴۸
❖ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ❖
👇 راه های ارتباطی 👇
02537725225-7
@emamhadi_qom
https://eitaa.com/joinchat/2351693983C61a7dd7b27
#ده_شب_در_محضر_الکافی
#خلاصه_جلسه
#شب_هفتم
🖋خلاصه ای از مباحث مطرح شده در شب هفتم دوره تخصصی "ده شب در محضر الکافی"
🎙حجت الاسلام والمسلمین عبدالهادی مسعودی
📝 شرح شناسی الکافی
📍برای مقدمه بحث لازم است بدانیم که کتاب کافی در میان جوامع متقدم حدیثی نه تنها در جامعه شیعی بلکه در جهان اسلام از نظر حجم احادیث و گستردگی محتوا بی نظیر است بنابراین کسی که می خواهد این کتاب را شرح کند باید فقیه، متکلم و رجالی باشد.
👈افزون بر اینکه کافی متضمن احادیث اخلاقی نیز هست و شارح در این زمینه نیز باید زبردست باشد.
📍مطابق گزارش های در دسترس، اولین شرح بر کافی را ملا امین استرآبادی(متوفی ۱۰۳۶ ق) نگاشته است.
📍از سوالات مطرح این است که چرا تا چند سده بعد از نگارش کافی، شرحی بر این کتاب نگاشته نشده است در حالی که اهل سنت در این زمینه جلوتر از ما هستند و شروح بیشتری بر بخاری نگاشتند؟
👌در پاسخ می توان گفت:
▫️کافی از یک سو حدود شانزده هزار حدیث دارد، درحالیکه بخاری حدود سه هزار و هفتصد حدیث غیر تکراری نقل کرده است و
▪️از سوی دیگر تنوع احادیث موجود در کافی و اساسا عمق احادیث اهل بیت (علیهم السلام) که از مقایسه روایات توحیدی شیعه با اهل سنت روشن می شود کار شرح نویسی بر کافی را دشوار کرده است.
▫️همچنین از نقش تعداد جمعیت اهل سنت و در نتیجه تعداد بیشتر عالمان و محدثان به همان نسبت جمعیتی در سنجش با شیعیان و انزوای سیاسی شیعه در بسیاری از حکومت ها نیز نباید غافل بود.
📍کتاب کافی افزون بر شروح رسمی، شروح غیر رسمی نیز دارد بدین معنا که فقیهان شیعی کافی را بخصوص تا قبل از رواج کتاب وسایل الشیعه یکی از منابع مهم خود تلقی می کردند و در مباحث فقهی خود ناگزیر از توضیح و شرح احادیث آن بودند.
👌به همین گونه، کتب اعتقادی و کلام نقلی شیعی نیز شرح احادیث اعتقادی کتاب کافی به شمار می آیند.
📍وافی فیض کاشانی را نیز می بایست شرح غیر رسمی کافی حساب کرد.
📍بیانات فیض کاشانی همچنان در دروس قوی حوزوی حلال مشکلات حدیثی شمرده میشود.
📍در میان شروح رسمی کافی، الرواشح السماویه میرداماد (متوفی 1040 ق) دومین شرح کافی است که هرچند جامع نیست اما حاوی نکات خوبی است.
📍از ویژگی های میرداماد ابداع احتمالات نو در خوانش عبارت است که در موارد مشکل الحدیث و اختلاف نسخه قابل توجه است.
📍بعد از آن شرح ملاصدرا ( متوفی 1050 ق) قرار دارد که کامل نیست و تنها بخشی از اصول را شرح کرده است.
📍پس از ملاصدار، ملاصالح مازندرانی (متوفی 1086 ق) شرح جامعی بر کافی نگاشته است که از بهترین شروح کافی است که می بایست به آن مراجعه شود.
📍ملاصالح داماد مجلسی اول بود و تنها بخش اصول کافی و روضه آن را شرح کرد.
◽️پس از او فرزندش ملا محمد هادی (متوفای ۱۱۲۰ ق) فروع را هم شرح کرد .
