▪️درقرآن کریم سوره محمد آیه شانزده آمده است: مَثَل بهشتی که وعده داده شده به متقیان که در آنست نهرها از آب نامتغیر و نهرها از شیری که نگشته طعم آن و نهرهاست از خمری که لذت است برای آشامندگان و نهری است از شهد بی‌غش و مرا ایشان را است در آن از همه میوه‌ها و آمرزشی از پروردگارشان چون کسی است که او جاودانی است در آتش و آشامانیده شدند آبی جوشان پس پاره پاره کرد روده هاشان را. ▪️در این آیه نیز به صراحت سخن از مَثَل را به میان آورده و فرموده است مَثَل بهشت چنین است و چنان. معلوم می‌شود حقیقت واقع بهشت رفیع‌تر و درجه‌اش اعلای از آن است که بتوان با زبان و کلام اینچنین، حدی برایش معین کرده و توصیفش نمود. ▪️همچنان‌که آیه "فلا تَعلَم نَفسٌ مَا أُخفِیَ لَهُم مِن قُرَّةِ أَعیُنٍ" (سجده؛ ۱۷) نیز به این معنا اشاره کرده است. ▪️و لذا جناب ابن‌عربی در تفسیرش این چهار نهر را چهار مرتبه از مراتب بهشت مطلقه معرفی نموده و فرموده است: مراد از نهرِ آب علوم و معارف حقیقیه است که قلب‌ها بواسطه آن حیات یافته و غرائز بواسطه آن سیراب می‌شوند. آنچنان که زمین با آب، حیات یافته و دیگر موجودات بدان سیراب می‌شوند. ▪️و نیز مراد از نهرِ شیر، علوم نافعه‌ای است که به افعال و اخلاق تعلّق گرفته و مخصوص ناقصین مستعدینِ صالحینِ به ریاضات و سلوک در منازل نفس است. این گروه که در قبل از وصول به مقام قلب قرار دارند، بواسطه علوم شرایع و حکمت عملیه‌ای که به مثابه شیرِ مخصوصِ اطفال ناقص است، از معاصی و رذائل پرهیز می نمایند. ▪️و نیز مراد از خمر تجلّیات و محبّت ذاتی و صفاتی حق است که به کاملین و بالغینِ به مقام مشاهده حسنِ تجلیات صفات و شهود جمال ذات و به عاشقین و مشتاقین جمال مطلق یار در مقام روح ارزانی شده است. ▪️و نیز مراد از عسل شیرینی‌ها و حلاوات وارد قدسی و بارقه‌های نوریه و لذات وجدانیه در احوال و مقامات است که به سالکینِ واجدینِ اذواق و مریدین متوجهین به کمال که در قبل از وصول به مقام محبّت ذاتی و صفاتی حق قرار دارند عطاء می‌شوند ▪️و لذا جناب ابن‌عربی در این بیان، چهار نهر مذکور بهشتی را مظاهر چهار رتبه از مراتب بهشتیان معرفی کرده و نهر شیر را انزل مراتب بهشت و پس از آن نهر آب و بعد از آن نهر عسل و در آخر نهر خمر را بالاترین مرتبه بهشتی دانسته است. ▪️اما این چیزی نیست که همگان از عهده فهم آن برآیند و لذا قرآن از این حقیقت فقط به بیان مثل آن اکتفا کرده و تعقل و تفکر در این مثل را به ما واگذار نموده است. ▪️اما حکما و عرفای الهی چون در مکتوبات خود عوام الناس را مخاطب خویش ندانسته و به خواص که نفوس مستعده شاقیه به کمالات انسانی‌اند اهتمام بسیار دارند، از نقل مَثَل‌ها و حکایات و قصص دوری جسته و دائماً عزم و جزم آن دارند که حقیقت و لبّ محفوفِ در این پیمانه‌ها را القاء نمایند. و لذا در غزلیات عرفانی بزرگانی چون جناب حافظ و حضرت امام و حضرت استاد از این الفاظ و اصطلاحات که ریشه قرآنی و روایی دارند، بسیار است. #استاد_صمدی_آملی (رابطه علم و دین) #انهار_اربعه @mohamad_hosein_tabatabaei