✅ آرایه‌ی #حسن_تعلیل چیست؟ گاهی شاعر یا نویسنده برای خیال‌انگیز کردن متن خود، از آرایه‌ی #حسن_تعلیل استفاده می‌کند. این آرایه یکی از زیباترین آرایه‌های معنوی است که شعر را بسیار لطیف می‌کند. 🔻#حسن_تعلیل به چه معناست؟ #حُسن در لغت به معنی: زیبایی، نیکویی و جمال است و #تعلیل به معنای: علت‌یابی، علت‌اندیشی و دلیل آوردن است؛ پس معنای تحت‌الفظی این واژه یعنی با نیکویی و زیبایی بیان کردنِ علت و دلیل یک موضوع و در اصطلاح بدیع، #حسن_تعلیل یعنی شاعر برای قانع کردن خواننده از دلایل خیال‌انگیز و شاعرانه، اما غیر واقعی استفاده می‌کند. در واقع همین‌که علت یک رویداد بی‌منطق و غیر‌واقعی باشد، #حسن_تعلیل به‌وجود می‌آید. بید مجنون در تمام عمر، سر بالا نکرد حاصل بی‌حاصلی نبود جز شرمندگی (صائب) در بیت بالا، علت خمیدگی شاخه‌های بید مجنون را، خجالت از نداشتن میوه و محصول بیان کرده در صورتی که این دلیل غیر واقعی است؛ اما به صورت زیبایی شاعرانه شده و در ذهن خواننده قابل باور و زیبا است. 🔻نکته‌ی قابل توجه : علتی که برای #حسن_تعلیل بیان می‌شود، نباید بر پایه‌ی تشبیهات و نظریات علمی باشد. بلکه هدف شاعر فقط باید ارائه‌ی دلیلی باشد که خواننده را قانع کند و ادعایی کند که در عین غیرحقیقی بودن به مذاق خواننده خوش بیاید. 🔻چطور #حسن_تعلیل را در جمله بیابیم؟ یکی از بهترین روش‌های پیدا کردن #حسن_تعلیل در اشعار، دانش ادبی غنی و مطالعه‌ی فراوان است تا بتوانید به مفاهیم ویژه‌ی این آرایه تسلط پیدا کنید. اما راه‌هایی ساده‌تر هم برای این کار وجود دارد؛ به نکات زیر توجه کنید: ۱- یافتن دلایل غیرواقعی : اصولاً #حسن_تعلیل در مورد پدیده‌های طبیعی و اتفاقات و حوادثی است که روزمره به چشم ما می‌خورد. به سرو گفت کسی میوه‌ای نمی‌آری؟ جواب داد که آزادگان تهی دست‌اند. شاعر در بیت بالا، به بی‌بار بودن درخت سرو اشاره دارد که پدیده‌ای طبیعی‌است، اما دلیل واقعی میوه نداشتن سرو به فقیر بودن و آزادگی ربطی ندارد. ولی دلیلی که شاعر آورده خواننده را قانع می‌کند. ۲- دلیل‌تراشی : برای پیدا کردن #حسن_تعلیل فقط کافی‌است در اشعار و متون به دنبال دلیل باشید. اگر دلیلی یافتید به طرفین آن نگاه کنید که در حالت واقعی چنین چیزی صحت دارد یا خیر؟ اگر جواب بله بود که این آرایه وجود ندارد و اگر جواب منفی بود آرایه را پیدا کرده‌اید. تویی بهانه‌ی آن ابرها که می‌گریند بیا که صاف شود این هوای بارانی (قیصر امین‌پور) شاعر در شعر بالا، دلیل بارش ابرها را دلتنگی آن‌ها برای معشوق خود می‌داند. به عبارت دیگر، شاعر به معشوقش می‌گوید که ابرها به خاطر دوری از تو در حال گریه و بارندگی هستند. خاک بغداد به مرگ خلفا می‌گرید ورنه این شط روان چیست که در بغداد است (خواجوی کرمانی) شاعر در بیت بالا، برای این‌که منشأ رودخانه‌ی بغداد را نشان بدهد از یک دلیل هنری استفاده کرده است. او معتقد است که خاک بغداد آن‌قدر برای مرگ خلفا گریه کرده است که از آب چشم او، رودخانه‌ی بغداد به وجود آمده است. دلیلی که شاعر در این بیت به‌کار برده، زیبا و شاعرانه است، اما واقعیت ندارد. به همین خاطر، یکی از مصادیق آرایه‌ی #حسن_تعلیل به شمار می‌آید. تو قلب فِسرده‌ی زمینی از درد ورم نموده یک چند (ملک‌الشعرای بهار) شاعر در بیت بالا، ادعا کرده که کوه دماوند در واقع همان قلب زمین است که ورم کرده و به‌صورت یک کوه مرتفع خود را نشان می‌دهد. این دلیل هنرمندانه اگرچه پایه و اساس علمی ندارد، اما موجب زیبایی بیت شده و #حسن_تعلیل است. ۳- تمرین برای ساختن #حسن_تعلیل در نهایت برای حرفه‌ای شدن در یافتن این آرایه، می‌توانید برای پدیده‌های روزمره دلایل غیر واقعی، اما شاعرانه و زیبا بیاورید. این‌گونه ذهن شما ناخودآگاه دلایل غیرواقعی و واقعی را بررسی و تحلیل می‌کند. از طرفی اگر دست به قلم باشید این کار تمرین بسیاری خوبی برای افزایش تخیل و خلاقیت شما است. آن زلف مشکبار بر آن روی چون بهار گر کوته است، کوتهی از وی عجب مدار شب در بهار روی نهد سوی کوتهی آن زلف، چون شب است و آن روز چون بهار (امیر معزی) شاعر در ابیات بالا، دلیل کوتاهی موی معشوق را به سیاهی شب تشبیه کرده و روی معشوق را همچون بهار زیبا دانسته است؛ اما ما می‌دانیم که شب در فصل بهار کوتاه‌تر از روز است. کانال آموزش عروض و قافیه و... سید محمدرضا شمس (ساقی) https://eitaa.com/arozghafie