◾️این دو بزرگوار در دانش های مختلف مانند ادبیات، کلام و فقه زبردست بودند.
📍الصافی شرح دیگر کافی است که بزرگ و مفصل نیز هست.
🔹نویسنده این شرح، خلیل بن قاضی قزوینی (متوفی 1089 ق) از دانشمندان اخباری است.
🔸شرح او به لحاظ علمی دارای قوت است.
🔹ایشان همه کافی را به فارسی شرح کرده است که در کنگره کلینی دو جلد آن چاپ شد.
🔸وی شرحی هم به عربی با نام شافی دارد.
🔹شرح دیگری که در کنار شرح ملا صالح مهمترین شروح محسوب میشود شرح علامه مجلسی (متوفی 1111ق ) به نام مرآة العقول است.
📍علامه مجلسی قصدش شرح همه کافی بود اما عمرش کفاف نداد و بخش هایی از فروع کافی مانند کتاب زکات به وسیله دامادش میرمحمدصالح خاتون آبادی( متوفی 1126ق) تکمیل شد.
👌اکنون این شرح، جامع است و به حمد الهی همه آن به دست ما رسیده است.
📍درباره ارتباط میان شروح کافی باید گفت: ملاصالح در شرح خود از میرداماد استفاده کرده ولی گاه نظرات او را نپذیرفته است.
✔️علامه مجلسی هم از شرح ملاصالح استفاده کرده است.
📍بلحاظ تاریخی علامه مجلسی هم زمان سه کتاب ملاذ الاخیار، بحارالانوار و مرآه العقول را می نوشته است لذا 👈دو کتب بحارالانوار و مرآه العقول متناظر یکدیگر هستند.
👌از بررسی ناقص ما بر می آید که گاه عبارات مرآه العقول بهتر از عبارات بحار الانوار است.
🔴 ادامه در پیام بعد 👇
@emamhadi_qom
📍از سوالات پر تکرار این است که چرا علامه مجلسی با وجود عملش به احادیث ضعیف السند، روایات کافی را بررسی سندی کرده است و اگر وی آن ها را ضعیف میداند چرا به شرح آن احادیث میپردازد.
✅ پاسخ این است که ضعف سند نزد ایشان و بسیاری دیگر از عالمان به معنای ضعف حدیث نیست.
👈حدیث ضعیف السند در پرتو قرینه ها می تواند قوت متن بیابد و معتبر گردد.
👈👈خود ایشان نیز به گونه ای دیگر به این مساله پاسخ داده است:
«أنّ وجود الخبر في أمثال تلك الأصول المعتبرة ممّا يورث جواز العمل به، لكن لا بدّ من الرجوع إلى الأسانيد لترجيح بعضها على بعض عند التعارض، فانّ كون جميعها معتبرا لا ينافي كون بعضها أقوى.»
📍در پایان این بخش می گوییم در کتاب الذریعه شیخ آقا بزرگ تهرانی و کشف الحجب و الاستار اعجاز حسین و نیز کتاب های منتشره کنگره شیخ کلینی (ره) و پایگاه اینترنتی حدیث نت متعلق به به دارالحدیث می توان اطلاعات بیشتری درباره شروح کافی یافت.
📍استاد مسعودی در ادامه به برخی ویژگی های مشترک شروح کتاب کافی پرداختند:
🔸1) توجه به نسخه شناسی متن
از جمله ویژگی های مشترک که در شروح کافی به چشم می خورد بررسی نسخه های مختلف حدیث است.
