📚«مستنبطات الأعلام» فی شرح «مستثنیات الأحکام» 🖌از ویژگی‌های آثار مرحوم آیةالله حاج سید احمد زنجانی(رحمه الله)، که باعث تمایز ایشان از دیگر مؤلفین شده است، ذوق و ابتکار ایشان در ابداع اسلوب‌های جدید برای تألیف مباحث، و تلاش برای پیگیری مسائل از زاویه نگاه جدید و متفاوت از دیگران است. 🔸ایشان در طول زندگی خود، آثار بدیعی را تألیف نموده‌اند. از جمله این آثار، رساله «مستثنیات الأحکام» است. آن مرحوم، در این رساله، به بررسی مستثنیات احکام، از ابتدای باب طهارت تا انتهای باب دیات پرداخته‌اند. مرحوم آیة‌الله حاج سید احمد زنجانی در مقدمه اثر خود، هدف از تألیف را چنین بیان می‌کنند: «غالبا از مستثنیات احکام چشم پوشی می‌شود، چرا که معمولا ذهن به سراغ قاعده کلّی رفته و نسبت به استثنائات غافل می‌ماند. تا جایی که حتی برای بسیاری از متخصّصان در فنّ فقاهت نیز اتفاق افتاده است که در مواردی به کلیّتِ یک قاعده‌ تمسّک نموده‌اند، در حالی که خروج آن مورد از قاعده از ضروریات فقه است. همین مسأله باعث شد تا رساله‌ای مستقل در باب استثنائات احکام تألیف نمایم.» 🔹بنای سید زنجانی(رحمه الله) در این اثر، بیان مواردی نیست که استثناء آنها از باب اضطرار و امثال آن بوده است. خود ایشان نیز در لابلای کلماتشان به این موضوع اشاره دارند؛ چنانچه در بعضی از نسخه‌های مستثنیات، در حاشیه، برخی از مسائل را «زائد» دانسته‌اند؛ و در تعلیل این کلام، مورد را از فروع اضطرار دانسته‌ و اشاره داشته‌اند که بنای ما، بر استثناء کردن این دسته از احکام نیست. 🔆آن مرحوم، پس از تألیف رساله «مستثنیات الاحکام»، شرحی مزجی را بر این رساله با عنوان «مستنبطات الأعلام فی شرح مستثنیات الاحکام» به رشته تحریر درآوردند و در گام اوّل، ۵۲۸ مسأله را شرح نمودند. در گام بعدی، ایشان تمام تلاش خود را در راه تکمیل، تنقیح، و تحریر مجدّد کتاب متمرکز نموده و مسائل بیشتری را به آن اضافه نمودند که تعداد آن به ۶۵۶ مسأله رسیده است. ضمن آنکه مؤلّف، در نسخه آخر این کتاب که در سال ۱۳۷۲ه.ق به سرانجام رسید، بعضی از استدلال‌ها را نیز نسبت به برخی از مسائل تغییر داده‌اند. ✳️نکته قابل ذکر آنکه «مستثنیات الاحکام» غیر از این شرح، شرح دیگری نیز دارد که توسط آیت الله سید محمد وحیدی(رحمه الله) در سال ۱۳۷۱ه.ق یعنی در دوره حیات سید زنجانی تألیف، و با عنوان «مستمسکات الاحکام فی شرح مستثنیات الاحکام» به زیور طبع آراسته شد. ایشان در مقدّمه شرح خود، ضمن تمجید از این اثر می‌گویند: «پیش از ایشان کسی چنین اثری را تألیف نکرده است». #مستثنیات_الأحکام #مستنبطات_الأعلام — 🌐مرکز فقهی امام محمد باقر علیه‌السلام @mfeqhi

✳️پاک بودن نیم‌خورده مسلمان 🔹مرحوم آیت‌الله العظمی حاج سید احمد زنجانی در رساله «مستثنیات الأحکام»، به بررسی مستثنیات احکام از ابتدای باب طهارت تا انتهای باب دیات پرداخته‌اند. آن مرحوم، سپس شرحی مزجی را بر این رساله با عنوان «مستنبطات الأعلام فی شرح مستثنیات الاحکام» به رشته تحریر درآورده‌اند. ایشان یکی از استثنائات احکام را در بحث طهارت، این حکم می‌دانند که 👈«نیم‌خورده مسلمانان پاک است، مگر خوارج، نواصب و غُلات». ◀️آیت‌الله حاج سید احمد زنجانی در بررسی مستند حکم می‌نویسند: ✅[نیم