✳️#علم_شناسی 4 #تخیل_خلاق 🔸به گمان برخی، علم تنها و تنها پایبند مشاهدات دقیق و آزمایشات تکرار پذیر است و فقط هر آنچه از این مسیر به دست می‌آید، سزاور نام علم و علمی است. لکن امروزه سستی چنین پنداری بر همگان روشن شده و در شماره پیشین این سلسله مباحث نیز به اتکای علم بر استدلال‌های ریاضیاتی و بهره‌گیری گسترده از آنها اشاره شد. 🔸در کنار مشاهده و ریاضیات، گاهی در علم نیاز به بررسی مسائلی می‌شود که نه آزمایش به‌تنهایی می‌تواند جوابگوی آن مسئله باشد و نه استدلال ریاضی و از همین جا است که دانشمند دست خود را به سمت تخیل خلاق دراز می‌کند. از نگاه برخی، نقش تخیل خلاق در علم نه اینکه فقط مهم باشد، بلکه محوری است؛ طراحی آزمایش، تفسیر داده‌های مشاهدتی و آزمایشی، شکل‌دهی به مفاهیم ذهنی، فراهم کردن زمینه تفکر در تمام راه‌های ممکن حل یک مسئله و نه فقط راه واقعی، ارائه نظریه و نقد نظریه‌های پیشین، از جمله کارکردهای تخیل خلاق در علم است. #انیشتین، فیزیکدان برجسته آلمانی اهمیت تخیل خلاق را در علم، حتی بیشتر از معرفت می‌داند، چراکه از دید او معرفت فقط به آنچه وجود دارد اشاره دارد اما تخیل به هر آنچه شدنی است. 🔸شاید یکی از نمونه‌های اولیه از بکارگیری تخیل خلاق، در «#اصل_لختی» بود که توسط گالیله انجام شد. بر اساس این اصل، حرکت یک چیز بدون اصطکاک با هوا و هر چیز دیگری، بدون وقفه ادامه می‌یابد. بی‌شک در تجارب امروزین ما چنین حرکتی نه قابل مشاهده است و نه قابل آزمایش. با این حال گالیله با بازسازی تخیلی چنین حرکتی در «#آزمایشگاه_ذهنی» توانست از اصل لختی در فیزیک بهره ببرد. نمونه‌های دیگر از بکارگیری تخیل خلاق در «#قانون_گرانش» #نیوتون و #نظریه_نسبیت_عام_و_خاص انیشتین است که هر دوی آنها نتیجه مشاهده و ریاضیات به همراه تخیل خلاق‌اند. 🔚بنابراین باید توجه کرد که گذشته از انگیزه‌های پژوهشِ علمی در میان اندیشمندان، آنچه یک فرضیه، نظریه، قانون و یافته جدیدی را علمی می‌کند، مشاهده و آزمایش، استدلال ریاضیاتی و بهره‌گیری از تخیل خلاق است و محصور کردن علم در حصار تنگ مشاهده و آزمایش چنانکه تجربه‌گرایانی چون هیوم و پوزیتویست‌ها گرفتار آن بودند، تفسیری ناپخته از علم و روش‌های آن است. ________________________ ❓با توجه به اینکه تخیل خلاق پا به عرصه پژوهش علمی نهاده است و حتی خود داده‌های مشاهدتی نیز گاهی با تخیل تفسیر می‌شوند، در این صورت آیا نتایج علمی یقینی و ثابت‌اند؟ ادامه دارد... 📝جواد قلی پور 🌐 @meshkatnoor