🔹نمونه بررسی نسخ را میتوان پیرامون عبارت «یخرّ فیها» در این روایت:
عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلَامُ، قَالَ: «مَا عَلِمْتُمْ فَقُولُوا، وَ مَا لَمْ تَعْلَمُوا فَقُولُوا: اللَّهُ أَعْلَمُ؛ إِنَّ الرَّجُلَ لَيَنْتَزِ عُ الْآيَةَ مِنَ الْقُرْآنِ يَخِرُّ فِيهَا أَبْعَدَ مَا بَيْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ»
و نیز پیرامون عبارت «لا یتهجم» در روایت:
قَالَ كَانَ أَبُو جَعْفَرٍ ص يَقُولُ عَظِّمُوا أَصْحَابَكُمْ وَ وَقِّرُوهُمْ وَ لَا يَتَجَهَّمُ بَعْضُكُمْ بَعْضاً
در کتاب وافی مشاهده کرد.
🔸2) واژه پژوهی:
👈شروح کافی مشحون از بحث های مفصل پیرامون معنای واژه ها است.
👈👈در مرآه العقول و شرح ملاصالح این مثالها بسیار زیاد است. برای نمونه می توان واژه پژوهی ذیل روایت: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): «إِنَّ هَذَا الدِّينَ مَتِينٌ فَأَوْغِلُوا فِيهِ بِرِفْقٍ وَ لَا تُكَرِّهُوا عِبَادَةَ اللَّهِ إِلَى عِبَادِ اللَّهِ فَتَكُونُوا كَالرَّاكِبِ الْمُنْبَتِّ الَّذِي لَا سَفَراً قَطَعَ وَ لَا ظَهْراً أَبْقَى» در شرح ملاصالح را مشاهده کرد.
🔹3) توجه به معنای اصطلاحی
افزون بر واژه پژوهی، برای فهم درست لازم است با معانی اصطلاحی نیز آشنا بود و به آن دقت کرد.
✅برای مثال شروح متعدد کافی برای اصطلاح «الکذب المفترع» حدود ده احتمال بیان کرده اند.
🔸4) توجه ساختار نحوی جملات
از جمله مواردی که در شروح به طور مشترک وجود دارد توجه به ساختار نحوی جمله است، به ویژه در مواردی که عدم شناخت صحیح از ساختار سبب کج فهمی می شود.
👌نمونه این توجه را در بیان نقش عبارت «وَ هُوَ مُحْرِمٌ فِي الْحِلِّ وَ الْحَرَم» در روایت زی می توان مشاهده کرد:
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْمُحْرِمُ يَذْبَحُ الْبَقَرَ وَ الْإِبِلَ وَ الْغَنَمَ وَ كُلَّ مَا لَمْ يَصُفَّ مِنَ الطَّيْرِ وَ مَا أُحِلَّ لِلْحَلَالِ أَنْ يَذْبَحَهُ فِي الْحَرَمِ وَ هُوَ مُحْرِمٌ فِي الْحِلِّ وَ الْحَرَم
🔹5) توجه به فضا و زمان صدور حدیث و نیز احادیث مشابه که جای بحث مفصل و طولانی دارد .
#خلاصه_جلسه
#شب_هفتم
#ده_شب_در_محضر_الکافی
#مسعودی
#موسسه_امام_هادی علیه السلام
🔸معاونت پژوهش🔸
🔰 موسسه امام هادی (علیه السلام) 🔰
@emamhadi_qom
🔰 گزارش تصویری هفتمین شب از دوره تخصصی "ده شب در محضر الکافی" از دوره های کوتاه مدت مؤسسه امام هادی (علیه السلام)
🔻 شب هفتم دوره با عنوان «شرح شناسی الکافی»، با تدریس حجت الاسلام والمسلمین عبدالهادی مسعودی، در روز یکشنبه ۱۹ آذر ماه ۱۴۰۲ ه.ش برگزار گردید.