خورده مسلمانان] که به توحید و رسالت شهادت داده‌اند، [پاک است]؛ دلیل این حکم، احادیث بسیاری است که اظهار شهادتین را در اسلام کافی می‌دانند. به واسطه ورود در اسلام، جان و اموال فرد، مورد حمایت قرار می‌گیرد و چنین فردی محکوم به طهارت بوده و ازدواج با وی جایز خواهد بود. بعلاوه سیره مستمر بین مسلمین اینگونه بوده است که با کسانی که اظهار شهادتین می‌نموده‌اند، معامله مسلمان می‌شده‌ و مسلمین از گوشت قربانی آنها می‌خورده‌اند و بنا را بر پاکی خودشان و آنچه که به دست آنها است -از پوست و گوشت- می‌گذارده‌اند، و احکام میراث را بر چنین افرادی جاری می‌نموده‌اند. البته قیدی که در اخبار درباره مدخلیّت ولایت در اسلام وارد شده است، محمول بر مرتبه کامل از اسلام است که در آخرت موجب فوز می‌شود و ارتباطی با آثاری دنیوی ندارد. 🔹و بالجمله، شکی در طهارت نیم‌خورده مسمانان نیست؛ [مگر خوارج] که قتل امیرالمؤمنین و حسنین علیهم السلام را حلال شمرده‌اند، [و نواصب] که با اهل بیت علیهم السلام اظهار عداوت می‌نمایند؛ که نیم‌خورده ایشان نجس است. البته مستند این حکم، قید ضروری دین، یعنی وجوب مودّت اهل بیت علیهم السلام نیست؛ - چرا که ثابت نشده است که صرفِ این موضوع، موجب کفر باشد؛ مگر آنکه انکار وجوب مودّت، منجر به انکار رسالت شود. و بر فرض هم که ثبوتا چنین چیزی باشد، دلیل علی الاطلاقی بر نجاست کافر نداریم، به گونه‌ای که شامل این مقام هم بشود- ؛ بلکه دلیل این حکم، اخبار خاصّی است که دلالت بر نجاست این افراد دارد. اگر چه در دلالت این اخبار نیز مناقشه شده است به اینکه مراد از نجاست در این روایات، خباثت معنوی است که اقتضای کراهت دارد؛ چرا که اکثر این روایات مشتمل بر جنب و ولد الزنا هم هستند، که عدم نجاست آنها معلوم است. وجه دیگر مناقشه در این دسته اخبار آن است که مراد از ناصب، مطلق مخالف است که می‌دانیم پاک هستند، و بنابراین چاره‌ای نداریم جز آنکه این اخبار را بر کراهت حمل نماییم. اما باید در نظر داشت که اتفاق اصحاب بر نجاست این گروه، کشف می‌کند که این اخبار پوشیده به قرائنی بوده که دلالت دارد که مراد از نجاست، نجاست اصطلاحی است، و مراد از نواصب، خصوص کسانی است که عداوت‌شان را با اهل بیت علیهم السلام علنی کرده‌اند. در هر حال، این اخبار را باید در کنار اجماعات محکیه‌ای دید که بر نجاست این گروه نقل شده است؛ بلکه عمده مستند در مسأله نجاست ایشان، همان است. 🔸حاصل آنکه ظاهرا خلافی در نجاست ایشان نیست، و این حکم در مورد [غلات] که اعتقاد به الوهیت امیر المؤمنین علیه‌السلام دارند، نیز جاری است. درباره وجه این حکم گفته شده است: «اگر غلات، صانع را تنها امیرالمؤمنین علیه‌السلام بدانند، کفرشان به دلیل انکار صانع ثابت می‌شود؛ و اگر به خدا باور داشته باشند، ولی علی(ع) را در الوهیت و معبودیت با او شریک بدانند، به واسطه شرک نجس خواهند بود، چرا که نجاست مشرکین معلوم است»(مصباح الفقیه، ج۷، ۲۹۰). البته اگر غلات را به معانی دیگر تفسیر کنیم، دلیلی بر نجاست ایشان نخواهد بود. ✳️منبع: مستنبطات الاعلام و مستثنیات الاحکام، آیت‌الله العظمی حاج سید احمد زنجانی، ج ۱، ص ۱۷۱و ۱۷۲ #مستنبطات_الأعلام #فقه #ترجمه — 🌐مرکز فقهی امام محمد باقر علیه‌السلام @mfeqhi