❖ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ❖
#گزارش_تصویری
#حدیث_شناسی
#دوره_سی_و_پنجم
#ده_شب_در_محضر_الکافی
#مسعودی
@emamhadi_qom
هدایت شده از مؤسسه امام هادی علیه السلام _ قم
🔰مؤسسه امام هادی «علیه السلام» برگزار می کند:
▫️اختتامیه دوره تخصصی "ده شب در محضر الکافی"
🎙 حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمد تقی سبحانی
📌 چهارشنبه ؛ ۲۲ آذر ماه ۱۴۰۲
🕰 ساعت ۱۸:۱۵
آدرس: عمار یاسر، کوچه ۴،پلاک ۱۴۸
❖ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ❖
👇 راه های ارتباطی 👇
02537725225-7
@emamhadi_qom
https://eitaa.com/joinchat/2351693983C61a7dd7b27
#ده_شب_در_محضر_الکافی
#خلاصه_جلسه
#شب_هشتم
🖋خلاصه ای از مباحث مطرح شده در شب هشتم دوره تخصصی "ده شب در محضر الکافی"
🎙حجت الاسلام والمسلمین حافظیان
📝 نسخه شناسی الکافی
📍بحث درباره نسخ خطی یک کتاب پیش نیازهایی دارد بنابراین پیش از پرداختن به نسخ کافی باید به سوالاتی پاسخ داد.
👈برای مثال ضرورت مراجعه به نسخ خطی چیست؟
👈👈معیارهای صحت و یا اصح بودن یک نسخه چیست؟ و ....
📍در این جلسه طبعا به همه پیش نیازها پرداخته نمی شود و تنها پس از بیان برخی مقدمات به بحث درباره نسخ کافی میپردازیم.
📍از آنجا که بخشی از منابع چاپ شده بر اساس نسخه مغلوط و یا نسخه مرجوح به چاپ رسیده است نسخه یابی دارای ضرورت است تاجاییکه اگر تحقیقی تنها بر اساس کتب چاپی صورت پذیرد تحقیق کاملی نبوده و در این بخش تقلید محسوب میشود.
📍در کشورهای اسلامی و غیر اسلامی نسخ فراوانی وجود دارد که احتمالا مجموع نسخ اسلامی بالغ بر پنج میلیون نسخه است که در کشورهایی چون ایران، ترکیه، مصر، هند، آمریکا، روسیه، عراق، عربستان و ممالک اروپایی همچون فرانسه و بوسنی نگهداری می شود.
👌در این میان آمار فهارس ایران بیش از سایر کشورها است.
📍برای آگاهی از نسخ یک کتاب در این کتابخانه ها میتوان به فهرست ها مراجعه کرد اما باید توجه داشت که
👈اولا بسیاری از نسخ ممکن است در فهرست ها گزارش نشده باشند و
👈نیز باید دانست که فهرست نگاران در موارد متعددی ممکن است خطا کرده و در شناسایی یا گزارش کتاب اشتباه عمل کرده باشند.
✅برای مثال ممکن است فهرست نگار نام کاتب نسخه را به عنوان نام مولف کتاب به اشتباه آورد و یا به سبب عدم مراجعه کامل به نسخه نتواند گزارش جامعی از آن به دست آورد.
📍کتاب فهرستگان نسخه های خطی ایران در چهل و پنج جلد رحلی به ترتیب الفبا فهرست نسخ خطی موجود در ایران را گزارش کرده است.
👈در این کتاب ذیل هر عنوان اسم مولف، کتابشناسی، نسخه های کتاب به ترتیب از قدیمی ترین نسخه تا جدیدترین و در صورت چاپ شدن کتاب اشاره به چاپ آن و در نهایت معرفی منبعی که برای یافتن اطلاعات بیشتر میتوان به آن مراجعه کرد، منعکس شده است.
👌در این کتاب که به اختصار فنخا نامیده میشود 350 هزار نسخه خطی معرفی شده است.
📍کتاب دیگر فهرستواره دست نوشته های ایران است که افزون بر نسخ فنخا، 80 هزار نسخه دیگر را معرفی کرده و به اختصار دنا نامیده می شود.
📍آقای درایتی، فهرست مشترکی برای فهارس نسخ خطی عراق به نام معجم المخطوطات العراقیه در ۲۰ جلد فراهم آوردند و اکنون برنامه ای برای درهم کردن فهارس نسخ خطی هند دارند.
📍گفتنی است اطلاعات موجود در فنخا با افزودگی هایی در سایت کتابخانه ملی بارگزاری شده و قابلیت جستجوهای گوناگونی را دارد.
📍با مراجعه به فهرست نسخ خطی ایران و عراق برای آشنایی با نسخ کافی روشن می شود که 1867 نسخه مطابق گزارش دنا در ایران موجود است و 300 نسخه هم در عراق وجود دارد یعنی در مجموع بیش از دو هزار و صد نسخه کافی در میان نسخ فهرست شده تنها در ایران و عراق وجود دارد که طبعا با تکمیل شدن فهارس مخطوطات در کتابخانه های عمومی و خصوصی ایران و عراق آمار بیش از این ها خواهد شد.
📍به طور کلی در میان نسخ خطی موجود در ایران و عراق، بعد از مصاحف مخطوط، کتاب شریف کافی جایگاه ویژه ای دارد.
📍در نسخه پژوهی توجه به تبار شناسی نسخ بحث مهمی است.
🔹برای مثال گفته می شود صحیفه سجادیه دو کانون نسخه نگاری داشته است
▪️یکی در حله و یکی در جبل عامل.
📍درباره کافی هم بعضی محققین از دو دسته نسخه رازی و بغدادی سخن می گویند.
📍به طور کلی وجود تحریرهای مختلف برای یک کتاب امر عجیبی نیست.
👈در موارد متعددی نویسنده در طول زمان کتاب خود را ویرایش کرده و تحریر جدیدی به دست می دهد.
👌نمونه آن لمعه شهید اول است که نسخه خراسانی آن با نسخه دمشقی که بعدا شهید اول آن را ویرایش کرده است تفاوت دارد.
📍گاهی تحریرهای مختلف یک کتاب تفاوت های زیادی با یکدیگر دارند که سبب میشود فهرست نگاران یا دو نام برای آن انتخاب کنند که نمونه آن دو تحریر مشارق انوار الیقین حافظ رجب برسی است و یا آن ها را نسخه صغری و کبری بنامند که در بصایرالدرجات اتفاق افتاده است.
📍از منابع مهم برای شناختن نسخه های خطی ممتاز کافی، مقدمه ی کافی چاپ دارالحدیث است که در آن نسخه هایی که از آن استفاده شده است را بیان و توصیف کردند.
📍قدیمی ترین نسخه کافی نسخه موجود در کتابخانه مجلس است که یحیی بن سعید حلی در سال 652 آن را مقابله کرده است و البته زمان نگارش نسخه پیش از این تاریخ است.
🔴 ادامه در پیام بعد 👇
@emamhadi_qom
📍نیافتن نسخه ای کهن تر از نسخه یحیی بن سعید حلی دلیل بر عدم وجود آن نیست زیرا نسخ خطی بسیاری هنوز وجود دارد که فهرست نشده است و اطلاعاتی از بسیاری از کتابخانه ها نیز در دست نداریم چه اینکه نبودن نسخه کهن تر نیز دلیل بر عدم اصالت کافی نیست زیرا دلیل اصالت کتاب تنها متکی بر وجود نسخ خطی کهن نیست آن نیست.
📍در طول تاریخ نیز حوادث بسیار ناگواری بر سر کتابخانه ها آمده و بسیاری از نسخ خطی نفیس از بین رفته است که شواهد وجود آن نسخ بعضا به دست ما رسیده است.
👌برای مثال نسخه خطی کافی که شیروانی داماد مجلسی اول و فرزندش ملا حیدر آن را تصحیح کرده است گزارش می دهد که آن را از روی نسخه متعلق به قرن ششم استنساخ کردند.
📍بعد از نسخه کتاب خانه مجلس نسخه آستان قدس رضوی بسیار مهم است.
این نسخه را علی بن ابی المیامین در سال 675 نکاشته است.
👌از ویژگی های این نسخه افزون بر قدمت آن اشتمال بر اعراب گذاری است.
📍آیت الله شبیری زنجانی کافی خود را با هشت نسخه مقابله کردند که فرزند ایشان در شناخت نامه کلینی و کافی آن نسخ را معرفی کرده است.
📍نسخه سید علی خان مدنی که در مدرسه سعادت قم نگهداری میشد، نسخه پدر شیخ بهایی که در اختیار آیت الله خادمی اصفهان بوده است که علایم مقابله پدر شیخ بهایی را دارد، نسخه در تملک ملاصالح مازندرانی که به آستان قدس رضوی اهدا شده است، نسخه ملا فتح الله کاشانی که بخشی در فیضیه و بخشی در کتابخانه مرعشی نگهداری می شود، نسخه شیخ حر عاملی که ایشان تصحیح کرده است، نسخه احمد بن علی بن حسن که با نسخه شهید اول مقابله شده است، نسخه ای در اختیار علامه طباطبایی بوده است که در آن گاه از نسخه شهید ثانی گزارشاتی دارد و نسخه دیگر نسخه شهید ثانی است که در سال 952و 953 نوشته شده است.
📍نسخه شهید ثانی که به نظر می رسد به خط ایشان نیست اما شهید آن را تصحیح کرده است از نسخ دارای اعراب گذاری است و مادر بسیاری از نسخ بعد از خود محسوب می شود.
📍از گزارش های کتاب وافی به دست می آید که نسخه در اختیار فیض کاشانی نسخه خوبی بوده و خود حکایتگر از نسخه شناسی فیض کاشانی دارد.
📍در نسخه 15346 کتابخانه آیت الله مرعشی که در نجف نوشته شده است چنین آمده که این نسخه را با نسخه ای که در زمان ما محل مراجعه بوده و به آن استناد می شود مقابله کردم که آن نسخه برای یکی از شاگردان علامه مجلسی بوده است.
📍درباره کافی چاپ دارالحدیث دو نکته را باید دانست.
🔹نخست آنکه تصحیح آنان به صورت قیاسی بوده است نه اینکه یک نسخه را اساس کار تصحیح قرار دهند.
🔸نکته دوم اینکه در اعراب گذاری احادیث نیز به صورت قیاسی عمل کردند و لزوما از نسخ دارای اعراب استفاده نکردند.
📍وجود راویان بلاواسطه و مع الواسطه که از کلینی (رحمت الله علیه) کافی را نقل کرده اند و اینکه در کتب تاریخی و رجالی نزدیک به عصر کلینی تصریح شده که وی کتابی داشته در حدیث که آن را برای شاگردانش می خوانده و اینکه جناب شیخ طوسی (ره) از کافی ۱۵۰۰ روایت را در تهذیب الاحکام خود گنجانده و شیخ صدوق نیز بر وجود کافی صحه می گذارد، راهی بر انکار اصالت کافی باقی نمی گذرد و این شبهه که چون اقدم نسخ موجود از کافی با زمان وفات مرحوم کلینی, حدود ۳۰۰ سال فاصله دارد, پس باید در اصالت آن و انتساب آن به کلینی تردید کرد, ادعایی سست و مکابره آمیز است.
#خلاصه_جلسه
#جلسه_هشتم
#ده_شب_در_محضر_الکافی
#حافظیان
#موسسه_امام_هادی علیه السلام
🔸معاونت پژوهش🔸
🔰 موسسه امام هادی (علیه السلام) 🔰
@emamhadi_qom
🔰 گزارش تصویری هشتمین شب از دوره تخصصی "ده شب در محضر الکافی" از دوره های کوتاه مدت مؤسسه امام هادی (علیه السلام)
🔻 شب هشتم دوره با عنوان «نسخه شناسی الکافی»، با تدریس حجت الاسلام والمسلمین حافظیان، در روز دوشنبه ۲۰ آذر ماه ۱۴۰۲ ه.ش برگزار گردید.
❖ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ❖
#گزارش_تصویری
#حدیث_شناسی
#دوره_سی_و_پنجم
#ده_شب_در_محضر_الکافی
#حافظیان
@emamhadi_qom